Tết Hàn thực: Nét đẹp văn hóa trong ẩm thực Việt Nam

Mâm cỗ thắp hương ngày Tết Hàn Thực. Ảnh: Vũ Thu Hương.

Nguồn gốc và ý nghĩa

Tết Hàn thực có nghĩa là “Tết đồ ăn lạnh” (hàn thực 寒食). Theo truyền thuyết Trung Hoa, ngày này bắt nguồn từ câu chuyện về Giới Tử Thôi – một vị trung thần của nước Tấn, nổi tiếng với lòng trung nghĩa. Sau này, vua Tấn Văn Công hối hận vì đã vô tình khiến ông qua đời nên ra lệnh cấm đốt lửa trong ba ngày, buộc dân chúng chỉ được ăn đồ nguội để tưởng nhớ ông.

Tuy nhiên, khi đến Việt Nam, Tết Hàn thực không mang ý nghĩa kiêng lửa mà chủ yếu là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu kính với tổ tiên. Đây là nét đẹp văn hóa thể hiện tinh thần uống nước nhớ nguồn, một giá trị cốt lõi trong đời sống của người Việt.

Bánh trôi, Bánh chay – Biểu tượng của Tết Hàn thực

Trong ngày này, người Việt thường làm bánh trôi, bánh chay – hai món ăn đặc trưng gắn liền với Tết Hàn Thực

Bánh trôi: Những viên bánh nhỏ, tròn, làm từ bột nếp, bên trong là nhân đường phên, khi luộc chín sẽ nổi lên mặt nước. Hình ảnh bánh trôi trắng ngần, căng tròn tượng trưng cho sự vẹn toàn, gợi nhắc đến câu thơ nổi tiếng của Hồ Xuân Hương:

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non."

Món bánh trôi tượng trưng cho sự vẹn toàn. Ảnh: Vũ Thu Hương.

Bánh chay: Cũng làm từ bột nếp nhưng không có nhân, thường ăn kèm với nước đường sánh mịn và chút dừa nạo.

Bánh chay cầu kỳ với nhiều công đoạn. Ảnh: Vũ Thu Hương.

Việc chuẩn bị và dâng bánh lên bàn thờ tổ tiên không chỉ là một nghi thức mà còn thể hiện tinh thần sum vầy, đoàn kết trong gia đình.

Sự khác biệt giữa Tết Hàn thực Ở Việt Nam và Trung Quốc

Mặc dù có cùng tên gọi, nhưng Tết Hàn thực ở Việt Nam và Trung Quốc lại có sự khác biệt rõ rệt.

Ở Trung Quốc, đây là ngày cấm đốt lửa, người dân chỉ ăn đồ nguội.
Ở Việt Nam, người ta không kiêng lửa mà thay vào đó là làm bánh trôi, bánh chay để tưởng nhớ tổ tiên.

Sự biến đổi này cho thấy sự sáng tạo và linh hoạt trong văn hóa Việt Nam, khi tiếp thu những yếu tố ngoại lai nhưng vẫn giữ được bản sắc dân tộc.

Tết Hàn thực không chỉ đơn thuần là một ngày lễ trong năm, mà còn là dịp để mỗi người Việt thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, trân trọng những giá trị truyền thống và gìn giữ bản sắc văn hóa. Dù cuộc sống hiện đại có nhiều đổi thay, nhưng những viên bánh trôi, bánh chay vẫn luôn là biểu tượng đẹp, gợi nhắc về cội nguồn và sự gắn kết gia đình trong ngày lễ đặc biệt này.

Lê Hương