Tăng cường vai trò của các tổ chức khu vực trong ngăn ngừa, giải quyết xung đột

Thông điệp cấp cao của Việt Nam

Hiện nay, các biện pháp xây dựng lòng tin (CBM) và đối thoại là một trong các nhóm công cụ ngăn ngừa và giải quyết xung đột tại Hội đồng Bảo an LHQ. CBM được sử dụng để tránh việc hai hoặc nhiều bên hiểu nhầm mục đích, chính sách của nhau (từ đó dẫn đến mâu thuẫn, xung đột) và thúc đẩy hợp tác.

Các biện pháp CBM góp phần củng cố các quan hệ song phương và đa phương thông qua thiện chí, trao đổi thường xuyên với nhau, cung cấp thông tin một cách minh bạch. Các cơ chế CBM tiêu biểu mà LHQ đang triển khai gồm: Cơ chế sáng kiến về khai trình vũ khí của LHQ (là hệ thống dữ liệu về tình hình chuyển giao, mua bán vũ khí của các quốc gia); Chương trình CBM của Hội đồng Nhân quyền LHQ (UNHCR) nhằm giải quyết các nhu cầu nhân đạo của người tị nạn và “củng cố niềm tin giữa các bên liên quan tới xung đột tại Tây Sahara”; Hội đồng tư vấn cấp cao về hòa giải của LHQ và các cơ chế hợp tác giữa LHQ và một số tổ chức khu vực như Khung thúc đẩy quan hệ hợp tác trong hòa bình và an ninh giữa LHQ và AU, Khung hành động LHQ-ASEAN trong các giai đoạn, gần đây nhất là giai đoạn 2021-2025.

Còn ở cấp độ khu vực, các tổ chức khu vực đã triển khai nhiều biện pháp đối thoại, CBM thông qua việc thành lập các quỹ với mục đích xây dựng hòa bình, giải quyết xung đột, ký kết các hiệp định, hiệp ước, thỏa thuận, tuyên bố khu vực, trao đổi đoàn, tiến hành đàm phán… nhằm thúc đẩy hòa bình, ổn định, giải quyết xung đột tại khu vực…

Ngày 19/4, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc chủ trì Hội nghị cấp cao của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Theo đánh giá của các nhà phân tích, mặc dù Hội đồng Bảo an LHQ đã tổ chức một số phiên thảo luận về xây dựng lòng tin như Thảo luận mở về chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và xây dựng lòng tin (tháng 1-2018) và có nhiều cuộc Thảo luận mở về hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực cụ thể, song chưa có phiên thảo luận mở nào tập trung vào vai trò của các tổ chức khu vực trong ngăn ngừa xung đột thông qua các CBM, đối thoại.

Đồng thời, Hội đồng Bảo an LHQ cũng chưa có văn kiện cụ thể nào về mối liên hệ giữa xây dựng lòng tin, đối thoại và ngăn ngừa xung đột. Gần đây nhất, Nghị quyết số 2167 (2014) của Hội đồng Bảo an LHQ chỉ nêu nội dung khuyến khích các tổ chức khu vực tăng cường tham gia vào các nỗ lực xây dựng lòng tin, ngăn ngừa xung đột và trung gian hòa giải.

Vì vậy, phiên thảo luận mở cấp cao này có ý nghĩa và tính chất rất quan trọng, thiết thực. Đây cũng là hoạt động đối ngoại đa phương đầu tiên có sự tham dự của lãnh đạo cấp cao Việt Nam ngay sau thành công rất tốt đẹp Đại hội XIII của Đảng; đồng thời lần đầu tiên lãnh đạo cấp cao Việt Nam chủ trì một sự kiện quan trọng của Hội đồng Bảo an LHQ.

Thứ trưởng Ngoại giao Đặng Hoàng Giang nhấn mạnh: “Thông qua sự kiện này, Việt Nam sẽ thể hiện sự quan tâm cao đối với việc phát huy vai trò của các tổ chức khu vực cũng như hợp tác giữa LHQ với các tổ chức khu vực, trong đó có ASEAN, trong tiến trình duy trì hòa bình, ổn định, phát triển kinh tế-xã hội nói chung và trong ngăn ngừa xung đột nói riêng.

Đây cũng là dịp để chúng ta gửi thông điệp ở cấp cao nhất của Đảng và Nhà nước tới cộng đồng quốc tế về những định hướng, tầm nhìn và khát vọng phát triển của đất nước mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đề ra, khẳng định mạnh mẽ đường lối đối ngoại hòa bình, độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế một cách toàn diện, sâu rộng và có hiệu quả”.

Phát huy sự hợp tác LHQ và các tổ chức

Trên thực tế, từ năm 1992, hợp tác giữa LHQ/Hội đồng Bảo an với các tổ chức khu vực ngày càng được quan tâm thảo luận trong chương trình nghị sự. Hội đồng Bảo an đã tổ chức nhiều cuộc thảo luận, tham vấn và thông qua các Nghị quyết và văn kiện, qua đó thể chế hóa một số hoạt động hợp tác giữa Hội đồng Bảo an cùng các tổ chức khu vực và được chia làm hai nhóm chính: hợp tác nói chung hợp tác riêng giữa LHQ với từng tổ chức khu vực cụ thể như Liên minh châu Phi, Liên minh châu Âu, Liên đoàn Arab… trong một số lĩnh vực cụ thể.

Riêng chủ đề ngăn ngừa và giải quyết xung đột, Hội đồng Bảo an LHQ đã đưa thành một trong những trọng tâm từ cuối những năm 1990, đầu những năm 2000 với việc công nhận nỗ lực ngăn ngừa xung đột là “một phần không thể thiếu của trách nhiệm chính của Hội đồng Bảo an LHQ về duy trì hòa bình và an ninh quốc tế”.

Đến nay Hội đồng Bảo an đã thông qua 6 Nghị quyết và 11 Tuyên bố chủ tịch về chủ đề ngăn ngừa xung đột và hòa giải. Hội đồng Bảo an LHQ cũng tổ chức nhiều phiên họp, phiên thảo luận mở để cập nhật thông tin thường xuyên từ các cơ chế ngăn ngừa xung đột và các cơ quan LHQ khác.

Gần đây, Hội đồng Bảo an LHQ còn tập trung thảo luận các biện pháp ngăn ngừa bền vững (giải quyết nguyên nhân gốc rễ, các nguy cơ toàn cầu có thể dẫn đến xung đột), đồng thời duy trì thảo luận về một số khu vực cụ thể như thảo luận mở về Khu vực Hồ lớn (21/3/2016), nghe báo cáo về các phát triển mới tại Gambia (12/12/2016), thảo luận mở về tình hình xung đột tại châu Âu (2/2017), tổ chức thăm và làm việc tại châu Phi (3/2018), thảo luận về tình hình Trung Đông và Bắc Phi (25/6/2018), nghe báo cáo về tình hình bất ổn chính trị tại Nicaragua (5/9/2018)…

Đối với các tổ chức khu vực, ngăn ngừa xung đột cũng dần trở thành trọng tâm trong chính sách, chiến lược hoạt động với mục tiêu góp phần ngăn ngừa bùng phát và tái diễn xung đột từ sớm, giảm thiểu tổn thất về người và vật chất do xung đột gây ra. Vấn đề ngăn ngừa xung đột dần được quy định, thể chế hóa trong những văn kiện chính sách, cơ quan trực thuộc quan trọng của các tổ chức khu vực.

Các quốc gia cũng đều đề cao tuân thủ luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ, vai trò của các tổ chức khu vực do trực tiếp liên quan và nắm bắt tình hình, đặc điểm, lịch sử và đặc thù của khu vực với quan điểm cần quan tâm, xử lý gốc rễ xung đột, trong đó có vấn đề đói nghèo, bất bình đẳng, nhấn mạnh mối liên hệ qua lại và tương hỗ nhau giữa hòa bình và phát triển bền vững; tăng cường hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực.

“Việt Nam lựa chọn chủ đề này, cùng với hai chủ đề của hai phiên thảo luận điểm nhấn khác trong tháng Chủ tịch Hội đồng Bảo an LHQ (khắc phục hậu quả bom mìn và bảo vệ cơ sở thiết yếu đối với sự sống của người dân) để thể hiện sự liên thông với chủ trương là “đối tác vì một nền hòa bình bền vững”.

Trước đó, Việt Nam đã chủ trì xây dựng và tích cực tham vấn với các nước để thông qua Tuyên bố Chủ tịch Hội đồng Bảo an LHQ với các nội dung quan trọng như: khẳng định tầm quan trọng của hợp tác giữa LHQ/Hội đồng Bảo an và các tổ chức khu vực trong ngăn ngừa, giải quyết xung đột thông qua các biện pháp hòa bình, trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ; khẳng định các biện pháp xây dựng lòng tin và đối thoại là những thành tố thiết yếu góp phần ngăn ngừa, giải quyết xung đột; ghi nhận và nhấn mạnh vai trò quan trọng của LHQ, các tổ chức khu vực và các bên liên quan trong thúc đẩy các biện pháp xây dựng lòng tin và đối thoại trong khu vực của mình, vì lợi ích chung của hòa bình, ổn định, hữu nghị, hợp tác và phát triển bền vững trên thế giới; kêu gọi các nỗ lực tăng cường hợp tác giữa LHQ/Hội đồng Bảo an và các tổ chức khu vực cũng như giữa các tổ chức khu vực với nhau trong ngăn ngừa, giải quyết xung đột hướng tới xây dựng nền hòa bình bền vững; khuyến khích LHQ và cộng đồng quốc tế hỗ trợ nâng cao năng lực cho các tổ chức khu vực trong ngăn ngừa, giải quyết xung đột, tái thiết hậu xung đột và duy trì hòa bình; đề nghị Tổng thư ký, trong các báo cáo của mình, có những đánh giá về thách thức, bài học kinh nghiệm và khuyến nghị trong thúc đẩy các biện pháp xây dựng lòng tin và đối thoại”, Thứ trưởng Ngoại giao Đặng Hoàng Giang cho biết.

Sông Thương