Thanh niên tiên phong trong hành trình thúc đẩy bình đẳng giới, phá bỏ những khuôn mẫu lạc hậu

Ảnh minh họa

Thực tế cho thấy, thanh niên, sinh viên dân tộc thiểu số (DTTS) không chỉ là lực lượng nòng cốt trong phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương mà còn là những người tiên phong trong hành trình thúc đẩy bình đẳng giới, phá bỏ những khuôn mẫu lạc hậu.

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc. Tính đến thời điểm 1/4/2019, ngoài dân tộc Kinh chiếm 85,3% dân số cả nước, cộng đồng 53 DTTS tại Việt Nam có hơn 14 triệu người (chiếm 14,7% dân số cả nước) với hơn 3 triệu hộ. Trong đó, nam giới chiếm tỷ lệ 50,1% nữ giới chiếm tỷ lệ 49,9%.

Quy mô dân số, sự phát triển kinh tế, xã hội giữa các dân tộc, không đồng đều (có 06 dân tộc trên 1 triệu người: Tày, Thái, Mường, Mông, Nùng, Khmer; 14 dân tộc dưới 10.000 người, trong đó có 05 dân tộc dưới 1.000 người (Ơ Đu, Brâu, Rơ Măm, Pu Péo và Si La).

Cộng đồng các DTTS Việt Nam có truyền thống đoàn kết gắn bó lâu đời trong suốt chiều dài lịch sử xây dựng, bảo vệ đất nước. Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa riêng, tạo nên một nền văn hóa Việt Nam phong phú, thống nhất trong đa dạng.

Văn hóa các DTTS vẫn tiếp tục được xã hội cảnh tỉnh vì xu thế mai một chưa dừng lại...

Vùng đồng bào DTTS giàu tiềm năng, lợi thế về kinh tế nông nghiệp, lâm nghiệp, khoáng sản, thủy điện, du lịch, kinh tế biên mậu...; có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và môi trường sinh thái.

Trong suốt quá trình phát triển của đất nước, Đảng và Nhà nước liên tục có các chủ trương, chính sách phù hợp để phát triển kinh tế - xã hội ở vùng đồng bào DTTS.

Nhiều thành tựu to lớn trong thay đổi cuộc sống cho đồng bào đã được ghi nhận. Đời sống Nhân dân ngày càng được thay đổi, hòa nhịp với sự phát triển của các vùng kinh tế khác trong cả nước. Tuy nhiên, một số nơi thuộc vùng đồng bào DTTS vẫn chậm phát triển so với bình diện chung của các vùng trong cả nước.

Đặc biệt văn hóa các DTTS vẫn tiếp tục được xã hội cảnh tỉnh vì xu thế mai một chưa dừng lại; từ ngôn ngữ, lễ nghi truyền thống trong tang ma, cưới xin đến các phong tục truyền thống...

Một số tập tục lạc hậu tồn tại dai dẳng, nhức nhối trong đời sống của đồng bào như tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, đặc biệt là định kiến giới và khuôn mẫu giới, nguồn gốc của bất bình đẳng giới.

Xóa bỏ tập tục lạc hậu, xây dựng cuộc sống văn minh, dân tộc mà hiện đại trong đồng bào các DTTS vẫn là việc tiếp tục phải thực hiện để vùng đồng bào DTTS cùng với cả nước bước vào kỷ nguyên mới sánh vai các cường quốc năm châu như mong ước của Bác Hồ.

Một trong những giải pháp cần thiết phải thực hiện là tiếp tục thúc đẩy thanh niên DTTS tiên phong xóa bỏ những tồn dư của các biểu hiện lạc hậu, mê tín dị đoan, đặc biệt là thay đổi định kiến giới và khuôn mẫu giới để thực hiện bình đẳng giới.

Ảnh hưởng tiêu cực của định kiến và khuôn mẫu giới tới sự bình đẳng giới ở vùng đồng bào DTTS

Hiện nay, định kiến giới và khuôn mẫu giới ở vùng đồng bào DTTS không còn nặng nề như trước kia. Tuy nhiên điều đó vẫn âm thầm tồn tại dai dẳng và len lỏi trong cuộc sống đồng bào. Mức độ mỗi nơi, mỗi khác và ảnh hưởng của nó vẫn tác động tiêu cực đến đời sống đương đại.

Các tỉnh vùng đồng bào DTTS đã được phổ cập tiểu học đúng độ tuổi, xóa mù chữ, và phổ cập trung học cơ sở. Hầu hết thanh niên DTTS đã có được những nhận thức cơ bản để tự tin học nghề, một số em được vào học THPT nội trú của tỉnh và các trường trung học phổ thông của huyện. Một thực tế đang tồn tại là học sinh nữ trong độ tuổi này vào học THPT ít hơn so với học sinh nam.

Một số đi học nghề, ở nhà lo việc đồng áng, làm nương, đi làm thuê ở các khu công nghiệp, và nhanh chóng xây dựng gia đình ở thôn bản hoặc đi làm dâu trong vùng. Nhiều em còn chưa đủ tuổi kết hôn, vẫn hồn nhiên làm dâu, làm vợ mà chưa nhận diện được những thiệt thòi, khó khăn mà mình phải đối diện. Các em gái mặc nhiên lấy chồng vì bà, mẹ của em trước kia cũng đi làm dâu ở độ tuổi như em.

Khuôn mẫu ấy tác động ghê gớm đến nhận thức của mỗi người có khi cả bản cũng coi là đương nhiên, làm cho công cuộc đẩy lùi và tiến tới xóa bỏ tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống vào năm 2025 theo mục tiêu của Quyết định 498 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án "Giảm thiểu tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống giai đoạn 2015-2025" (Đề án 498) trở nên khó khăn.

Tảo hôn một tập tục lạc hậu vẫn tồn tại trong một số đồng bào DTTS đã khiến cho nhiều trẻ em phải làm mẹ trong độ tuổi đi học. Mất cơ hội học tập, mất tuổi trẻ cống hiến, sớm lo toan gia đình, lâm vào đói nghèo bệnh tật, đứa trẻ sinh ra lam lũ, không được chăm sóc đầy đủ; một hệ lụy không hề nhỏ không chỉ cho cá nhân một người mà cả xã hội.

Định kiến giới, khuôn mẫu giới như một hòn đá tảng...

Đến một số bản làng không khó bắt gặp những định kiến về giới như: Phụ nữ không cần học cao, chỉ cần biết đếm, biết cộng trừ là được; phải học làm nương rẫy, việc nhà thuần thục để đi lấy chồng; việc học hành, giao tiếp để cho đàn ông. Nhiều phụ nữ biết tiếng phổ thông nhưng khi được hỏi ý kiến thì luôn để đàn ông phát ngôn thay.

Các thế hệ nối tiếp nhau, coi ý kiến của đàn ông trong nhà là quyết định tất cả, đã trở thành khuôn mẫu. Hơn 5 năm trước các cơ quan chức năng của Hội LHPN Việt Nam, phối hợp với Ủy ban Dân tộc (nay là bộ Dân tộc và Tôn giáo) tổ chức Hội thảo xây dựng Dự án 8 thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề bức thiết đối với phụ nữ và trẻ em" tại tỉnh Tuyên Quang, gồm đại diện Hội Phụ nữ của các tỉnh Đông Bắc và Tây Bắc. Hội thảo nhận định vấn đề khuôn mẫu giới và định kiến giới vẫn còn đè nặng tâm lý của cả nam nữ thanh niên ở nông thôn vùng DTTS là nguyên nhân cơ bản của bất bình đẳng giới.

Ảnh hưởng của khuôn mẫu giới, định kiến giới do làm theo sự trao truyền như khuôn mẫu của gia đình, dòng họ đã vô tình đánh mất sự phản kháng chân chính, quyền của mỗi người. Rất nguy hiểm khi bất bình đẳng giới do định kiến, do thói quen vô thức theo thời gian trở thành hủ tục văn hóa được lưu truyền trong cuộc sống.

Những người phụ nữ thụ động tiếp thu các ý kiến, mất khả năng tự cảnh tỉnh và chấp nhận khuôn mẫu, định kiến, cam chịu đói nghèo và phụ thuộc.

Vì định kiến giới là những niềm tin và quan niệm đã ăn sâu vào tâm trí xã hội về vai trò, khả năng và hành vi của nam giới và nữ giới. Những định kiến này thường dựa trên những sự phân biệt vô lý và thiếu căn cứ khoa học, dẫn đến việc giới hạn quyền và cơ hội của các cá nhân chỉ vì họ thuộc một giới tính nhất định.

Điều kiện sống khó khăn, lệ thuộc vào những định kiến giới, khuôn mẫu giới đã làm cản trở sự phát triển, thui chột khả năng cá nhân, tước bỏ khả năng đóng góp của họ cho cộng đồng

Không chỉ nữ giới một số thành phần DTTS, nam giới thường bị xem là người có trách nhiệm kiếm sống chính, dẫn đến việc họ phải chịu áp lực lớn trong vai trò này. Vì vậy dù chưa được trang bị kiến thức cơ bản, một số thanh niên người DTTS đi làm việc tại các khu công nghiệp xa làng bản, khó hòa nhập và vô tình bị đẩy vào các tệ nạn xã hội rất ngang trái.

Ngược lại, nữ giới thường bị gán với các công việc nội trợ, chăm sóc gia đình, dù họ có khả năng và mong muốn được học tập, tham gia vào các lĩnh vực khác như giáo dục, kinh tế, hay chính trị. Điều kiện sống khó khăn, lệ thuộc vào những định kiến giới, khuôn mẫu giới đã làm cản trở sự phát triển, thui chột khả năng cá nhân, tước bỏ khả năng đóng góp của họ cho cộng đồng. Gần 20% tỷ lệ phụ nữ tái mù trong giáo dục ở vùng cao trong những năm qua có một phần nguyên nhân này.

Định kiến giới, khuôn mẫu giới làm hạn chế sự tự tin của thanh niên, kìm hãm phát triển năng khiếu, khát vọng cá nhân và cả sự sáng tạo khi bắt đầu lập nghiệp. Tự ti vì định kiến khiến cả nam và nữ bị kiềm chế khả năng cá nhân, làm cho các cá thể không có cơ hội thể hiện khả năng của mình trên các lĩnh vực đời sống xã hội. Từ đó sẽ tạo ra những mảng trống xã hội, giảm nhân lực tốt để phát triển; nhất là vùng xa trung tâm, vùng biên giới.

Khuôn mẫu giới, định kiến giới dù hiện hữu rõ ràng hay âm thầm đang cản trở sự tiến bộ và cơ hội tiếp cận công việc, giáo dục của lớp trẻ - đặc biệt là các em gái. Không chỉ ở vùng sâu, vùng xa mà ngay tại các đô thị, thanh niên DTTS vẫn phải đối mặt với thách thức từ những thói quen, tập tục lạc hậu còn sót lại, mà nổi bật nhất là định kiến và khuôn mẫu giới.

(còn tiếp)

Nguồn: Ảnh minh họa: TL

Hoàng Thị Hạnh (Nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc)