Thách thức trong xử lý rác thải nhựa

68% rác thải nhựa dùng một lần phát sinh từ thương mại điện tử. Ảnh: M. Hoa

Mỗi năm Việt Nam phát sinh 2,9 - 3,7 triệu tấn rác nhựa

Theo giới chuyên gia môi trường, mỗi năm Việt Nam phát sinh 2,9-3,7 triệu tấn rác nhựa, gây tổn thất kinh tế lên tới 2,2-2,9 tỷ USD do bỏ lỡ cơ hội tái chế. Rác thải nhựa không được thu gom trôi ra đại dương khiến mức độ ô nhiễm ngày càng tăng cao. Trong số rác thải nhựa này, có khối lượng không nhỏ phát sinh từ các hoạt động thương mại điện tử (TMĐT).

Ông Vũ Minh Lý - Phó giám đốc Trung tâm truyền thông (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, 68% nhựa dùng một lần phát sinh từ các hoạt động thương mại điện tử.

Cũng theo ông Lý, đây là kết quả khảo sát từ về chuyển đổi nhận thức, hành vi, thực hành ô nhiễm nhựa giai đoạn 2020-2025 tại 5 tỉnh, thành phố, với sự tham gia của người dân, doanh nghiệp logistics và các sàn thương mại điện tử. Nhóm nghiên cứu đã thực hiện 3.151 phiếu khảo sát online, trực tiếp, 45 cuộc phỏng vấn sâu và 6 buổi thảo luận nhóm tập trung. Theo đó, tỷ lệ sử dụng nhựa dùng một lần trong TMĐT tăng từ 44% năm 2020 lên 68% vào 2025. Trong đó, phổ biến nhất là túi nilon, bao bì xốp chống sốc và chai nhựa. TMĐT cũng là nguồn phát sinh bao bì nhựa không cần thiết khi 71% người dùng tham gia khảo sát cho biết các đơn hàng online thường đi kèm bao bì nhựa. Khoảng 68% người tiêu dùng chấp nhận các gói hàng được đóng kỹ lưỡng với nhiều lớp nilon, chỉ có 24% chủ động yêu cầu đóng gói tối thiểu.

Xét theo độ tuổi, giới trẻ 15-24 có tỷ lệ yêu cầu đóng gói tối thiểu cao nhất là 32%. Phó giám đốc Trung tâm truyền thông của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đưa ra nhận định, TMĐT và logistics là động lực chính thúc đẩy sử dụng nhựa một lần nhưng cũng là cơ hội để triển khai các giải pháp bền vững bằng cách kết hợp nhà tái chế, sử dụng cơ chế đặc cọc hoàn trả, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất. Vậy nhưng, nếu không có chính sách can thiệp kịp thời, tỷ lệ dùng nhựa một lần trên các sàn TMĐT có thể tăng đến 75% vào 2030.

Về vấn đề này, giới chuyên gia môi trường cho rằng, với tốc độ tăng trưởng trên 25% mỗi năm và nếu không có giải pháp về đóng gói hàng hóa, rác thải nhựa từ lĩnh vực TMĐT, tới năm 2030 quy mô TMĐT Việt Nam sẽ gấp trên 4,7 lần hiện tại, khi đó lượng rác thải nhựa từ TMĐT sẽ lên tới 800.000 tấn/năm.

Thách thức lớn

Giới chuyên gia nhận định, sự phát triển nhanh chóng của TMĐT, bao gồm lĩnh vực bán lẻ hàng hóa trực tuyến và gọi đồ ăn công nghệ trong những năm qua cũng gây thêm tác động tiêu cực tới môi trường, do sử dụng nhiều bao bì, vật liệu nhựa, song tỷ lệ thu gom, tái chế, tái sử dụng còn rất thấp. Hiện rác thải nhựa trong lĩnh vực TMĐT cũng là một thách thức lớn. Phần lớn hoạt động TMĐT ở Việt Nam tập trung ở các địa phương ven biển hoặc bên sông đổ trực tiếp ra biển như TPHCM, Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ, Nha Trang.

Do hầu hết rác thải nhựa từ TMĐT bị lẫn với rác thải sinh hoạt nên chưa được thu gom, phân loại, tái chế hoặc xử lý thân thiện với môi trường nên tỷ lệ cao rác thải nhựa từ TMĐT sẽ đổ ra biển. Ông Nguyễn Đức Toàn - Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định, hiện nay ô nhiễm rác thải nhựa đại dương là một trong những thách thức nghiêm trọng mang tính xuyên biên giới, là mối đe dọa to lớn đối với hệ sinh thái và môi trường ven biển cũng như đại dương.

Nêu giải pháp, ông Bùi Trung Kiên - Phó Chủ tịch Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM) cho rằng: Nhà nước cần nhanh chóng ban hành và phổ biến chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường trong TMĐT; Đối với doanh nghiệp và thương nhân bán hàng trực tuyến, phải công bố lựa chọn thân thiện môi trường để khách hàng dễ dàng đưa ra quyết định...

Từ thực trạng sử dụng bao bì, vật liệu nhựa trong TMĐT, ông Kiên nhấn mạnh, các lĩnh vực liên quan cần triển khai kinh tế tuần hoàn trong TMĐT, giảm mức độ sử dụng, tăng tỷ lệ thu gom, tái sử dụng, tái chế bao bì, vật liệu nhựa.

Minh Quân