Thế khó của Romania và Bulgaria về các nhà máy lọc dầu Nga trước lệnh trừng phạt từ Mỹ

Một cơ sở khai thác dầu của Nga. Ảnh: TASS/TTXVN

Theo Politico châu Âu, hai quốc gia Đông Âu đang chạy đua tìm giải pháp duy trì hoạt động của các nhà máy lọc dầu Lukoil và Rosneft trước thời hạn trừng phạt mới của Mỹ, đối mặt với rủi ro đứt gãy nguồn cung nhiên liệu và khủng hoảng chính trị - pháp lý.

Cụ thể, Romania và Bulgaria đang chạy đua với thời gian để ngăn chặn việc đóng cửa các nhà máy lọc dầu quan trọng của họ trước khi lệnh trừng phạt của Mỹ đối với chủ sở hữu người Nga có hiệu lực vào cuối tháng này. Quyết định đưa Lukoil và Rosneft vào danh sách đen của Washington đã khiến các nước EU có sự hiện diện của hai công ty dầu mỏ lớn nhất của Nga rơi vào tình trạng hỗn loạn, khi họ phải cố gắng ngăn chặn việc cắt nguồn cung nhiên liệu trước ngày 21/11.

Trong hai quốc gia, Bulgaria đối mặt với kịch bản khó khăn nhất. Quốc gia này có nhà máy lọc dầu Burgas khổng lồ do Lukoil sở hữu. Theo nhận định của Martin Vladimirov, nhà phân tích cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Dân chủ có trụ sở tại Mỹ, nếu nhà máy này ngừng hoạt động theo kịch bản xấu nhất, Bulgaria sẽ không có nguồn cung nhiên liệu "vào cuối năm nay", bởi cơ sở do Nga sở hữu này cung cấp tới 80% nhu cầu nhiên liệu của cả nước.

Trước tình thế cấp bách, các nhà lập pháp Bulgaria đã nhanh chóng hành động. Hôm 7/11, họ đã thông qua một dự luật mới cho phép chính phủ bổ nhiệm một giám đốc cho nhà máy Burgas, trao cho chính phủ toàn quyền kiểm soát hoạt động, phê duyệt việc bán và thậm chí là quốc hữu hóa nếu cần thiết. Đồng thời, Bulgaria đang đề nghị được miễn trừ trừng phạt từ Mỹ.

Tuy nhiên, sự vội vàng này tiềm ẩn rủi ro pháp lý. Ivaylo Mirchev, nghị sĩ thuộc đảng Dân chủ Bulgaria đối lập, bày tỏ lo ngại: "Sự vội vàng và hoàn toàn thiếu thủ tục thông thường [có thể] dẫn đến nguy cơ mắc phải nhiều sai lầm nghiêm trọng". Ông Mirchev cảnh báo rằng việc trao quyền hạn đặc biệt cho người quản lý được nhà nước hậu thuẫn có thể khiến "Lukoil kiện Bulgaria - và số tiền sẽ chảy vào Nga".

Romania, nơi có nhà máy lọc dầu Petrotel của Lukoil, có tình hình dễ thở hơn một chút nhưng vẫn chưa đưa ra quyết định chính thức. Nhà máy của Romania cung cấp khoảng 20% nhiên liệu cho cả nước, theo Ana Otilia Nuțu, nhà phân tích năng lượng tại tổ chức tư vấn Expert Forum. Chuyên gia Nuțu cho rằng, việc đóng cửa nhà máy sẽ dẫn đến "vài tháng" giá tăng nhẹ, trong bối cảnh Romania chạy đua tìm nguồn nhập khẩu thay thế.

Mặc dù vậy, Bộ trưởng Năng lượng Romania Bogdan-Gruia Ivan tuyên bố với Politico rằng Bucharest đã "chuẩn bị" sẵn sàng cho mọi kịch bản. Kế hoạch của chính phủ sẽ nhằm mục đích duy trì "hoạt động kinh tế của Romania, nhưng đồng thời ngừng 'tài trợ' cho Nga".

Về mặt giải pháp, một quan chức chính phủ cấp cao giấu tên tiết lộ Bucharest đang cân nhắc việc xin "gia hạn lệnh trừng phạt" trong quá trình soạn thảo phản ứng riêng, và quốc hữu hóa được coi là "lựa chọn cuối cùng".

Vấn đề sâu xa hơn lại nằm ở việc tìm kiếm chủ sở hữu mới. Cả hai nhà máy lọc dầu đều được vận hành tốt, theo nhận định của một cựu giám đốc điều hành Lukoil. Tuy nhiên, việc tìm kiếm một công ty sẵn sàng chấp nhận rủi ro pháp lý liên quan đến lệnh trừng phạt, chi phí vận chuyển hàng hóa đắt đỏ, phí bảo hiểm cao và việc nâng cấp đầu tư liên tục sẽ là một "khó khăn" lớn.

Thực tế đã chứng minh sự phức tạp này. Công ty giao dịch Gunvor có trụ sở tại Thụy Sĩ đã phải rút lại lời đề nghị mua tài sản quốc tế của Lukoil sau khi Bộ Tài chính Mỹ chỉ trích gay gắt lời đề nghị mua bán hàng này.

Trong khi nhà máy của Bulgaria được chuyên gia Vladimirov ước tính giá trị là 1,5 tỷ USD và có lợi nhuận lịch sử, thì Petrotel của Romania lại kém hấp dẫn hơn. Theo chuyên gia Nuțu, cơ sở này, với doanh thu hàng năm dưới 40 triệu euro vào năm 2023, đang gánh trên vai khoản nợ khổng lồ và "cần những khoản đầu tư rất lớn".

Hệ lụy vượt biên giới

Việc đóng cửa nhà máy lọc dầu ở Romania không chỉ ảnh hưởng đến thị trường trong nước mà còn có thể tác động đến hoạt động xuất khẩu sang nước láng giềng Moldova. Theo chuyên gia Nuțu, "nếu Moldova bị ảnh hưởng nặng nề, thì đó sẽ là một cơ hội quan hệ công chúng rất lớn cho Nga". Chính phủ Moldova cũng đã phải đưa ra đề xuất riêng về việc mua lại tài sản của Lukoil tại nước này và yêu cầu Washington hoãn lệnh trừng phạt.

Về vấn đề chuyển đổi sở hữu, Mikhail Krutikhin, người đồng sáng lập công ty tư vấn RusEnergy, đồng ý rằng các cơ sở này có thể "tiếp tục hoạt động" an toàn nếu chủ sở hữu tương lai giữ nguyên đội ngũ nhân viên hiện tại và thuê thêm chuyên gia.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng mọi quyết định bán hoặc tiếp quản nhà máy lọc dầu phải được phối hợp "ở cấp EU" để ngăn ngừa rủi ro Lukoil lách lệnh trừng phạt của Mỹ. Bộ trưởng Năng lượng Litva Žygimantas Vaičiūnas nhấn mạnh: "Ủy ban châu Âu có quyền giám sát. Trong trường hợp này, tất cả các khả năng cần được xem xét".

Thế khó của Romania và Bulgaria phản ánh thách thức chung của EU trong việc chấm dứt sự phụ thuộc năng lượng vào Nga, trong khi vẫn phải đảm bảo an ninh nguồn cung và ổn định kinh tế trong nước. Những giải pháp được đưa ra trong vài tuần tới sẽ đặt ra tiền lệ quan trọng cho việc xử lý các tài sản của Nga trong tương lai.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc