Thế lực nào 'chống lưng' giúp 'ông lớn' năng lượng Nga bình yên trước bão táp trừng phạt?

Nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Bangladesh - Rooppur do Rosatom của Nga xây dựng và hỗ trợ trong suốt vòng đời 60 năm của dự án và có thể gia hạn 20 năm. (Nguồn: Rosatomnewsletter)

Rosatom vẫn đang phát triển và mở rộng không ngừng, bất chấp cuộc xung đột Nga-Ukraine đã bước sang năm thứ tư và 16 vòng lệnh trừng phạt từ phương Tây nhằm ngăn chặn nguồn tài trợ cho chiến dịch quân sự đặc biệt do Moscow phát động.

Giữ vững vị trí số 1 thế giới

Tạp chí NVNews của Ukraine có bài bình luận về sự phát triển đáng ngạc nhiên của "người khổng lồ" năng lượng Nga. Tờ báo viết, dường như các hạn chế do các nước phương Tây áp đặt chỉ ảnh hưởng đến một số nhà quản lý và đơn vị dẫn đầu, trong số hơn 360 doanh nghiệp và tổ chức thuộc cơ cấu rộng lớn của Rosatom. Tận dụng lợi thế này, tập đoàn năng lượng Nga đã không chỉ tiếp tục hoạt động tốt, mà còn cố gắng mở rộng sự hiện diện trên trường quốc tế, đặc biệt là ở các nước châu Phi và châu Á.

Theo báo cáo công khai của Rosatom về hoạt động của tập đoàn trên trường quốc tế cho thấy xu hướng tăng trưởng đáng kinh ngạc. Ngay trong năm 2022, trong bối cảnh Điện Kremlin phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine, đồng thời liên tiếp bị phương Tây áp các lệnh hạn chế đối với các tổ chức và cá nhân, 21 thỏa thuận và biên bản ghi nhớ vẫn được ký kết. Và vào năm 2023, con số này tăng lên 29.

Năm 2024, hoạt động của gã khổng lồ hạt nhân Nga hầu như không chậm lại, thêm 24 văn bản hợp tác nữa đã được ký kết, tạo điều kiện cho Rosatom tăng cường các quan hệ quốc tế chặt chẽ hơn.

Địa bàn hoạt động của Rosatom cũng đặc biệt đáng chú ý bởi nó đã được mở rộng từ Mỹ Latinh đến Đông Nam Á, với trọng tâm là các quốc gia châu Phi. Giới quan sát bình luận rằng, không gian hoạt động của “người khổng lồ” năng lượng nguyên tử Nga cho thấy một chiến lược có hệ thống, nhằm mở rộng tầm ảnh hưởng ở các khu vực mà các công ty phương Tây trước đây đã từng nắm giữ vị thế vững chắc.

Điều đặc biệt hơn nữa là hầu hết các thỏa thuận không chỉ liên quan đến năng lượng hạt nhân, mà còn bao gồm các biên bản ghi nhớ hợp tác trong các lĩnh vực khác, tạo nên mối ràng buộc lâu dài và toàn diện giữa các quốc gia này với công nghệ và chuyên môn của Nga.

Tương tự như Gazprom trong những năm trước, hiện nay Rosatom ngày càng cho thấy rõ ràng là một mũi nhọn trong chính sách kinh tế đối ngoại của Nga. Nó được minh chứng bằng thực tế và cách Tập đoàn nhà nước Nga triển khai thành công các dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân quy mô lớn tại nhiều quốc gia đối tác.

"Thoát" năng lượng Nga?

Thực tế là, Rosatom đang giữ vững vị trí số 1 thế giới về số lượng dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở nước ngoài – 33 nhà máy.

Trong khi đó, Rosatom vẫn tiếp tục duy trì được vị thế cực kỳ quan trọng trên các thị trường truyền thống, thông qua các mối quan hệ về công nghệ đã hình thành từ lâu.

Theo đánh giá, mối ràng buộc chặt chẽ nhất vào Rosatom vẫn là sự phụ thuộc của các nhà máy điện hạt nhân có lò phản ứng kiểu VVER (lò phản ứng làm mát và điều tiết bằng nước) ở các nước EU với nguồn nhiên liệu hạt nhân từ Tập đoàn nhà nước Nga. Trong những năm qua, với nỗ lực nhằm thoát khỏi sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng Nga, tất cả các quốc gia vận hành các lò phản ứng kiểu này đều đã công bố hợp đồng mới với các nhà cung cấp khác, tuy nhiên, quá trình chuyển đổi vẫn cần không ít thời gian.

Một tình huống tương tự cũng đã xảy ra trên thị trường cung cấp urani làm giàu - tài nguyên thiết yếu cho các nhà máy điện hạt nhân của Mỹ và EU – thị phần của Nga trên thị trường này là khoảng 30% (theo dữ liệu năm 2023). Bất chấp các kế hoạch đã công bố về việc đa dạng hóa nguồn cung và lệnh cấm nhập khẩu urani làm giàu của Nga (tại Mỹ), những mối phụ thuộc này vẫn tồn tại.

Thực tế này khiến việc áp dụng các lệnh trừng phạt toàn diện đối với Rosatom trở nên khó thực hiện, khi nó đòi hỏi một cách tiếp cận cân bằng để vẫn phải đảm bảo điều kiện về an ninh năng lượng ở các quốc gia đang sử dụng công nghệ hạt nhân của Nga.

Dự án cũng nhận được sự quan tâm lớn của dư luận là Framatome của Pháp. Bởi dù được định vị là một bước tiến tới mục tiêu độc lập về năng lượng của châu Âu, nhưng thực tế nó lại tạo ra một hình thức ràng buộc mới - phụ thuộc vào công nghệ mới của Rosatom. Theo đó, phía Nga sẽ kiểm soát các yếu tố quan trọng của sản xuất – từ nguồn cung cấp thiết bị đến đào tạo nhân sự - điều này trái ngược với mục tiêu đa dạng hóa và giảm sự phụ thuộc vào công nghệ hạt nhân của Nga.

Với quan điểm "thoát" sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng Nga, giới phân tích châu Âu cho rằng, Rosatom không chỉ vượt qua sự thành công của một tổ chức thương mại, mà còn tạo nên tầm ảnh hưởng địa chính trị lớn cho Moscow, góp phần thúc đẩy lợi ích của Điện Kremlin ở nước ngoài. Việc mở rộng sự hiện diện ở châu Phi và châu Á cho phép Nga củng cố vị thế của mình tại các khu vực này, tiếp cận các nguồn tài nguyên quan trọng về mặt chiến lược, đồng thời gia tăng ảnh hưởng.

Ngoài ra, Rosatom còn là tổ chức tham gia triển khai các dự án quan trọng về mặt chiến lược của Moscow, đặc biệt là trong tổ hợp công nghiệp-quân sự. Tập đoàn này cũng là một trong những đơn vị nộp thuế lớn nhất cho ngân sách Nga.

Điều đặc biệt được giới truyền thông nhắc tới là sự sẵn sàng hợp tác của "gã khổng lồ năng lượng nguyên tử Nga". Tại Diễn đàn Công nghệ tương lai (FTF) tổ chức ở Moscow (18-21/2), CEO của Rosatom Alexey Likhachev không chỉ nhấn mạnh vai trò và tầm quan trọng của ngành công nghiệp hạt nhân Nga trên thế giới, ông khẳng định, Rosatom sẵn sàng thảo luận về hợp tác với các đối tác nước ngoài, kể cả ở các quốc gia "không thân thiện", "tất nhiên, trong trường hợp có thỏa thuận hòa bình có tính đến lợi ích của Liên bang Nga".

Minh Anh