Tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp có giao dịch liên kết

Làm méo mó bức tranh doanh nghiệp

Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định về quản lý thuế với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết có hiệu lực thi hành từ tháng 12.2020, đến nay đã bộc lộ nhiều bất cập.

Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), mục d, khoản 2, Điều 5 của Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định các bên liên kết bao gồm cả trường hợp ngân hàng cho doanh nghiệp vay nếu khoản vay từ 25% vốn góp và trên 50% nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp trong các lĩnh vực hạ tầng, sản xuất công nghiệp rơi vào trường hợp này do tỷ trọng vốn vay ngân hàng trung và dài hạn cao. Khi đó, các doanh nghiệp này và ngân hàng được coi là các bên liên kết và phải áp dụng Nghị định 132.

Trong khi đó, tại mục a, khoản 3, Điều 16 của Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định chi phí lãi vay của các bên liên kết không được vượt quá 30% EBITDA (là lợi nhuận trước thuế, chi phí lãi vay và khấu hao) của doanh nghiệp. Điều luật này áp mức cố định 30% mà không cho phép doanh nghiệp được chứng minh chi phí này theo nguyên tắc giao dịch độc lập như với các loại giao dịch khác. Nói cách khác, kể cả trong trường hợp doanh nghiệp có chi phí lãi vay hoàn toàn bình thường so với mặt bằng chung của thị trường và các bên không hề có dấu hiệu đẩy lãi suất lên hoặc xuống nhằm chuyển lợi nhuận, thì cũng không được ghi nhận chi phí hợp lý khi tính thuế.

Cuối năm 2022 và đầu năm 2023, biến động kinh tế vĩ mô, lãi suất trên thị trường tăng mạnh khiến chi phí lãi vay của nhiều doanh nghiệp tăng vượt mức 30%. Phần chi phí lãi vay vượt mức 30% này, doanh nghiệp vẫn phải trả cho ngân hàng nhưng không được coi là chi phí được trừ khi tính thuế. Nhiều doanh nghiệp phản ánh với VCCI tình trạng họ thua lỗ lớn do chi phí lãi vay phải trả cho ngân hàng tăng mạnh, nhưng vẫn phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cho Nhà nước.

Trong văn bản đề nghị Bộ Tài chính nhanh chóng sửa đổi Nghị định 132/2020/NĐ-CP mới đây, Hiệp hội Bất động sản TP. Hồ Chí Minh (HoREA) cũng cho rằng, việc quy định khống chế trần tổng chi phí lãi vay không vượt quá 30% EBITDA làm cho bức tranh hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp không được phản ánh trung thực, đầy đủ, kịp thời. Thậm chí có thể làm thiệt hại lợi ích hợp pháp, chính đáng của các doanh nghiệp làm ăn chân chính, trung thực, tuân thủ pháp luật, chấp hành pháp luật. Bởi lẽ, “chi phí lãi vay” phục vụ hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp là “chi phí hợp pháp” được quy định trong Luật Đầu tư 2020 và cả Luật Các tổ chức tín dụng 2010.

Nêncho phép doanh nghiệp chứng minh giao dịch cho vay

Theo yêu cầu của Chính phủ, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về đề nghị sửa đổi, bổ sung Nghị định 132/2020/NĐ-CP.

Trong Tờ trình, Bộ Tài chính đề nghị sẽ sửa đổi mục d, khoản 2, Điều 5 theo hướng loại trừ việc xác định quan hệ liên kết khi tổ chức tín dụng không tham gia điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư vào doanh nghiệp đi vay hoặc không cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn của một bên khác. Sửa đổi này phù hợp với khoản 1, Điều 5 nhằm xác định rõ hơn bản chất của quan hệ liên kết và sẽ giúp tháo gỡ được bất cập như trên phản ánh.

Góp ý với Bộ Tài chính, VCCI cho rằng cách làm này không giải quyết được hết các trường hợp. Trong trường hợp hai bên ngân hàng và doanh nghiệp đi vay có quan hệ điều hành, kiểm soát, góp vốn nhưng giao dịch cho vay với lãi suất phù hợp với mặt bằng chung của thị trường vẫn sẽ bị khống chế bởi ngưỡng 30%. Điều này chưa thực sự phù hợp với mục tiêu cơ bản của Nghị định 132/2020/NĐ-CP là chống hành vi chuyển giá. Trong trường hợp trên, hai bên không hề có hành vi thay đổi “bóp méo” lãi suất (giá của giao dịch cho vay) nhằm mục đích chuyển giá mà giao dịch này vẫn tuân theo nguyên tắc giao dịch độc lập. Việc không cho tính phần chi phí lãi vay vượt quá 30% trong một giao dịch thỏa mãn nguyên tắc giao dịch độc lập là bất hợp lý.

Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc sửa đổi khoản 3, Điều 16 của Nghị định 132/2020/NĐ-CP theo hướng: cho phép các doanh nghiệp chứng minh giao dịch cho vay theo nguyên tắc giao dịch độc lập bằng cách kê khai và lập hồ sơ so sánh với các giao dịch cho vay khác và/hoặc với mặt bằng lãi suất trên thị trường. Trong trường hợp giao dịch này đúng nguyên tắc giao dịch độc lập thì doanh nghiệp được trừ toàn bộ chi phí tính thuế, kể cả trường hợp chi phí đó vượt 30% EBITDA. Theo VCCI, một số quốc gia trên thế giới cũng áp dụng nguyên tắc này.

Về phía HoREA, đơn vị này đề nghị Bộ Tài chính sửa đổi khoản 3, Điều 16 của Nghị định 132/2020/NĐ-CP theo hướng không khống chế “trần” tổng chi phí lãi vay không vượt quá 30% EBITDA để phản ánh trung thực, đầy đủ, kịp thời “bức tranh” hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

Vũ Quang