Tăng thuế thuốc lá - Chính sách quan trọng để bảo vệ trẻ em một cách toàn diện

Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới lựa chọn chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo”. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Đối với trẻ em, thuốc lá có thể gây ra nhiều bệnh tật nguy hiểm, nicotine trong thuốc lá có thể gây ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của trẻ em.

Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới lựa chọn chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” với mục tiêu nhằm phơi bày chiến lược của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới như: Quảng cáo sai sự thật để mở rộng thị trường và đối tượng tiêu thụ, nhất là giới trẻ.

Khoảng 104.300 người Việt tử vong mỗi năm do thuốc lá

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng, bởi nó gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu. Trong số đó, hơn 7 triệu ca tử vong do sử dụng thuốc lá trực tiếp và khoảng 1,3 triệu ca không hút thuốc lá nhưng bị ảnh hưởng bởi khói thuốc lá thụ động.

WHO ước tính mỗi năm, tại Việt Nam, có khoảng 104.300 ca tử vong do hút thuốc chủ động và thụ động. Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính do thuốc lá lên tới 108.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,14% GDP - cao gấp 5 lần thu ngân sách từ thuế thuốc lá. Hút thuốc không chỉ ảnh hưởng sức khỏe cá nhân mà còn gây suy giảm chất lượng nguồn lao động - 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đáng lưu ý khi chi tiêu cho thuốc lá chiếm gần 2% chi tiêu hộ gia đình ở Việt Nam.

Đặc biệt, việc tiêu dùng thuốc lá làm lấn át chi tiêu cho giáo dục, nhất là ở các hộ có thu nhập thấp, ảnh hưởng đến quyền được học tập của trẻ em.

Hiện tại, thuế thuốc lá ở Việt Nam chỉ chiếm 36-38,8% giá bán lẻ, trong khi Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị tối thiểu 75%. So với các nước trong khu vực, Việt Nam có mức thuế thấp nhất Đông Nam Á: Thái Lan (78,6%), Philippines (71,3%), Singapore (67,1%). Một bao thuốc giá 10.000 đồng - rẻ hơn một hộp sữa - khiến trẻ em và người thu nhập thấp rất dễ tiếp cận.

Trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, Bộ Y tế, Tổ chức Y tế Thế giới đề xuất và khuyến nghị kêu gọi Quốc hội lựa chọn phương án thuế mạnh mẽ và sớm hơn. Đó là bên cạnh mức thuế tỷ lệ 75%, bổ sung một khoản thuế tuyệt đối là 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tiếp đó tăng theo lộ trình đến 15.000 đồng/bao đến năm 2030.

Đây là phương án được Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới, và các tổ chức xã hội khuyến nghị và đã được chứng minh là có thể giảm đáng kể tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt ở giới trẻ - nhóm nhạy cảm với biến động giá.

Bởi tăng thuế thuốc lá là chính sách quan trọng để bảo vệ trẻ em một cách toàn diện, vừa ngăn chặn trẻ em bắt đầu hút thuốc, giảm tiêu dùng thuốc lá do đó trẻ em cũng được bảo vệ khỏi phơi nhiễm với khói thuốc, chi tiêu gia đình cũng sẽ được đầu tư nhiều hơn cho trẻ em. Bên cạnh đó, ngân sách thu được từ việc tăng thuế với sản phẩm thuốc lá giúp đảm bảo chi trả cho các chương trình phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững (SDG).

Tăng thuế để giảm tiêu dùng thuốc lá

Tiến sỹ Angela Pratt - Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam nhấn mạnh, những sản phẩm thuốc lá đều chứa các hóa chất độc hại và đã được chứng minh là gây ung thư, bệnh tim và phổi. Trong ngắn hạn, chúng cũng có thể gây ra chấn thương phổi rất nghiêm trọng, thậm chí gây tử vong. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, chúng có thể làm suy giảm nghiêm trọng sự phát triển não bộ.

Tiến sỹ Angela Pratt - Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, phát biểu. (Ảnh: Văn Dũng/TTXVN)

Bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) nhấn mạnh: Tăng thuế thuốc lá sẽ giúp đạt mục tiêu kép về giảm tỷ lệ sử dụng, giảm bệnh tật và tử vong, đồng thời giúp tăng cho ngân sách nhà nước. Các số liệu thống kê cho thấy năm 2021, tỷ lệ hút thuốc trong dân số là 20,8%, trong đó tỷ lệ hút thuốc trong nam giới là trên 41%. Đa số người hút thuốc ở Việt Nam trong nhóm tuổi từ 15 đến 55 tuổi là lực lượng lao động chính trong xã hội.

Với hơn 15 triệu người hút thuốc hiện nay tại Việt Nam, việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm đáng kể và ngày càng tăng.

Theo bà Hải, thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do là bệnh không lây nhiễm. Khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 69 chất gây ung thư. Phụ nữ và trẻ em khi sử dụng hay tiếp xúc thụ động với khói thuốc có thể có các nguy cơ như: sảy thai, sinh non, thai chết lưu, trẻ em sinh ra có thể bị nhẹ cân, chậm phát triển trí tuệ. Trẻ em hít phải khói thuốc thụ động sẽ dễ mắc viêm phổi, viêm phế quản, hen suyễn. Sử dụng thuốc lá có thể làm ảnh hưởng đến sự phát triển bộ não của trẻ vị thành niên.

Kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy biện pháp trong tổng tác động tăng thuế hiệu quả đóng góp 50%-60% của tất cả các biện pháp giảm sử dụng thuốc lá.

Bà Hải cho hay Việt Nam đã 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá trong giai đoạn 2008-2019. Tuy nhiên, mức tăng còn thấp và cách biệt thời gian giữa các lần điều chỉnh quá dài, không đủ sức tác động đến hành vi tiêu dùng. So với các nước ASEAN thì Việt Nam cũng ở mức thuế rất thấp, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá thấp hơn nhiều quốc gia như: Thái Lan là 78,6%, Phillipines là 71,3% và Singapore là 67,5%. Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc hàng rẻ nhất Đông Nam Á.

Hiện trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

Phó Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá nhấn mạnh thông tin, bằng chứng từ nhiều quốc gia cho thấy, tăng thuế là biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá.

Hiện Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ các sản phẩm này.

Việt Nam hiện đang áp dụng mức thuế suất 75% trên giá bán của cơ sở sản xuất (giá xuất xưởng) đối thuốc lá sản xuất trong nước. Khi tính theo chuẩn quốc tế (tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ), thuế thuốc lá của Việt Nam (bao gồm cả thuế giá trị gia tăng) chỉ chiếm 36% giá bán lẻ tại thời điểm năm 2022.

Như vậy, mức thuế này còn cách xa khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới và thấp hơn mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ./.

(Vietnam+)