Tạo khung pháp lý minh bạch hơn đối với báo chí số

Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi lần này đã chính thức đưa hoạt động báo chí trên không gian mạng vào phạm vi điều chỉnh, bao gồm cả việc thiết lập các kênh nội dung trên mạng xã hội, qua đó xác định rõ trách nhiệm khi sử dụng nguồn tin hoặc đăng tải thông tin lên các nền tảng này.

Lấp khoảng trống pháp lý đối với nội dung trên mạng xã hội

Theo khoản 1 Điều 31 dự thảo luật, các cơ quan báo chí phải chịu trách nhiệm về nội dung, bản quyền khi đăng, phát thông tin lên kênh nội dung trên không gian mạng.

Một trong những điểm đổi mới quan trọng của dự thảo Luật Báo chí là quy định cơ quan báo chí “chịu trách nhiệm về nội dung, bản quyền khi đăng, phát thông tin lên kênh nội dung trên không gian mạng”. Quy định này không chỉ áp dụng đối với những tác phẩm báo chí do cơ quan báo chí trực tiếp sản xuất mà còn mở rộng sang toàn bộ các thông tin, hình ảnh, video được lấy từ mạng xã hội, nền tảng số hoặc người dùng cung cấp.

So với Luật Báo chí năm 2016 - vốn chỉ điều chỉnh trách nhiệm gắn với “tác phẩm báo chí chính thống” đăng tải trên báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình - dự thảo lần này đã lấp khoảng trống pháp lý đối với những nội dung mà cơ quan báo chí đăng tải lên các nền tảng như Facebook, YouTube, TikTok hay các trang tin tổng hợp.

ThS TRƯƠNG THỊ TÚ MỸ.

Như vậy, dù nội dung được lấy từ nguồn mạng xã hội hay do người dân cung cấp, khi cơ quan báo chí quyết định đăng tải, cơ quan đó phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về độ chính xác, tính hợp pháp của nguồn tin và quyền sở hữu trí tuệ của nội dung. Điều này đặc biệt cần thiết trong bối cảnh nhiều cơ quan báo chí hiện nay sử dụng lại hình ảnh, video, phát ngôn từ mạng xã hội để sản xuất tin, bài mà không kiểm chứng hoặc xin phép tác giả, dẫn đến sai lệch thông tin, vi phạm bản quyền và xâm phạm đời tư cá nhân.

Từ góc độ pháp lý - truyền thông, sự thay đổi này phản ánh rõ nguyên tắc “trách nhiệm đi kèm quyền lực thông tin”. Mạng xã hội cung cấp nguồn tin nhanh và đa dạng nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro cao về tin giả, hình ảnh bị cắt ghép, phát ngôn sai sự thật hoặc nội dung do trí tuệ nhân tạo tạo ra.

Luật Báo chí năm 2016 không đề cập cụ thể đến các nguồn này, khiến nhiều cơ quan báo chí sử dụng mạng xã hội như một “vùng xám pháp lý”: Đăng lại thông tin lan truyền mà không xem đây là sản phẩm báo chí chính thống, từ đó né tránh trách nhiệm nếu thông tin sai. Ngược lại, dự thảo đã thay đổi cách tiếp cận - coi mọi nội dung do cơ quan báo chí phát trên không gian mạng (dù là sản phẩm tự sản xuất hay trích từ mạng xã hội) đều mang tính chất báo chí và phải chịu cùng một chuẩn mực đạo đức, pháp lý. Điều này tạo ra áp lực tích cực, buộc các cơ quan báo chí phải xây dựng quy trình kiểm chứng nguồn từ mạng xã hội, xin phép bản quyền, ghi rõ nguồn gốc, đối chiếu thông tin trước khi đăng tải; đồng thời ngăn chặn tình trạng “báo chí hóa mạng xã hội” - tức là biến tin đồn mạng xã hội thành tin chính thống mà không sàng lọc.

Phóng viên tác nghiệp tại Trung tâm báo chí TP.HCM. Ảnh: HOÀNG GIANG

Trách nhiệm của cơ quan báo chí trong thời đại số

Theo khoản 4 Điều 31 dự thảo luật, cơ quan báo chí phải thực hiện thông báo với cơ quan quản lý nhà nước về báo chí khi mở các kênh nội dung trên không gian mạng và kết nối trực tuyến với hệ thống lưu chiểu của cơ quan quản lý nhà nước về báo chí để phục vụ việc đo kiểm xu hướng thông tin trên không gian mạng.

Điều này giúp xác định rõ chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý khi xảy ra sai phạm nội dung trên các nền tảng này, tránh tình trạng “kênh ngoài luồng” nhưng mang danh báo chí.

Việc kết nối trực tuyến các kênh nội dung với hệ thống lưu chiểu của cơ quan quản lý nhà nước còn nhằm mục tiêu theo dõi, đo kiểm xu hướng thông tin, cảnh báo khủng hoảng truyền thông và chống tin giả. Tuy nhiên, quy định này có thể tạo ra lo ngại về nguy cơ giám sát quá mức, thu hẹp không gian tự do biên tập, đặc biệt nếu không xác định rõ phạm vi dữ liệu được thu thập và mục đích sử dụng. Ngoài ra, yêu cầu kết nối kỹ thuật và lưu chuyển dữ liệu thời gian thực cũng đòi hỏi các cơ quan báo chí phải đầu tư hạ tầng công nghệ, hệ thống máy chủ, bảo mật dữ liệu - một thách thức không nhỏ đối với các tòa soạn quy mô vừa và nhỏ. Tuy vậy, xét trong bối cảnh bùng nổ tin giả, báo chí cạnh tranh với mạng xã hội và AI trong sản xuất thông tin, quy định này có ý nghĩa tích cực trong việc tạo hệ sinh thái báo chí số có trách nhiệm, minh bạch, truy xuất được nguồn thông tin. Vấn đề nằm ở chỗ triển khai phải đảm bảo quản lý nhưng không kiểm soát cứng nhắc; giám sát nhưng không can thiệp vào nội dung biên tập chính thống.

(*) ThS Trương Thị Tú Mỹ, giảng viên Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc Gia TP.HCM

ThS TRƯƠNG THỊ TÚ MỸ (*)