Tăng cường năng lực phát hiện sớm – can thiệp sớm khuyết tật ở trẻ em

Cần phát hiện sớm- can thiệp sớm trẻ khuyết tật để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của trẻ và gia đình.

Khóa tập huấn được tổ chức trong bối cảnh Bộ Y tế đang triển khai mạnh mẽ Chương trình phát triển hệ thống Phục hồi chức năng (PHCN) giai đoạn 2023–2030 theo Quyết định số 569/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trong đó, phát hiện sớm và can thiệp sớm trẻ em khuyết tật được xác định là một trong những trụ cột trọng tâm nhằm giảm tỷ lệ khuyết tật mới, nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng sống của trẻ em.

Tăng cường năng lực quản lý – điều kiện tiên quyết để phát hiện sớm hiệu quả

Khóa tập huấn thu hút sự tham gia của cán bộ y tế từ nhiều tỉnh, bao gồm đại diện Sở Y tế, lãnh đạo khoa Phục hồi chức năng, khoa Nhi, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC), bệnh viện tuyến tỉnh – huyện và các trạm y tế xã thuộc địa bàn triển khai mô hình. Đây là lực lượng trực tiếp tham gia phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường ở trẻ và triển khai can thiệp sớm tại cộng đồng.

Lớp học bao gồm các nội dung cập nhật về đánh giá phát triển toàn diện của trẻ từ 0–6 tuổi, các dấu hiệu cảnh báo nguy cơ khuyết tật, phương pháp sàng lọc bằng bộ công cụ chuẩn và cách tổ chức mô hình can thiệp sớm phù hợp với điều kiện địa phương. Các giảng viên là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực PHCN, nhi khoa, vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu và tâm lý giáo dục.

Theo VietHealth, số lượng trẻ em cần được can thiệp sớm tại Việt Nam tăng đều trong những năm gần đây. Nguyên nhân đến từ nhiều yếu tố như biến chứng sau sinh, sinh non, rối loạn thần kinh, rối loạn phổ tự kỷ, cùng với tác động từ môi trường, tai nạn và bệnh lý. Tuy nhiên, tỷ lệ trẻ được phát hiện sớm mới chỉ chiếm phần nhỏ, chủ yếu ở các đô thị lớn. Tại nhiều tỉnh, việc sàng lọc chưa được tổ chức thường xuyên, đội ngũ y tế cơ sở thiếu chuyên môn, dẫn đến trẻ không được tiếp cận dịch vụ kịp thời.

Khóa tập huấn được tổ chức nhằm khắc phục những bất cập này, tạo ra mạng lưới cán bộ y tế có năng lực đồng đều, đủ khả năng triển khai hoạt động phát hiện và can thiệp sớm ngay tại địa phương.

Bên cạnh tập huấn kỹ thuật, một nội dung quan trọng là đào tạo năng lực quản lý các chương trình phát hiện sớm - can thiệp sớm theo mô hình chuẩn của Bộ Y tế. Lãnh đạo Cục Quản lý Khám, chữa bệnh nhấn mạnh rằng phát hiện sớm không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn mà còn là nhiệm vụ quản lý được phân cấp cho các địa phương theo Chương trình 569.

Tại khóa tập huấn, đại diện Cục KCB phân tích rõ cơ chế phối hợp giữa các tuyến và trách nhiệm của từng đơn vị. Tuyến tỉnh chịu trách nhiệm đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật, chuẩn hóa quy trình; tuyến huyện thực hiện sàng lọc và theo dõi; tuyến xã triển khai tiếp cận tại cộng đồng, truyền thông và hỗ trợ gia đình. Cách tổ chức này giúp tạo nên chuỗi dịch vụ đầy đủ và liên tục - yếu tố vô cùng quan trọng để trẻ được can thiệp kịp thời.

Phát biểu tại khóa tập huấn, Tiến sĩ Vương Ánh Dương, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, khẳng định: “Phát hiện sớm và can thiệp sớm là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình phục hồi chức năng quốc gia. Trẻ em khuyết tật nếu được can thiệp trước 3 tuổi có khả năng hòa nhập tốt hơn rất nhiều so với can thiệp muộn. Chúng ta phải coi đây là ưu tiên thường xuyên, không phải nhiệm vụ ngắn hạn”.

Ông cũng đánh giá cao vai trò của VietHealth và các tổ chức xã hội trong việc hỗ trợ chuyên môn, kỹ thuật và đào tạo nhân lực trong nhiều năm qua. “Bộ Y tế hoan nghênh sự hợp tác của các tổ chức như VietHealth. Đây là mô hình xã hội hóa hiệu quả, giúp tăng năng lực hệ thống mà không làm gia tăng chi phí cho ngân sách”, TS. Vương Ánh Dương nhấn mạnh.

Khóa tập huấn được thiết kế theo phương pháp thực hành trực tiếp, kết hợp lý thuyết và mô phỏng tình huống. Các cán bộ được hướng dẫn nhận biết các dấu hiệu bất thường trong vận động, giao tiếp, tương tác xã hội; chậm nói; rối loạn hành vi; khiếm thính – khiếm thị; hoặc các rối loạn phát triển phổ biến khác.

Một số công cụ sàng lọc được sử dụng phổ biến trong khóa học bao gồm Denver II, bộ tiêu chí phát hiện rối loạn phổ tự kỷ và thang đánh giá vận động tinh – vận động thô. Các chuyên gia hướng dẫn kỹ năng tư vấn cho gia đình, phương pháp xây dựng kế hoạch can thiệp cá nhân (IEP), thiết kế bài tập phù hợp và cách theo dõi tiến triển dài hạn.

Nhiều học viên đánh giá lớp tập huấn mang tính thực tế cao, dễ áp dụng tại địa phương. Một số tỉnh như Gia Lai, Quảng Nam, Hòa Bình, Sóc Trăng đã chia sẻ kinh nghiệm triển khai mô hình can thiệp sớm cộng đồng và cho biết việc chuẩn hóa quy trình đã giúp tỷ lệ trẻ được phát hiện sớm tăng lên đáng kể.

Hướng tới mục tiêu không trẻ nào bị bỏ lại phía sau

Một nội dung quan trọng được Cục KCB và VietHealth nhấn mạnh là sự phối hợp liên ngành. Phát hiện sớm và can thiệp sớm không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế mà còn liên quan chặt chẽ tới giáo dục và công tác xã hội. Nhiều trẻ được phát hiện chậm nói, rối loạn tương tác hoặc chậm phát triển trí tuệ lần đầu tại trường mầm non, thay vì cơ sở y tế.

Do đó, khóa tập huấn dành nhiều thời lượng cho nội dung phối hợp giữa trạm y tế – trường mầm non – gia đình. VietHealth giới thiệu nhiều mô hình hiệu quả tại các tỉnh Tây Nguyên và miền núi phía Bắc, nơi trẻ có nguy cơ khuyết tật cao nhưng hệ thống dịch vụ còn hạn chế. Nhờ phối hợp liên ngành, số trẻ được kết nối dịch vụ y tế và giáo dục đã tăng gấp đôi so với trước khi triển khai mô hình.

Theo đánh giá của Bộ Y tế, trẻ em khuyết tật hoặc có nguy cơ khuyết tật là nhóm dễ bị bỏ sót nếu không có hệ thống phát hiện sớm hiệu quả. Nhiều trẻ chỉ được chẩn đoán khi đã 4–5 tuổi, bỏ lỡ giai đoạn vàng để can thiệp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ mà còn làm tăng gánh nặng cho gia đình, hệ thống y tế và giáo dục đặc biệt.

Cục KCB đặt mục tiêu trong giai đoạn 2025–2030, mỗi xã phải duy trì ít nhất một cán bộ được tập huấn về phát hiện sớm, đồng thời 100% bệnh viện tuyến tỉnh – huyện phải có kỹ thuật viên PHCN được đào tạo bài bản về can thiệp sớm. Đây là mục tiêu lớn nhưng hoàn toàn khả thi nếu quá trình đào tạo được thực hiện liên tục và đồng bộ như mô hình của VietHealth và Bộ Y tế trong khóa tập huấn lần này.

Về phía VietHealth, tổ chức này cũng cam kết tiếp tục hỗ trợ các địa phương xây dựng mạng lưới phát hiện sớm – can thiệp sớm dựa vào cộng đồng, tập trung vào nhóm trẻ yếu thế và khu vực khó khăn. Đại diện VietHealth cho biết việc đào tạo chỉ là bước khởi đầu; quan trọng hơn là giúp học viên triển khai thực sự tại địa phương, kết nối với gia đình, trường học và các tổ chức xã hội.

Khóa tập huấn được Cục KCB đánh giá là một trong những hoạt động trọng tâm nhằm hiện thực hóa Chương trình 569. Thay vì chỉ tập trung vào tuyến tỉnh hoặc trung ương, khóa học hướng đến mục tiêu “vươn tới cơ sở,” giúp đồng đều hóa năng lực chuyên môn tại các địa phương. Đây là yếu tố giúp Chương trình 569 đạt hiệu quả thực chất, không chỉ dừng lại ở chính sách hay văn bản hướng dẫn.

Theo TS. Vương Ánh Dương: “Không có phát hiện sớm thì không thể có can thiệp sớm. Không có can thiệp sớm thì trẻ sẽ bị bỏ lỡ cơ hội phát triển tối đa tiềm năng của mình. Điều quan trọng nhất là chúng ta đang xây dựng một hệ thống biết chủ động tìm kiếm trẻ nguy cơ, chứ không đợi đến khi trẻ có biểu hiện nặng mới can thiệp”.

Ông cũng khẳng định Bộ Y tế sẽ tiếp tục phối hợp với các tổ chức như VietHealth để nhân rộng mô hình này toàn quốc trong giai đoạn 2026–2030.

TP