'Thanh lọc' KOL, KOC để lập lại chuẩn mực quảng cáo sản phẩm trong lĩnh vực y tế

Hàng loạt vụ hàng giả, hàng nhái bị xử lý

Theo thống kê của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, chỉ trong 1 tháng cao điểm từ 15/5 đến 15/6/2025 và 6 tháng triển khai Chỉ thị số 13 (có hiệu lực từ ngày 17/5/2025) về tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới, các lực lượng chức năng đã phát hiện, xử lý khoảng 58.000 vụ việc; khởi tố gần 800 vụ với gần 1.600 đối tượng; thu nộp ngân sách nhà nước trên 6.000 tỷ đồng. Riêng lực lượng hải quan, trong năm 2025 đã phát hiện, xử lý 19.123 vụ việc, tăng 1.125 vụ so với năm 2024; trong đó có nhiều vụ liên quan đến hàng tiêu dùng, mỹ phẩm, thực phẩm, vàng và tiền tệ.

Trong năm 2025, hàng loạt vụ việc nghiêm trọng liên quan đến thực phẩm chức năng và thuốc giả gắn với hoạt động quảng cáo, phân phối trên mạng xã hội trong đó có sự tham gia của nhiều KOL, KOC sở hữu lượng người theo dõi lớn đã bị xử lý. Trường hợp đầu tiên gây chú ý là vụ "kẹo rau củ Kera" liên quan đến hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên. Từ tháng 12/2024 đến tháng 1/2025, kẹo rau củ Kera được quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội bởi hoa hậu Thùy Tiên, Phạm Quang Linh (tức Quang Linh Vlogs) và Nguyễn Thị Thái Hằng (tức Hằng "du mục"). Theo đó, 3 đối tượng quảng cáo sản phẩm kẹo rau củ Kera "có thể thay thế rau xanh", "tốt cho trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai". Thậm chí các đối tượng còn quảng cáo thổi phồng "một viên kẹo tương đương một đĩa rau" khiến dư luận phản ứng. Trong khoảng thời gian từ 12/2024 đến 14/3/2025, hơn 129.617 hộp kẹo Kera được bán tới hơn 56.000 khách hàng, với tổng doanh thu hàng chục tỷ đồng.

Trong năm 2025, hàng loạt vụ việc nghiêm trọng liên quan đến thực phẩm chức năng và thuốc giả gắn với hoạt động quảng cáo, phân phối trên mạng xã hội trong đó có sự tham gia của nhiều KOL, KOC,... đã bị xử lý.

Tiếp đó, ngày 13/5, ông Nguyễn Thanh Phong, nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) và 17 bị can khác, trong đó có tới 14 người là lãnh đạo Cục, Trung tâm, Phòng thuộc Bộ Y tế cùng bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra tội nhận hối lộ liên quan đường dây sản xuất, buôn bán hàng trăm tấn thực phẩm chức năng giả. Vụ án xuất phát từ việc lực lượng chức năng thu giữ "100 tấn thực phẩm chức năng giả, thiết bị y tế giả" do Phạm Ngọc Tiến và vợ là Đoàn Thị Nguyệt (cùng SN 1988, trú tại Phúc La, Hà Đông) cầm đầu. Kết quả điều tra bước đầu xác định ít nhất 9 sản phẩm thực phẩm chức năng là hàng giả, gây thiệt hại cho người dân và ảnh hưởng đến uy tín ngành y tế.

Một vụ việc khác gây lo ngại là đường dây "Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm” do Công an thành phố Hồ Chí Minh khởi tố ngày 13/10 liên quan đến Võ Thị Ngọc Ngân (Ngân 98) và Lương Bằng Quang. Theo kết luận điều tra, Ngân 98 là người điều hành Công ty ZuBu và hộ kinh doanh ZuBu Shop, đứng sau việc phát hành nhiều thực phẩm bảo vệ sức khỏe, giảm cân, thực phẩm chức năng giả dưới thương hiệu Super Detox X3,... bao gồm cả các viên “collagen rau củ” không có giấy phép lưu hành. Đáng chú ý, nhiều mẫu thử chứa chất cấm như sibutramine, phenolphthalein có thể gây nguy hiểm cho tim mạch, tiêu hóa, thậm chí ung thư.

Gần đây nhất, ngày 21/11, Bộ Công an đã khởi tố, bắt tạm giam bà Phan Thị Mai, Giám đốc Công ty thẩm mỹ viện Mailisa, cùng chồng là ông Hoàng Kim Khánh và một số cá nhân khác về tội buôn lậu. Trước đó, mạng lưới Mailisa được biết tới như một chuỗi thẩm mỹ viện lớn, phân phối dòng mỹ phẩm “Doctor Magic” cùng nhiều sản phẩm chăm sóc sắc đẹp, với phong cách quảng bá cao cấp, thường xuyên livestream, hình ảnh sang trọng, điều đó khiến khách hàng tin tưởng rất dễ dàng. Sau khi vụ việc bị phanh phui, Mailisa công bố tạm ngừng toàn bộ hoạt động từ 28/11.

Những điểm nghẽn cần tháo gỡ

Từ những vụ việc tiêu biểu trên cho thấy, không chỉ cá nhân KOL, KOC mà cả các doanh nghiệp lớn, có thương hiệu, cũng có thể trở thành “vỏ bọc hợp pháp” cho hoạt động buôn lậu, kinh doanh hàng giả. Người tiêu dùng dễ bị đánh lừa bởi hình ảnh, danh tiếng, trong khi rủi ro thực sự lại nằm ở chất lượng và mức độ an toàn của sản phẩm đối với sức khỏe.

Theo PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng, việc liên tiếp phát hiện các vụ thuốc giả, thực phẩm chức năng giả trong thời gian qua xuất phát từ nhiều nguyên nhân, cả khách quan lẫn chủ quan. Phân tích nguyên nhân sâu xa, PGS.TS Bùi Thị An chỉ ra kẽ hở trong hệ thống pháp luật và công tác quản lý thực tiễn. Hiện nay, việc kiểm tra chủ yếu vẫn dừng ở khâu “tiền kiểm”, tức kiểm tra hồ sơ trước khi sản phẩm được phép lưu hành, trong khi “hậu kiểm”, giám sát, truy xuất nguồn gốc sau khi sản phẩm đã ra thị trường còn lỏng lẻo, chưa theo sát đến cùng. Nguyên nhân thứ hai là lợi nhuận khổng lồ từ thực phẩm chức năng, dược phẩm giả, trong khi chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe.

“Chưa kể một bộ phận cán bộ thoái hóa, biến chất trong lĩnh vực y tế đã tiếp tay, khiến thuốc giả, thực phẩm chức năng giả tuồn ra thị trường, gây hậu quả nghiêm trọng hơn”, vị chuyên gia thẳng thắn nhận định.

PGS.TS Bùi Thị An cho rằng cần nâng mức chế tài lên rất mạnh, thậm chí xem xét xử lý hình sự ngay cả với hành vi sản xuất, buôn bán số lượng nhỏ thuốc giả, bởi đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng người dân. “Ví dụ 1 viên thuốc giả chúng ta cũng có thể xử lý hình sự được rồi”, bà dẫn chứng.

Liên quan đến vai trò của KOL, người nổi tiếng, vị chuyên gia cho rằng, những cá nhân quảng cáo sai sự thật phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Cần siết chặt luật quảng cáo, công khai danh tính các cá nhân vi phạm, đồng thời quản lý chặt chẽ hoạt động thương mại điện tử, nơi thực phẩm chức năng, thuốc, mỹ phẩm được rao bán tràn lan. Bên cạnh đó, bà đề xuất Chính phủ chỉ đạo phối hợp đồng bộ giữa hải quan, các doanh nghiệp nhập khẩu và các bộ, ngành liên quan, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về truy xuất nguồn gốc. Tất cả thông tin về sản phẩm, từ nơi sản xuất, quy trình, chất lượng cần được công khai, minh bạch để người dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cùng kiểm tra, giám sát.

Làm sạch thị trường bằng khoa học và kỷ cương

TS.BS Trương Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam, Phó Tổng Thư ký Tổng hội Y học Việt Nam đánh giá, những động thái mạnh tay trong năm 2025 là bước tiến rõ rệt. Nếu như những năm trước, việc xử lý hàng giả, thực phẩm chức năng vi phạm chủ yếu tập trung vào các vụ việc đơn lẻ, cụ thể, thì năm 2025 cho thấy cách tiếp cận mới, với tinh thần xử lý quyết liệt, đi từ cấp cao, đặc biệt là các cơ quan quản lý về an toàn thực phẩm. Từ đó nâng cao kỷ cương, giải quyết được nhiều vụ việc gây bức xúc trong dư luận nhiều năm qua.

Đồng quan điểm với PGS.TS Bùi Thị An, TS. BS Hồng Sơn nhấn mạnh vai trò và trách nhiệm của KOL, người nổi tiếng trên thị trường quảng cáo thực phẩm chức năng, thuốc hiện nay.

Theo TS. BS Hồng Sơn, tại nhiều quốc gia, người nổi tiếng chỉ được quảng bá tên thương hiệu, nhãn hiệu, tuyệt đối không được nói về hiệu quả sức khỏe nếu không có chuyên môn, đó là công việc của chuyên gia, giới chuyên môn. Trong khi đó, ở Việt Nam, nhiều KOL “nói tất”, từ cách dùng, công dụng đến hiệu quả điều trị, dựa hoàn toàn vào kịch bản của nhãn hàng. Theo ông, việc xử lý KOL, KOC vi phạm là cần thiết để lập lại chuẩn mực quảng cáo y tế.

Khâu kiểm định thành phần dinh dưỡng và hậu kiểm là “điểm nghẽn lớn” cần được tháo gỡ. TS. BS Hồng Sơn chỉ rõ, thực phẩm chức năng không yêu cầu thử nghiệm lâm sàng như thuốc, nhưng phải được chứng minh hiệu quả, dựa trên tổng hợp nghiên cứu trong nhiều năm. Tuy nhiên, trong nhiều vụ việc bị phanh phui, quy trình này đã bị bỏ qua hoặc làm hình thức, khi doanh nghiệp chỉ nộp các tài liệu “có lợi cho mình” và được cơ quan cấp phép dung túng. Từ thực tiễn đó, TS. BS Hồng Sơn cho rằng, cuộc chiến chống thực phẩm chức năng giả không thể chỉ trông chờ vào tăng mức phạt, mà cần thay đổi toàn bộ quy trình quản lý, từ công bố sản phẩm, kiểm định khoa học, quảng cáo đến hậu kiểm. Khi quy trình đủ chặt, vi phạm rất khó xảy ra.

Linh Thương/VOV.VN