Thảm họa công nghiệp tồi tệ nhất lịch sử nhân loại

Nhà máy UCIL

Năm 1969, Union Carbide India Limited (UCIL), thuộc sở hữu của Union Carbide Corporation (UCC), đã mở một nhà máy ở Bhopal, Ấn Độ để sản xuất thuốc trừ sâu. Ban đầu, nhà máy thuốc trừ sâu sản xuất thuốc trừ sâu carbamate carbaryl, được biết đến với tên thương hiệu Sevin, sử dụng methyl isocyanate (MIC) nhập khẩu từ Mỹ. Nhưng kể từ sau năm 1980, nhà máy bắt đầu sản xuất MIC của riêng họ.

Nhà máy thuốc trừ sâu Bhopal. Ảnh: Wikipedia.

UCIL đã được cấp giấy phép sản xuất 5.000 tấn carbaryl hàng năm mặc dù thực tế là các quan chức UCC ở Bombay nhận ra rằng họ chỉ có thể bán một nửa lượng đó trong một năm. Các lập luận được đưa ra để xây dựng một nhà máy nhỏ hơn, nhưng ủy ban quản lý ở New York đã cam kết xây dựng một nhà máy với quy mô lớn.

Nhưng do hạn hán, đói kém và thuốc trừ sâu không hiệu quả, doanh số bán hàng đã giảm so với dự kiến. Năm 1984, nhà máy thuốc trừ sâu chỉ sản xuất một phần tư công suất. Do đó, UCIL đã ra lệnh cho các nhà quản lý địa phương đóng cửa nhà máy và bán vào tháng 7/1984. Nhưng khi UCIL không thể tìm được người mua, họ đã quyết định “tháo dỡ bộ phận sản xuất chủ chốt để vận chuyển sang một quốc gia khác đang phát triển”.

Tàn dư từ thảm họa rò rỉ tại nhà máy Bhopal. Ảnh: Earthrights.

Những sự cố không ngừng

Trong vòng 10 năm kể từ khi mở cửa, đã có rất nhiều cảnh báo về ô nhiễm và rò rỉ trong nhà máy.

Năm 1981, một công nhân tên là Ashraf Mohammed Khan tại nhà máy thuốc trừ sâu đã bị nhiễm chất hóa học phosgene và chết sau đó 72 giờ. Theo đó, cũng đã có một vụ rò rỉ phosgene vào tháng 1/1982, trong đó 24 công nhân bị phơi nhiễm và phải nhập viện. Và rõ ràng, “không một công nhân nào được yêu cầu đeo mặt nạ bảo hộ”.

Trong hai năm sau đó, các vụ rò rỉ trong nhà máy thuốc trừ sâu tiếp tục xảy ra “với mức độ thường xuyên một cách đáng sợ”. Ramnarayan Jadav, một tài xế ở Bhopal, khẳng định rằng khí ga “thường bị rò rỉ tám ngày một lần và chúng tôi thường cảm thấy ngứa ngáy ở ngực và mắt”, theo dữ liệu về “Thảm họa Bhopal”.

Nhà máy Bhopal một đêm sau thảm họa. Ảnh: iPleaders.

Thảm họa tháng 12

VN Singh, một nhà điều hành nhà máy thuốc trừ sâu Bhopal, lần đầu tiên nhận thấy rò rỉ khí MIC vào khoảng 11 giờ đêm ngày 2/12/1984. Nhưng sau khi thông báo cho Shakil Qureshi, giám sát viên MIC, về sự cố rò rỉ, ông được thông báo rằng Qureshi sẽ kiểm tra rò rỉ sau khi uống trà. Đến 11 giờ 30 phút tối, người dân thành phố đã cảm nhận được ảnh hưởng từ khí gas, nhưng họ cho rằng đó chỉ là một vụ rò rỉ nhỏ thường xuyên xảy ra khác. Nếu công ty bật còi cảnh báo ngay lúc đó, nhiều người hơn đã có thể trốn thoát.

Tàn dư từ thảm họa rò rỉ tại nhà máy Bhopal. Ảnh: Earthrights.

Khí tiếp tục phát tán với nồng độ cao, từ 12 giờ 30 phút đến 1 giờ sáng, cư dân bắt đầu thức giấc, ho dữ dội và bỏng rát mắt. Vào khoảng 1 giờ sáng, khi van an toàn trong nhà máy hở, một lượng khí dày đặc đã thoát ra ngoài không khí.

Người sống sót Champa Devi Shukla kể lại sự hoảng loạn khi mọi người cố gắng thoát khỏi sự đe dọa của khí sương mù: “Cơn ho dữ dội đến nỗi con người đau quằn quại. Một số người đứng dậy và chạy với bất cứ thứ gì họ đang mặc hoặc thậm chí không mặc gì cả. Mọi người chỉ quan tâm đến việc làm thế nào để sống sót”.

Tàn dư từ thảm họa rò rỉ tại nhà máy Bhopal. Ảnh: Earthrights.

Không ai biết phải làm gì

Hơn 40 tấn khí MIC độc hại đã được phát tán vào không khí đêm đó. Người dân chạy và nhảy lên bất cứ phương tiện nào họ có thể tìm thấy, cố gắng thoát khỏi Bhopal. Đến 3 giờ sáng, một biển người liên tục tìm cách thoát ra ngoài qua các trục đường chính. Trong cuộc di cư ồ ạt, hàng trăm nghìn người đã chạy trốn vì khí gas xâm chiếm thành phố.

Cơn hoảng loạn kinh hoàng đến mức mọi người có thể bỏ lại con cái của họ. Kết quả là, các đường phố đã sớm chật kín người chết và chết. Nhiều người cố gắng tìm kiếm các thành viên trong gia đình, nhưng ngay sau đó đã bị mù bởi khí gas.

Tử vong do khí MIC là một màn tra tấn cực kỳ kinh hoàng. Một số nôn mửa không kiểm soát được và bắt đầu co giật, trong khi những người khác bị nghẹt thở đến chết. Những người sống sót nói rằng, những người cố gắng thoát chết ‘là những kẻ không may mắn’ và những người may mắn ‘là những người đã chết trong đêm đó’. Gần 4.000 người sống cạnh nhà máy đã chết ngay lập tức.

Nhà máy Bhopal thời điểm xảy ra thảm họa. Ảnh: Bhopal.

Hàng nghìn người chết và bị thương

Mặc dù số người chết còn gây tranh cãi, nhưng ước tính có hơn 500.000 người đã bị đầu độc vào đêm 2/12/1984. Đã có ít nhất 8.000 người chết trong những tuần đầu tiên và trong những thập kỷ tiếp theo, ước tính có khoảng 20.000 ca tử vong sớm do tiếp xúc với khí gas.

Trẻ em dưới 5 tuổi là đối tượng bị ảnh hưởng nặng nề nhất, với tỷ lệ tử vong là 33/1.000. Một trong những khu vực lân cận bị ảnh hưởng nặng nề, JP Nagar, được báo cáo đã mất 25% trong số 7.000 cư dân. Người ta cũng ước tính rằng hơn 3.000 động vật lớn được thuần hóa cũng bị giết hoặc phải bỏ đi vì tiếp xúc với khí gas.

Ngoài số người chết đáng kinh ngạc, ít nhất 100.000 người còn bị thương vĩnh viễn do khí gas. Tính đến năm 2022, thảm họa Bhopal vẫn là thảm họa công nghiệp tồi tệ nhất mà thế giới từng chứng kiến.

Rất nhiều người đã bị ảnh hưởng bởi thảm họa rò rỉ. Ảnh: The Conversation.

Điều gì đã gây ra rò rỉ?

Tại nhà máy Bhopal, nước thường được sử dụng để rửa các đường ống nhằm giữ cho hệ thống lọc luôn sạch sẽ. Nhưng đến đêm 2/12/1984, nước đã tràn đến bể chứa MIC. Nhưng một khi điều này xảy ra, một phản ứng hóa học đã bắt đầu tạo ra nhiệt. Kết quả là bể MIC ngày càng ấm hơn do hệ thống làm lạnh đã được ngắt nhiều tháng trước đó.

Khi bể chứa nóng lên, nó dẫn đến phản ứng thoát nhiệt, hơi MIC nóng bùng phát ra khỏi bể và thoát ra ngoài qua “máy lọc khí thông hơi bị rối loạn”. Vào thời điểm người điều hành nhận thấy tình trạng của bể chứa MIC, mọi thứ đã quá muộn để ngăn chặn.

Đạo luật rò rỉ khí Bhopal

Vào ngày 7/12/1984, một trong những đơn kiện đầu tiên chống lại UCC đã được nộp lên tòa án Mỹ. Sau khi có nhiều hơn nữa những đơn kiện được đệ trình ở cả Mỹ và Ấn Độ, chính phủ Ấn Độ đã thông qua Đạo luật về Thảm họa Rò rỉ Khí Bhopal vào tháng 3/1985, cho phép chính phủ là đại diện duy nhất của tất cả các nạn nhân thảm kịch Bhopal trong tất cả các thủ tục pháp lý.

Tuy nhiên, Tạp chí Luật Quốc tế Bắc Carolina viết rằng, theo kết quả của Đạo luật, có tới 6.500 vụ kiện dân sự được nộp tại Ấn Độ đã bị chấm dứt hiệu lực. Mặc dù hơn 100 vụ kiện đã được đệ trình ở Mỹ, tất cả các vụ kiện pháp lý cuối cùng đã bị bác bỏ hoặc chuyển sang hoàn toàn thuộc thẩm quyền của Ấn Độ.

Rất nhiều người đã bị ảnh hưởng bởi thảm họa rò rỉ. Ảnh: The Conversation.

Giải quyết hậu quả

Ban đầu, UCC đề nghị một quỹ cứu trợ trị giá 5 triệu USD để đền bù cho thảm kịch khí đốt Bhopal, nhưng chính phủ đã nhanh chóng từ chối, thay vào đó đề cập con số 3,3 tỷ USD. Vào tháng 2/1989, UCC cuối cùng đã đồng ý dàn xếp và bồi thường thiệt hại 470 triệu USD.

Theo kết quả của cuộc dàn xếp bồi thường năm 1989, một số nạn nhân chỉ nhận được 25.000 rupee, tương đương 326 USD, trong khi nhiều nạn nhân khác không nhận được bất kỳ khoản bồi thường nào.

Theo các điều khoản của thương vụ dàn xếp, UCC tiếp tục từ chối trách nhiệm về vụ việc. Tuy nhiên, bảy cựu nhân viên UCIL Ấn Độ đã bị kết án tử hình do sơ suất và thiếu trách nhiệm. Tính đến năm 2010, chính phủ Ấn Độ mới chỉ chi ra 100 triệu USD để giải quyết cho các nạn nhân của thảm họa khí đốt Bhopal.

Những hiệu ứng kéo dài

Mặc dù những đám mây khí độc nhanh chóng tan biến trong vòng vài tuần, nhưng tác động độc hại từ nhà máy thuốc trừ sâu Bhopal có thể được tìm thấy trong đất và nước hơn 30 năm sau thảm kịch. Theo đó, thời điểm khi nhà máy thuốc trừ sâu hoạt động từ năm 1969 đến năm 1984, chất thải độc hại thường xuyên được xả xung quanh nhà máy, ngấm ra nhiều khu vực lân cận và địa điểm này không bao giờ được dọn dẹp dù theo bất kỳ cách nào. Có tới 25.000 tấn chất thải độc hại được thải ra bên ngoài, trong khi một số được chôn lấp trong khu vực.

Những đứa trẻ bị dị tật do ảnh hưởng từ khí gas rò rỉ tại Ấn Độ. Ảnh: Pulitzer.

Năm 2009, Trung tâm Khoa học và Môi trường Delhi đã báo cáo rằng, thậm chí cách xa nhà máy Bhopal hàng chục km, mức độ thuốc trừ sâu trong nước vẫn ‘cao hơn 40 lần so với tiêu chuẩn an toàn của Ấn Độ’. Do ô nhiễm đất và nước, nhiều người dân thậm chí không tiếp xúc với khí rò rỉ đã gặp phải các vấn đề sức khỏe, bao gồm ung thư và các vấn đề sức khỏe sinh sản.

Những người cố gắng sống sót sau khi tiếp xúc với lượng khí rò rỉ ban đầu vẫn thấy sự ảnh hưởng sức khỏe lâu dài do khí đốt, mặc dù thực tế UCC đã tuyên bố rằng việc tiếp xúc với khí đốt sẽ không gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.

30 năm sau thảm họa, tỷ lệ tử vong của những người tiếp xúc với khí gas vẫn cao hơn 28% so với tỷ lệ tử vong trung bình. Những người bị phơi nhiễm có nhiều khả năng chết vì ung thư, bệnh phổi, bệnh lao và bệnh thận. Những nạn nhân sống sót cũng có khả năng đổ bệnh cao hơn 63%. Nhiều người cũng tiếp tục trải qua tỷ lệ vô sinh cao, thai chết lưu, phá thai, mãn kinh sớm hoặc chu kỳ kinh nguyệt bị gián đoạn.

Trẻ em sinh ra từ cha mẹ sống sót sau khi tiếp xúc với khí được phát hiện có một loạt các dị tật bẩm sinh với tỷ lệ mắc gấp 10 lần tỷ lệ mắc bệnh ở cấp quốc gia. Uớc tính có khoảng 100.000 đến 200.000 người đã bị tổn thương vĩnh viễn do tiếp xúc với khí rò rỉ.

Những đứa trẻ bị dị tật do ảnh hưởng từ khí gas rò rỉ tại Ấn Độ. Ảnh: Pulitzer.

Mai Nguyễn (Theo Grunge)