Thành tựu khoa học nổi bật năm 2020

Phát hiện dấu hiệu sự sống trên sao kim

Hồi tháng 9 năm 2020, các nhà thiên văn học đã công bố một cặp bài báo nói rằng họ đã phát hiện một loại khí gọi là Phosphine có trên Kim Tinh (sao Kim), họ giải thích rằng khám phá được tạo ra bằng cách sử dụng các viễn vọng kính không gian ở Hawaii và Chile, và cho rằng có một nguồn khí đang tuần hoàn bởi vì những điều kiện khác trên sao Kim không thể nào có thể hình thành nên Phosphine. Các bài báo đăng trên hai tờ The New York Times và National Geographic đã tiếp cận câu chuyện, trong khi đó một số chuyên gia vẫn đang lấy làm nghi hoặc trước khám phá mới.

Sao Kim là một thế giới nhiệt nóng đè bẹp áp suất không khí và các đám mây acid ăn mòn. Ảnh nguồn: NASA/JPL-Caltech

Tháng 10 năm 2020, 3 nghiên cứu độc lập đã thất bại trong việc tìm ra khí lạ trên sao Kim. Một trong các nghiên cứu có sử dụng dữ liệu mới, riêng 2 nghiên cứu còn lại đã sử dụng dữ liệu gốc của nhóm khoa học ban đầu. Tới tháng 11 năm 2020, nhóm khoa học đã sửa đổi số liệu của họ và cho rằng mức Phosphine thấp hơn 7 lần so với ước tính lúc đầu của họ. Khi cuộc tranh luận về khí lạ lên cao trào, thì câu chuyện khoa học này không chỉ quan trọng về sự hiệu chỉnh mà còn ở thứ mà nó đem tới: khoa học là một tiến trình mà các phát hiện được trình bày để rồi mở ra để thẩm tra và sửa đổi.

Giải mã sinh học bằng công cụ AI

Chất đạm là những loại cấu trúc phân tử cực nhỏ giúp cho sự sống trên trái đất xoay tròn. Tất cả những loại đạm này được bắt đầu như một chuỗi hợp chất hóa học gọi là amino acid. Các chuỗi này gấp, xoắn và lật lại liên tục để tạo thành những hình dạng 3 chiều. Hình dạng của chất đạm thể hiện việc nó có thể làm hoặc không, chẳng hạn như tiến vào và thay đổi những tế bào nhất định. Khi các nhà khoa học có thể xác định hình dạng 3-D của chất đạm thì kiến thức này đã giúp họ hiểu thêm về cơ chế lây truyền, bẻ khóa mã di truyền và phá hủy cơ sở hạ tầng tế bào. Các nhà nghiên cứu cũng tìm ra những cách thức để bẻ khóa mã cấu trúc chất đạm trong vòng 50 năm qua.

Bác sĩ nhi khoa tiêm chủng ngừa HPV cho một bệnh nhi 13 tuổi ở Miami (Florida). Ảnh nguồn: Joe Raedle/Getty Images

Năm 2020 vừa qua, Công ty trí tuệ nhân tạo DeepMind của hãng Google đã tung ra một công cụ học thuật sâu gọi là AlphaFold có thể quyết định chính xác cấu trúc của chất đạm chỉ trong vài ngày. Những ứng dụng và đột phá tiềm năng trong lĩnh vực này hứa hẹn sẽ mang lại rất nhiều ý nghĩa, bao gồm việc sản xuất ra những loại thuốc hiệu quả hơn. Tạp chí Nature dẫn lời một nhà nghiên cứu cho biết: "Nó chắc chắn là một đơn hàng đầu tiên, một đột phá quan trọng, cũng như một hoạt động khoa học ý nghĩa nhất trong đời tôi".

Nỗ lực loại bỏ ung thư cổ tử cung

Trong một năm khắp cả thế giới lao đao về một số loại virus hung hiểm thì lại có tin tốt lành về cách điều trị một loại ung thư cổ tử cung có liên đới với virus u nhú ở người (HPV). Theo một báo cáo được công bố vào cuối năm 2020 thì ngay cả khi không cần tăng cường tiêm chủng hoặc sàng lọc thì nước Mỹ vẫn đang quyết định trong việc chạy đua tiễu trừ chứng bệnh ung thư cổ tử cung trong vòng 20, 30 năm tới.

Công cụ học thuật sâu ALPHAFOLD của công ty trí tuê nhân tạo Deepmind (công ty con của hãng Google) có thể quyết định chính xác cấu trúc của chất đạm chỉ trong vài ngày. Ảnh nguồn: The last Futurist

Khi những miếng phết tế bào cổ tử cung được giới thiệu và sử dụng rộng rãi gần như trên bình diện toàn cầu từ cách đây nửa thế kỷ thì những cái chết do liên quan đến căn bệnh ung thư quái ác đã bắt đầu tụt giảm. Một loại chủng ngừa được tung ra từ năm 2006 đã ngăn ngừa chứng nhiễm trùng HPV dẫn đến bệnh ung thư cổ tử cung. Theo các mô hình thống kê được sử dụng trong nghiên cứu thì nếu những chuyên gia y tế tăng cường các nỗ lực sàng lọc và chủng ngừa thì bệnh ung thư cổ tử cung có thể nhanh chóng bị diệt trừ sớm hơn dự tính.

Nguyễn Thanh Hải (Tổng hợp)