Tăng lương: Không chỉ 'tối thiểu' mà phải 'đủ sống'

Tại phiên họp ngày 26/6 của Hội đồng tiền lương quốc gia, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đã đưa ra 2 phương án đề xuất tăng lương tối thiểu, với mức tăng lần lượt là 9,2% và 8,3%; thời điểm tăng lương tối thiểu từ 1/1/2026.

Trao đổi với Báo Xây dựng, TS Nhạc Phan Linh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược và Tạp chí Lao động - Công đoàn, thành viên Hội đồng tiền lương quốc gia cho rằng, hai phương án được Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đưa ra đã được tính toán kỹ lưỡng, cân nhắc cả lợi ích người lao động, khả năng thích ứng của doanh nghiệp.

TS Nhạc Phan Linh (Ảnh: Nguyên Khánh).

Đảm bảo trang trải cuộc sống, có tích lũy

Ông có thể giải thích rõ hơn về cơ sở và đề xuất mức tăng lương tối thiểu của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cao hơn so với các lần trước?

Cơ sở đầu tiên phải nhắc đến là căn cứ theo Điều 91 Bộ Luật Lao động 2019: Mức lương tối thiểu phải đảm bảo mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội.

Ngày 30/6/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định 79/2024/NĐ-CP, có hiệu lực từ 1/7/2024, quy định mức lương tối thiểu, góp phần cải thiện đời sống người lao động.

Theo khảo sát của Tổng Liên đoàn lao động từ tháng 3 đến 4/2025 cho thấy, 93,25% người lao động tại 10 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được điều chỉnh lương tối thiểu theo quy định; mức tăng lương tối thiểu bình quân 6% cũng được các doanh nghiệp nghiêm túc thực hiện.

Bộ trưởng Nội vụ: Chưa có căn cứ đề xuất tăng lương cơ sở năm 2026

Tăng lương cơ sở có ảnh hưởng đến điều kiện mua nhà ở xã hội?

Tuy nhiên, dù có điều chỉnh, nhưng từ năm 2023 đến nay, việc nâng lương tối thiểu vùng mới chỉ diễn ra một lần. Trong khi đó, Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đang tăng cao, đặc biệt là giá điện, xăng dầu và nhiên liệu.

Cụ thể, giá điện đã tăng 4 lần với mức khoảng 17% từ năm 2023, trong khi lương người lao động chỉ tăng 6% vào năm 2024. Trong khi đó, tốc độ tăng trưởng GDP đạt 7,09%.

Quốc hội đặt mục tiêu tăng trưởng năm 2025 đạt 8% trở lên, với GDP bình quân đầu người trên 5.000 USD.

Theo thống kê năng suất lao động năm 2024 đã tăng 5,88% so với năm 2023, vượt chỉ tiêu Quốc hội đề ra (4,8 - 5,3%), hướng tới mục tiêu tăng trên 6,5%/năm đến năm 2030.

Bên cạnh đó, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động là 2,20%, giảm so với quý trước và cùng kỳ năm trước.

Năm 2025 được xác định là năm tăng tốc, bứt phá để hoàn thành Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025; năm 2026 là cột mốc 40 năm "đổi mới" cùng với việc khởi đầu Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2026-2030.

Cùng với đó là các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp như giảm, giãn, hoãn và miễn thuế, phí, lệ phí, với các nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân được kỳ vọng sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho khu vực kinh tế này.

Một căn cứ quan trọng khác để xác định mức sống tối thiểu là cơ quan Thống kê quốc gia đã hoàn thành điều tra mức sống dân cư năm 2024 và dự kiến CPI năm 2025, 2026.

Từ những phân tích trên, Tổng Liên đoàn nhận thấy cần thiết phải xây dựng chính sách tiền lương hợp lý để đảm bảo người lao động có đủ thu nhập trang trải cuộc sống và có tích lũy.

Lương không chỉ "tối thiểu", phải "đủ sống"

Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đã tính toán như thế nào để đưa ra con số 9,2% và 8,3%?

Chúng tôi đưa ra mức 9,2% là mức mong muốn để người lao động cải thiện thu nhập và bù đắp phần nào lạm phát.

Nếu cộng với mức tăng 6% của năm ngoái, tổng mức tăng sẽ vào khoảng 15%, vẫn thấp hơn so với mức tăng của giá điện.

Còn phương án 8,3%, chúng tôi nghiêng về phía hỗ trợ doanh nghiệp, căn cứ trên thực tế các mức mà Hội đồng tiền lương quốc gia sau nhiều vòng đàm phán (ba bên: đại diện cơ quan Nhà nước, đại diện công đoàn, đại diện giới chủ bao gồm VCCI, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cùng các hiệp hội) thường chốt ở mức khoảng trên 6%. Năm nay, các bên khác chỉ đề xuất 4,5%.

Năm 2026 là thời điểm mức lương tối thiểu được áp dụng cũng là một năm bứt tốc kinh tế để thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2025, đánh dấu những bước chuyển mình quan trọng của đất nước.

Từ những căn cứ trên, tôi cho rằng cần phải đảm bảo cho người lao động có thu nhập không chỉ tối thiểu mà còn phải đủ sống để trang trải cuộc sống và có tích lũy.

Theo ông, mức lương tối thiểu là rào cản hay là lợi thế thu hút các doanh nghiệp FDI?

Thực ra, lâu nay Việt Nam có một ưu thế thu hút FDI cao là do lao động giá rẻ. Đây vừa là lợi thế của Việt Nam nhưng cũng là rào cản khiến mức lương của người lao động chưa được cải thiện. Bởi doanh nghiệp FDI thường dựa vào mức lương tối thiểu của Chính phủ Việt Nam làm căn cứ để trả lương cho người lao động.

Do đó, chúng ta cần phải thay đổi nhận thức về mức lương tối thiểu hiện nay. Thậm chí, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã khuyến nghị với tất cả các quốc gia, chúng ta không phải bàn về câu chuyện tiền lương tối thiểu mà cần bàn đến câu chuyện tiền lương đủ sống.

Tức là tiền lương không chỉ cho một người mà còn cho cả gia đình họ (vợ chồng, con cái) trong chi tiêu hàng ngày, có thể tích lũy và có khả năng ứng phó cho những tình huống bất lợi đột xuất như bệnh tật, ốm đau... Đó là hướng mà Tổ chức Lao động quốc tế đã khuyến nghị ở cấp quốc tế và cho tất cả các quốc gia. Trong khi đó, ở Việt Nam vẫn chỉ đang bàn ở mức tiền lương tối thiểu.

Kết quả khảo sát vào tháng 3-4/2025 cho thấy, áp lực tài chính đang ảnh hưởng đáng kể đến đời sống người lao động. Cụ thể, 72,6% người chưa lập gia đình cho rằng, tiền lương thấp là nguyên nhân chính cản trở quyết định xây dựng tổ ấm.

Mức thu nhập hiện tại được cho là không đủ để đảm bảo cuộc sống ổn định khi bắt đầu lập gia đình, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt và nuôi dưỡng con cái ngày càng tăng, ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu hàng ngày, mua nhà, tiết kiệm và đáp ứng các nhu cầu cơ bản khác.

Bên cạnh đó, chỉ 54,9% người lao động cho biết, tiền lương chỉ đủ trang trải chi tiêu cơ bản, trong khi 26,3% phải tằn tiện và 7,9% không đủ sống, buộc phải làm thêm để kiếm thêm thu nhập.

Tình trạng trên dẫn đến việc người lao động phải "thắt lưng buộc bụng", cắt giảm chi tiêu, thậm chí phải vay mượn để đáp ứng các nhu cầu thiết yếu.

Tăng lương giúp người lao động có động lực, năng suất cao hơn

Theo ông, đâu là giải pháp dung hòa lợi ích giữa người lao động và doanh nghiệp?

Ngay trong báo cáo mà chúng tôi đưa ra tại Hội đồng tiền lương Quốc gia ngày 26/6, cũng như ý kiến của các chuyên gia (bao gồm các chuyên gia của Bộ Nội Vụ, chuyên gia về lao động, các chuyên gia nghiên cứu độc lập), việc tăng lương tối thiểu cho người lao động là cần thiết, nó không chỉ mang lại lợi ích cho người lao động mà còn cho chính doanh nghiệp sử dụng lao động đó.

Đơn cử, khi tăng lương, người lao động sẽ có động lực làm việc tốt hơn, hướng đến năng suất cao hơn và gắn bó hơn với doanh nghiệp nhiều hơn.

Trong bối cảnh hiện nay, khi chúng ta thu hút đầu tư lớn, việc dịch chuyển lao động giữa các khu vực, vùng miền đã dẫn đến tình trạng nhiều trung tâm kinh tế, khu công nghiệp vẫn thiếu lao động, trong khi nhu cầu tuyển dụng và giữ chân lao động hiện nay rất cao.

Mặc dù các doanh nghiệp có nhiều chính sách phúc lợi hỗ trợ người lao động, nhưng chính sách căn cơ nhất vẫn là chính sách về lương, giúp người lao động yên tâm làm việc.

Theo khảo sát năm 2024, các doanh nghiệp thường lấy mức lương tối thiểu vùng làm mức sàn lương đầu tiên, dẫn đến thu nhập của người lao động rất thấp.

Tổng thu nhập của người lao động được tính gồm cả tiền làm thêm giờ, tăng ca, các loại phụ cấp mới đạt được mức thu nhập bình quân khoảng 8,7 triệu đồng/tháng.

Trên thực tế, với mức sàn quá thấp như vậy, người lao động buộc phải tăng ca, làm thêm giờ để có thu nhập, từ đó gây ra sức ép lớn cho họ.

Theo tôi, thay vào đó, hãy nâng lương cho người lao động để họ có năng suất tốt hơn, từ đó gắn bó, làm việc ổn định lâu dài với doanh nghiệp.

Tuy nhiên, ngoài việc đề xuất tăng lương, chúng tôi cũng rất chia sẻ với giới chủ. Công đoàn còn có vai trò khác đó là tham gia đối thoại, thương lượng với người sử dụng lao động. Đại diện cho người lao động, xây dựng mối quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ, bởi bất kỳ doanh nghiệp nào cũng cần duy trì và thiết lập sự ổn định để phát triển.

Đơn cử, những mâu thuẫn, quan điểm khác nhau giữa người lao động và người sử dụng lao động, hay những trăn trở của người lao động, nếu phát biểu với tư cách cá nhân, đôi khi rất khó được người sử dụng lao động ghi nhận. Nhưng khi tổ chức công đoàn tham gia, với vai trò đại diện cho người lao động, những ý kiến đó sẽ được tiếp nhận hài hòa hơn.

Đôi khi, những khó khăn, vướng mắc của doanh nghiệp cũng sẽ được trao đổi cụ thể trong các phiên đối thoại, thương lượng, bản thỏa ước lao động tập thể giúp hai bên thấu hiểu nhau hơn.

Cảm ơn ông!

Nguyên Khánh