Tết Hàn thực ở Việt Nam và Trung Quốc khác nhau thế nào?

Tết Hàn thực là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời, được tổ chức cả ở Việt Nam và Trung Quốc. Mặc dù cùng tên gọi và ngày tháng, Tết Hàn thực tại mỗi quốc gia có những nét riêng về ý nghĩa và cách thức, phản ánh bản sắc văn hóa đặc trưng.

Tết Hàn thực ở Trung Quốc và tục ăn đồ lạnh

Từ "Hàn thực" trong tiếng Hán có nghĩa là "đồ ăn lạnh", do đó Tết Hàn thực là Tết ăn đồ lạnh. Phong tục này không chỉ mang tính lễ hội mà còn chứa đựng những ý nghĩa văn hóa sâu sắc, gắn liền với một câu chuyện ly kỳ ở nước Tấn thời Xuân Thu (770 - 221 TCN).

Lúc đó, nước Tấn trải qua thời kỳ loạn lạc khiến Tấn Văn Công (khi đó chưa lên ngôi) phải chạy trốn, lưu vong tại các nước lân cận như Tề và Sở. Hành trình đầy gian khổ ấy của ông có sự trợ giúp đắc lực của các bề tôi trung thành, trong đó có Giới Tử Thôi, người góp phần to lớn trong việc bảo vệ và giúp vua Tấn vượt qua nhiều hiểm nguy.

Có lúc lương thực đã cạn kiệt, Giới Tử Thôi không ngần ngại cắt một miếng thịt đùi của mình để nấu nấu cho chủ ăn. Hành động này không chỉ thể hiện lòng trung thành mà còn là minh chứng cho sự hy sinh quên mình của Giới Tử Thôi. Tấn Văn Công sau khi biết sự tình đã vô cùng cảm kích.

Trải qua 19 năm bôn ba và nếm đủ mọi khó khăn, Tấn Văn Công cuối cùng về nước lên ngôi. Khi phong thưởng rộng rãi cho các công thần, ông quên mất kẻ trung thần Giới Tử Thôi. Dẫu vậy, Tử Thôi không hề buông lời oán hận mà lặng lẽ lui về sống ẩn dật cùng mẹ già trên núi Điền Sơn.

Nhận ra thiếu sót của mình, Tấn Văn Công đã cho người tìm kiếm Giới Tử Thôi để ban thưởng, nhưng ông nhất quyết không trở về kinh thành. Để thuyết phục, vua ra lệnh đốt rừng để ép Giới Tử Thôi quay về, không ngờ ông vẫn kiên quyết không ra, cùng mẹ chịu chết cháy trong rừng. Hôm đó là ngày 3 tháng 3 Âm lịch.

Tấn Văn Công cho phóng hỏa đốt rừng để ép Giới Tử Thôi xuất hiện.

Nhằm tưởng nhớ Giới Tử Thôi, vua cho lập miếu thờ và quyết định rằng vào ngày này hàng năm, người dân không được dùng lửa để nấu nướng. Vì thế, vào ngày này, người dần chỉ ăn đồ lạnh đã được nấu sẵn từ trước. Tết Hàn Thực ra đời như một cách nhắc nhở về giá trị của lòng trung thành và khí tiết, lòng tự trọng của kẻ sỹ.

Tuy nhiên, sau đời nhà Tống, Tết Hàn thực ở Trung Quốc đã suy yếu và hay bị gộp vào tổ chức cùng dịp Thanh minh. Vào dịp này, người Trung Quốc thường ăn những món ngon độc đáo như bánh thanh đoàn tử, bánh cuộn thừng, ốc...

Bánh thanh đoàn tử có hình dạng giống như một loại sủi cảo. (Ảnh: Xzrnews)

Bánh thanh đoàn tử thường được dùng cúng tổ tiên hoặc đem đi biếu. (Ảnh: Zxx622.)

Tết Hàn thực ở Việt Nam là Tết bánh trôi bánh chay

Tết Hàn thực tuy có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng khi du nhập vào Việt Nam lại mang nét riêng, đậm đà bản sắc văn hóa Việt. Đây không chỉ là dịp để các thế hệ con cháu bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, mà còn là thời điểm để mọi người hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công ơn sinh thành dưỡng dục.

Ở Việt Nam, Tết Hàn thực không phải kiêng lửa hay chỉ ăn đồ nguội như truyền thống Trung Quốc. Điều đặc biệt tạo nên sự khác biệt của ngày Tết này ở Việt Nam chính là hai loại bánh truyền thống: bánh trôi và bánh chay. Được làm từ bột gạo nếp thơm dẻo, bánh trôi nhỏ xinh với lớp vỏ trắng mịn bao bọc nhân đường đỏ ngọt ngào. Trong khi đó, bánh chay có hình tròn dẹt với nhân đỗ xanh, thường được thưởng thức cùng nước đường thanh mát.

Bánh trôi với hình dáng tròn trịa, tượng trưng cho sự viên mãn. (Ảnh: Vũ Thu Hương)

Bánh chay có lớp vỏ trắng mềm, thể hiện sự thanh khiết. (Ảnh: Vũ Thu Hương)

Bánh trôi tròn trịa tượng trưng cho sự đoàn viên, viên mãn, còn bánh chay mang lại cảm giác thanh tịnh, nhẹ nhàng với hương vị thanh tao. Cả hai loại bánh này không chỉ là những món ăn ngon mắt mà còn chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và truyền thuyết Việt Nam.

Ngoài nguồn gốc từ Trung Quốc, bánh trôi và bánh chay còn gắn liền với truyền thuyết dân gian về “bọc trăm trứng” của Âu Cơ và Lạc Long Quân. Câu chuyện kể rằng, trăm viên bánh nhỏ là biểu tượng cho trăm quả trứng của Âu Cơ và Lạc Long Quân, với bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở thành con và theo mẹ lên rừng, và bánh chay đại diện cho 50 quả còn lại theo cha xuống biển.

Tập tục làm bánh trôi, bánh chay nhân dịp Tết Hàn thực đã trở thành nét văn hóa độc đáo, sâu sắc trong đời sống tinh thần của người Việt. Hằng năm, ngày Tết Hàn thực mùng 3/3 Âm lịch không chỉ diễn ra ở các tỉnh phía Bắc mà còn lan rộng ra nhiều tỉnh thành trên khắp Việt Nam.

Nhật Thùy