Tham gia ASEAN là quyết sách lịch sử, có tầm chiến lược

Ở chiều ngược lại, từ hoàn thành tốt trách nhiệm thành viên trong những ngày đầu, Việt Nam đã tự tin tham gia, đóng góp định hình các chiến lược, từng bước vươn lên đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt nhiều lĩnh vực hợp tác của ASEAN.

Dấu mốc quan trọng

Ngược dòng lịch sử về thập niên 1980, Việt Nam lúc bấy giờ đứng trước muôn vàn khó khăn do hậu quả của những năm tháng chiến tranh, cuộc khủng hoảng kinh tế-xã hội trầm trọng, kéo dài, cùng với tình trạng bị cô lập về chính trị, bị bao vây cấm vận về kinh tế. Đứng trước tình thế cấp bách, tại Đại hội VI (năm 1986), Đảng ta, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật đã chủ trương tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện, trong đó xác định Việt Nam cần “mở rộng quan hệ với tất cả các nước trên nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình”, “phát triển và củng cố mối quan hệ đặc biệt giữa ba nước Đông Dương”, mong muốn và sẵn sàng cùng các nước trong khu vực “thiết lập quan hệ cùng tồn tại hòa bình, xây dựng Đông Nam Á thành khu vực hòa bình, ổn định và hợp tác”. Đến Đại hội VII (1991), Đảng ta nhấn mạnh chủ trương “hợp tác bình đẳng và cùng có lợi với tất cả các nước, không phân biệt chế độ chính trị-xã hội khác nhau trên cơ sở những nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình”, trong đó “phát triển quan hệ với các nước Đông Nam Á, tích cực góp phần xây dựng khu vực này thành khu vực hòa bình và hợp tác”.

Từ đầu thập niên 1990, Việt Nam đã có nhiều bước cải thiện quan hệ với các nước thành viên nói riêng và ASEAN nói chung. Trong các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao Việt Nam tới các nước ASEAN vào cuối năm 1991, đầu năm 1992, lãnh đạo các nước ASEAN đều hoan nghênh thái độ chủ động của Việt Nam và gợi ý Việt Nam gia nhập Hiệp hội. Sau đó, cũng trong năm 1992, Việt Nam tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và trở thành quan sát viên của ASEAN. Năm 1994, Việt Nam được mời tham dự và trở thành thành viên sáng lập Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF). Đến ngày 28-7-1995, lá cờ đỏ sao vàng đã tung bay trên bầu trời Brunei trong buổi lễ trang trọng kết nạp Việt Nam trở thành thành viên thứ 7 của ASEAN nhân dịp Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 28.

Ảnh minh họa / qdnd.vn

Trên cơ sở những đổi mới về tư duy và chính sách đối ngoại nhằm tạo dựng môi trường quốc tế thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, việc Việt Nam ưu tiên cải thiện quan hệ với các nước ASEAN là tất yếu khi có sự gần gũi về địa lý với nước ta và có tiềm lực kinh tế. Đổi lại, việc cải thiện quan hệ với các nước trong khu vực cũng nằm trong lợi ích của ASEAN, nhất là khi Hiệp hội mong muốn hoàn tất ý tưởng về một ASEAN là “mái nhà chung” của toàn bộ 10 quốc gia ở Đông Nam Á.

Tham gia ASEAN chính là một quyết sách lịch sử, có tầm chiến lược của Đảng và Nhà nước ta, là dấu mốc quan trọng trong tiến trình đổi mới tư duy và chính sách đối ngoại, hội nhập quốc tế của đất nước. Đây là quyết sách đúng đắn và kịp thời, thể hiện tính chủ động, sự nhạy bén và khả năng nắm bắt xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển trong bối cảnh thế giới chuyển từ cục diện lưỡng cực sang đấu tranh cùng tồn tại hòa bình. Đồng thời, quyết sách cũng góp phần hiện thực hóa chủ trương ưu tiên phát triển quan hệ hữu nghị với các nước láng giềng trong khu vực ngay từ khi Nhà nước Việt Nam độc lập ra đời gần 80 năm nước, như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng tuyên bố: “Thái độ nước Việt Nam đối với những nước Á châu là một thái độ anh em, đối với ngũ cường là một thái độ bạn bè”(1).

Cánh cửa tiến ra những “sân chơi” rộng lớn hơn

Nhìn nhận một cách toàn diện và khách quan, tham gia ASEAN đã góp phần tạo nên cục diện phát triển mới cho Việt Nam, củng cố môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài cho phát triển và nâng cao vị thế đất nước.

Thứ nhất, ở giai đoạn đầu, tham gia ASEAN chính là “đột phá khẩu” đầu tiên để Việt Nam phá thế bao vây, cô lập, từng bước đưa đất nước hội nhập với khu vực.

Thứ hai, ở những giai đoạn sau, tham gia ASEAN là cánh cửa đưa Việt Nam tiến ra những “sân chơi” rộng lớn hơn của khu vực và thế giới với việc tham gia Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác Á-Âu (ASEM), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) hay các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA)..., qua đó huy động các nguồn lực phục vụ phát triển và nâng cao sức mạnh tổng hợp của đất nước.

Thứ ba, kinh nghiệm thành công với ASEAN giúp Việt Nam từng bước nâng tầm đối ngoại đa phương, nâng cao vị thế quốc tế của đất nước, được thể hiện qua việc Việt Nam đảm nhiệm thành công vai trò thành viên nhiều cơ quan quan trọng của Liên hợp quốc (như Hội đồng Bảo an, Hội đồng Nhân quyền...), hay vai trò chủ nhà Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC)...

Thứ tư, cùng với thúc đẩy hợp tác ASEAN, Việt Nam đã thiết lập các khuôn khổ đối tác chiến lược toàn diện, đối tác chiến lược, đối tác toàn diện với các nước láng giềng, khu vực, các nước lớn và nhiều đối tác quan trọng khác.

Một phần không thể tách rời của ASEAN

Tuy khởi đầu muộn, xuất phát điểm lại không cao, nhưng với phương châm “chủ động, tích cực và có trách nhiệm”, Việt Nam-từ một nước đến sau trong “sân chơi” khu vực, từng bước khẳng định là một phần không thể tách rời của ASEAN, đóng góp không nhỏ vào thành tựu chung của Hiệp hội.

Ngay sau khi tham gia ASEAN, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy ASEAN kết nạp Lào, Myanmar và Campuchia để trước khi thế giới bước sang thiên niên kỷ mới, giấc mơ về một “đại gia đình” ASEAN gồm 10 quốc gia Đông Nam Á trở thành hiện thực, từ đó tạo nền tảng thiết yếu cho ASEAN tạo dựng một cộng đồng vững mạnh, đoàn kết, thống nhất, trở thành “hạt nhân”, đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực đang định hình như ngày nay. Các sáng kiến của Việt Nam, đặc biệt là qua các nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2010 và 2020, đều để lại những tài sản trân quý cho ASEAN, tạo đà thúc đẩy tiến trình xây dựng Cộng đồng ngày một tiến xa và mạnh mẽ hơn.

Trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2010, Việt Nam đã thúc đẩy mở rộng Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) bao gồm tất cả các nước lớn ở khu vực, thành lập cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+). Trước vô vàn khó khăn chưa từng có tiền lệ của đại dịch Covid-19, dưới sự dẫn dắt của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, ASEAN đã tạo nên “thương hiệu” về “gắn kết và chủ động thích ứng”. Năm ngoái, thành công của Diễn đàn Tương lai ASEAN 2024 do Việt Nam đăng cai tổ chức tiếp tục là một minh chứng sắc nét về vai trò và đóng góp của Việt Nam đối với công việc chung của khu vực.

Gần 3 thập niên tham gia “mái nhà chung”, Việt Nam luôn coi hợp tác, liên kết ASEAN là ưu tiên hàng đầu và là sự lựa chọn chiến lược. Con đường phát triển của Việt Nam trong tiến trình đổi mới, hội nhập luôn gắn liền với ASEAN. Đóng góp để cùng viết tiếp những chương thành công mới của ASEAN cũng chính là góp phần quan trọng hiện thực hóa khát vọng đưa đất nước Việt Nam vững bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh. Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục nỗ lực hết sức mình cùng các nước thành viên củng cố đoàn kết nội khối, ứng phó hiệu quả với các thách thức, khẳng định vai trò, hình ảnh và uy tín của ASEAN, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN tự cường, năng động, sáng tạo và lấy người dân làm trung tâm.

HOÀNG VŨ

(*) Hồ Chí Minh toàn tập 5, tr.163, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.