Thế hệ trẻ kiên cường

Những điểm mạnh định vị Gen Z

Thế hệ Z hay còn được gọi bằng cái tên "thế hệ kỹ thuật số", "thế hệ sáng lập" - là những người sinh ra trong giai đoạn 1997 đến 2010. Đây là độ tuổi bao gồm chủ yếu là học sinh THPT, sinh viên và một số người mới đi làm.

Thế hệ Z sinh ra trong một giai đoạn lịch sử đầy thách thức phải đối diện với nhiều vấn đề từ khủng hoảng tài chính, xung đột, khủng bố, bất ổn chính trị và các báo động về môi trường đã tác động đến những đặc điểm tâm lý độc đáo cũng như định hướng sự quan tâm của họ.

Vì được sống trong nền kinh tế thị trường nơi mà khoảng cách bất bình đẳng về thu nhập ngày càng nới rộng, họ luôn có động lực về kinh tế, quan tâm lớn đến tư duy tài chính. Họ tham gia kiếm tiền sớm hơn, họ ý thức tiết kiệm và lập kế hoạch để được độc lập tài chính sớm hơn (hiện nhiều người trẻ đã theo phong trào FIRE - financial independence, retire early - độc lập tài chính và nghỉ hưu sớm). Họ cũng là nhóm sáng tạo nhất khi có đến 70% những người trong thế hệ này đang kinh doanh, lãnh đạo mô hình khởi nghiệp và làm từ 2 công việc cùng lúc trở lên.

Gen Z không còn quá coi trọng học đại học so với thế hệ trước đây, thích học những thứ ứng dụng ngay vào cuộc sống, làm ra tiền. Hình tượng về một con người thành đạt và giỏi giang luôn là hình ảnh giàu sang. Gen Z hiện bị ảnh hưởng và định hướng lớn bởi tinh thần doanh nhân khởi nghiệp, làm giàu là vinh quang.

Thế hệ Z cũng được xem như một thế hệ có tư duy phản biện tốt. Họ có khả năng xem xét lại và đặt câu hỏi cho mọi vấn đề, lên tiếng về mọi vấn đề. Họ muốn một tư duy đơn giản hóa và đi thẳng vào trọng tâm. Gen Z tôn sùng chủ nghĩa cá nhân hơn, thích tự do thể hiện cá tính bản sắc độc đáo của bản thân Gen Z cũng quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề toàn cầu (như an ninh lương thực, an ninh khí hậu, an ninh biển đảo...) và có khao khát quyết tâm thay đổi để thế giới tốt đẹp hơn. Nhiều người đã bắt đầu thử các phong cách sống khác nhau như sống xanh, sống tối giản, sống thực dưỡng, ăn kiêng Keto, sống chậm, trở về với thiên nhiên, coi chạy như là lẽ sống....

Với Gen Z, họ cũng mong muốn hành động vì người khác như một cách khẳng định bản thân. Họ đề cao sự biết ơn, coi trọng các mối quan hệ tích cực và hài hòa. Nhiều sáng kiến tình nguyện, hoạt động vì cộng đồng của Gen Z phản ánh tư tưởng của họ rằng việc trao tặng sẽ mang lại hạnh phúc.

Gen Z sinh ra đã là công dân số, thoải mái kết nối trên các nền tảng mạng xã hội, thực hiện tương tác 3-4 màn hình cùng lúc. Vậy nên Gen Z tiếp cận thông tin nhanh và nhiều hơn. Họ luôn không hài lòng với tốc độ làm việc của thế hệ trước vì họ là thế hệ làm việc tốc độ nhất và đa nhiệm nhất.

Thế hệ Z cũng dường như là thế hệ ít bảo thủ. Họ tự cho mình là công dân toàn cầu nên chấp nhận sự khác biệt nhiều hơn, ít phân biệt chủng tộc và giới tính. Họ cởi mở với các vấn đề tín ngưỡng tôn giáo, quan tâm nhiều hơn về các vấn đề thời sự của đất nước, họ ủng hộ bình đẳng giới, hôn nhân đồng giới, ủng hộ chuyển giới, ủng hộ sống thử trước hôn nhân, chấp nhận hẹn hò qua Tinder, chấp nhận xu hướng sống độc thân...

Những giá trị mà Gen Z coi trọng là trung thành, nhân ái, chu đáo, cởi mở, có trách nhiệm, quyết đoán, yêu nước và biết ơn! Nhưng thứ hạng của các giá trị cuộc sống được sắp xếp gồm thành công của bản thân, sức khỏe của thành viên gia đình, những vấn đề chung của thế giới như sống xanh, môi trường và sự phát triển bền vững và cuối cùng là đóng góp cho quê hương. Chủ trương sống của Gen Z bây giờ cũng hướng đến việc đi tìm kiếm hạnh phúc một cách cân bằng với các giá trị khác...

Ảnh minh họa

Những nguy cơ tiềm tàng

Là một thế hệ sáng tạo, đam mê, tốc độ, thích kinh doanh và có óc phản biện, thế hệ Z cũng được xem như một thế hệ thực dụng hơn. Gen Z có yêu cầu rõ ràng về thu nhập hàng tháng của bạn tình; mong muốn có những công việc ổn định, có khả năng phát triển sự nghiệp nhưng lại linh hoạt về thời gian và thuận tiện cho bản thân. Nếu không được thỏa mãn, họ không ngần ngại rời khỏi vị trí công việc.

Thói quen làm việc đa nhiệm và tốc độ cao dẫn đến văn hóa đọc lướt tăng, đọc nghiền ngẫm đi xuống. Gen Z lên tiếng về mọi thứ nhưng lại được mô tả là nhóm thiếu kiên nhẫn, không vâng lời và luôn muốn được thỏa mãn ngay lập tức. Mặc dù làm việc tốc độ và hiệu quả trực tuyến nhưng Gen Z lại được mô tả là những người có kỹ năng giao tiếp trực tiếp kém, kỹ năng viết văn kém vì quen viết với kiểu ngôn ngữ trên mạng.

Thế hệ Z được đánh giá là thế hệ sáng lập vì có rất nhiều tài năng được ví như những ngôi sao. Tuy nhiên, những ngôi sao đó lại không phải là đồng đội của nhau. Một phần hệ lụy vì những kỹ năng tương tác và giao tiếp trên môi trường thực đang mai một, kỹ năng làm việc nhóm trên các môi trường của Gen Z cũng chưa cao.

Gen Z hiện cũng đang gặp nguy cơ cao hơn về tổn thương sức khỏe tâm thần (20-30%) vì ngày ngày phải xử lý một lượng thông tin quá tải. Họ cũng đối diện với nhiều áp lực hơn từ nghiện mạng xã hội, nghiện internet, lạm dụng chất kích thích, bạo lực học đường, áp lực "không muốn làm người khác thất vọng". Nỗi sợ thất bại trong cuộc đời của thanh niên Gen Z chưa bao giờ nhiều như hiện nay (chiếm đến hơn 70%). Họ luôn có nỗi sợ FOMO và FOLO sợ bị bỏ lỡ việc gì đó vui vẻ, cảm thấy cuộc sống nhạt nhẽo khi bị ngắt khỏi mạng internet (Fear of missing out và fear of living offline) nhưng càng gắn bó với internet, họ lại càng trải nghiệm cảm giác cô đơn hơn.

Với thế hệ Z, tuy được tiếp cận với nhiều hơn với các trung tâm thể thao, các phòng tập và huấn luyện viên tư nhân ngoài trường học nhưng họ vẫn bị coi là thế hệ có sức khỏe thể chất thuộc loại yếu.

Có thể nói, thế hệ Z đang sống trong một thế giới bất định, nhìn nhận thế giới qua nhiều lăng kính khác nhau. Họ có rất nhiều điểm mạnh như có óc sáng tạo, tinh thần phản biện, tốc độ làm việc, quan tâm đến các vấn đề xã hội. Họ có sự trung thành, có sự kiên định và tinh thần trách nhiệm với những gì xảy ra xung quanh họ, cái sẽ thúc đẩy họ hành động để tạo ra sự khác biệt.

Tuy nhiên, Gen Z cũng là thế hệ rất dễ bị tổn thương về cả sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần. Họ chịu áp lực kỳ vọng lớn hơn bất cứ thế hệ nào; họ cũng bị áp lực tốc độ công việc khiến bản thân có thể kiệt sức; văn hóa đọc đi xuống, dễ bị tiêm nhiễm bởi tin giả, tin thù địch làm lung lay các giá trị gốc khiến họ biến mình thành một thế hệ "nằm dài" sống phụ thuộc vào người khác.

Họ cần được quan tâm hỗ trợ và tạo ra các môi trường an toàn để phát triển tiềm năng cá nhân. Họ cần được trang bị vắc xin tinh thần, vaccine tin tưởng, vaccine yêu thương của cộng đồng và người thân để vượt qua những rào cản và khơi dậy đam mê. Khi đó, thế hệ Z sẽ dùng cả con tim và khối óc của mình để giải quyết những vấn đề của cả thế giới.

PGS.TS Trần Thành Nam