Thay đổi tư duy ứng phó với thiên tai

Đặc biệt, chỉ trong vòng 13 ngày, từ ngày 22/9 - 3/10, 3 cơn bão mạnh liên tiếp đã ảnh hưởng đến nước ta, gây ra chuỗi thiên tai liên hoàn, "bão chồng bão, lũ chồng lũ" trên diện rộng ở miền Bắc. Còn ở thời điểm hiện tại, các tỉnh, thành phố khu vực miền Trung như Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi… cũng đang phải hứng chịu đợt lũ lụt lịch sử.

Thực tế, dù việc ứng phó thiên tai, hỗ trợ khắc phục hậu quả đã được Chính phủ cũng như các bộ, ngành, địa phương triển khai nhanh chóng, kịp thời. Thế nhưng theo nhận định của đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường, phương án ứng phó với lũ lịch sử ở một số địa phương thời gian qua còn bị động. Các hồ chứa thủy điện nhỏ chưa được quản lý, theo dõi, giám sát chặt chẽ từ khâu xây dựng, quản lý hồ sơ, vận hành... dẫn đến sự cố.

Tình trạng ngập sâu, chia cắt, cô lập tại các khu vực vùng sâu, vùng xa và những đô thị lớn ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác tiếp cận hiện trường, chỉ huy, chỉ đạo ứng phó... Đặc biệt, năng lực chống chịu trước thiên tai của các công trình cơ sở hạ tầng còn bất cập khi xảy ra tình huống lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử. Năng lực theo dõi, giám sát thiên tai, cứu hộ, cứu nạn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Phương tiện, trang thiết bị còn thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là địa bàn vùng sâu, vùng xa...

Thực trạng này cũng được các đại biểu Quốc hội nêu trong phiên thảo luận về Báo cáo của Đoàn giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” tại Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội Khóa XV. Theo đó, nguyên nhân, chính là địa hình nước ta nhiều đồi núi dốc, địa chất yếu, trong khi thời tiết ngày càng cực đoan, mưa lớn kéo dài. Nhiều khu dân cư hình thành ở sườn đồi, ven suối tự phát; tình trạng phá rừng đầu nguồn, đất bị xói mòn. Bất cập nữa là công tác quy hoạch, quản lý đất đai dân cư chưa hiệu quả, một số địa phương vẫn để người dân sinh sống trong khu vực có nguy cơ cao. Năng lực dự báo thiên tai còn hạn chế, hệ thống quan trắc chưa đồng bộ, cảnh báo đến người dân còn muộn...

Để nâng cao hơn nữa hiệu quả phòng chống thiên tai, một số ý kiến cho rằng, điều quan trọng hơn bao giờ hết hiện nay không chỉ là tiếp sức mà là kiểm soát và phòng ngừa bằng việc đánh giá lại tác động môi trường, rà soát quy hoạch và quản lý phát triển hạ tầng, dân cư phù hợp với quy luật tự nhiên. Bên cạnh đó, phải nhìn nhận thiên tai không chỉ như một biến cố khí hậu mà như một hệ quả tích lũy của quá trình khai thác thiếu kiểm soát, đi ngược lại quy luật tự nhiên. Đây là lúc cần xác lập rõ định hướng hạ tầng chống chịu thiên tai trong quy hoạch quốc gia và kế hoạch đầu tư công trung hạn.

Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế phòng ngừa và ứng phó thiên tai, sớm hoàn thiện bản đồ rủi ro quốc gia, lắp đặt hệ thống hiện đại, cảnh báo sớm ở các điểm xung yếu. Mỗi xã, mỗi bản phải có “tổ an toàn cộng đồng” được đào tạo, trang bị và kết nối thông tin với chính quyền cấp trên, để người dân không bị động, bất ngờ khi xảy ra thiên tai.

Hệ quả từ biến đổi khí hậu đã và đang hiện hữu, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển bền vững, đòi hỏi phải hành động quyết liệt và thực chất hơn. Do đó, như ý kiến của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà tại buổi làm việc với lãnh đạo thành phố Đà Nẵng vừa qua thì trước mắt ưu tiên cao nhất là bảo đảm an toàn tuyệt đối tính mạng người dân… Về lâu dài, cần thay đổi tư duy ứng phó theo hướng chủ động, thích ứng trong bối cảnh khí hậu và thời tiết ngày càng cực đoan. Hệ thống hạ tầng phải được đầu tư đủ mạnh để chống chịu thiên tai, đồng thời hướng tới mục tiêu dù có lũ thì cuộc sống người dân vẫn diễn ra bình thường, không bị xáo trộn.

Ninh Hà