Thêm một bước tiến trong việc nới 'room ngoại'

Giới hạn room ngoại lại trở thành một rào cản trên con đường nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam lên nhóm mới nổi. Ảnh: Lê Vũ

Hội nhập thận trọng

Tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài tại công ty đại chúng, thường gọi là “room ngoại”, từ lâu được xem là một hàng rào bảo vệ doanh nghiệp nội địa trong tiến trình hội nhập. Nhà đầu tư ngoại với tiềm lực vốn dồi dào và kinh nghiệm quản trị phong phú có thể tạo cú hích cho doanh nghiệp phát triển. Nhưng đi cùng cơ hội luôn là nguy cơ bị thâu tóm nếu thiếu cơ chế phòng vệ. Chính vì vậy, ở giai đoạn đầu hội nhập, Chính phủ đã giới hạn room ngoại tối đa ở mức 49%, đặc biệt thấp hơn với những ngành, lĩnh vực cần bảo đảm an ninh kinh tế. Quy định này vừa bảo vệ doanh nghiệp trong nước, vừa cho thời gian để các doanh nghiệp làm quen với môi trường hợp tác quốc tế.

Bước ngoặt đến từ Nghị định 60/2015/NĐ-CP, khi room ngoại được nới tối đa lên 100% với những ngành nghề Nhà nước không hạn chế, đồng thời trao quyền cho đại hội đồng cổ đông được quyết định “khóa room” ở mức thấp hơn trần quy định của pháp luật. Đây là cú hích quan trọng, mở ra cơ hội thu hút vốn ngoại và tạo điều kiện để doanh nghiệp nội hợp tác sâu rộng hơn với đối tác quốc tế. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai bộc lộ hạn chế, nhiều ngành nghề vẫn duy trì trần sở hữu thấp, quy định chồng chéo, khiến không ít doanh nghiệp mặc nhiên bị áp room chung là 49%. Đáng chú ý, không ít doanh nghiệp chủ động khóa room ở mức rất thấp để bảo vệ lợi ích cho một nhóm cổ đông lớn, làm thiệt thòi cho phần cổ đông còn lại và không đúng với tinh thần hội nhập.

Trong bối cảnh hiện nay, giới hạn room ngoại lại trở thành một rào cản trên con đường nâng hạng thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam lên nhóm mới nổi. Do đó, đòi hỏi tất yếu là phải thay đổi cách quản lý, minh bạch hóa thông tin và tiệm cận các chuẩn mực quốc tế cao hơn. Việc áp dụng giới hạn room ngoại theo từng giai đoạn là cần thiết, nhưng cũng đã đến lúc phải thay đổi để công bằng hơn với nhà đầu tư nước ngoài và đáp ứng chuẩn cao hơn của hội nhập.

Bỏ cơ chế tự giới hạn room ngoại của doanh nghiệp

Nghị định 245/2025/NĐ-CP (Nghị định 245) vừa ban hành đã chính thức gỡ bỏ quyền tự quyết định room ngoại thấp hơn của doanh nghiệp, qua đó tăng tính minh bạch và bảo đảm đối xử công bằng hơn với nhà đầu tư nước ngoài. Cụ thể, điểm e, khoản 1, điều 139 của Nghị định 155/2020/NĐ-CP bị bãi bỏ, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp không còn được phép tự ý đặt giới hạn sở hữu nước ngoài thấp hơn mức pháp luật cho phép.

Thực tế thời gian qua, một số doanh nghiệp đã lợi dụng cơ chế này để khóa room ngoại ở mức rất thấp, thậm chí có trường hợp khóa ở mức thấp hơn tỷ lệ nhà đầu tư ngoại đang sở hữu, khiến các nhà đầu tư ngoại buộc phải bán cổ phần cho nhà đầu tư nội nếu muốn thoái vốn. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho nhà đầu tư ngoại mà còn làm méo mó nguyên tắc bình đẳng trên thị trường vốn, tạo ra những bất cập trong quan hệ cổ đông.

Nghị định 245 cũng quy định rõ, các doanh nghiệp phải công bố tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa trong vòng 12 tháng kể từ khi văn bản này có hiệu lực. Điều khoản chuyển tiếp cho phép giữ nguyên tỷ lệ room ngoại hiện hành và chỉ được thay đổi theo hướng mở rộng hơn và không được vượt quá trần do pháp luật quy định.

Như vậy, nghị định mới đã bỏ giới hạn cho nhà đầu tư ngoại tại những ngành nghề không thuộc diện hạn chế, đồng thời thiết lập lộ trình để doanh nghiệp vừa mở cửa hội nhập, vừa có cơ chế phòng vệ hợp lý chống thâu tóm ác ý. Đây được xem là bước tiến quan trọng, mặc dù chưa thể tự do tuyệt đối như mong muốn của nhà đầu tư ngoại, nhưng đã xóa bỏ được một trong những rào cản lớn nhất, nâng cao tính minh bạch và tiệm cận hơn với các chuẩn mực hội nhập quốc tế.

Kỳ vọng dòng vốn ngoại đảo chiều sau khi thị trường được nâng hạng

Từ đầu tháng 9-2025 đến nay, nhà đầu tư nước ngoài đã bán ròng hơn 17.500 tỉ đồng, nâng tổng giá trị bán ròng từ đầu năm lên khoảng 91.000 tỉ đồng, vượt mức kỷ lục của cả năm trước. Tính lũy kế từ năm 2020 đến nay, khối ngoại đã rút ròng hơn 250.000 tỉ đồng, tương đương hơn 10 tỉ đô la Mỹ, khỏi TTCK Việt Nam.

Trong kỳ đánh giá tháng 3-2025, Việt Nam đã đạt 7/9 tiêu chí nâng hạng của FTSE Russell. Để chính thức được nâng hạng, thị trường phải đáp ứng đủ chín tiêu chí bắt buộc và hai tiêu chí tham khảo. Hai tiêu chí còn lại là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài (Non Pre-Funding) và giới hạn sở hữu nước ngoài, đều đã được xử lý kịp thời. Cụ thể, Non Pre-Funding được tháo gỡ tại Thông tư 68/2024/TT-BTC, còn room ngoại được điều chỉnh qua Nghị định 245. Như vậy, Việt Nam đã hoàn tất toàn bộ các yêu cầu cứng của FTSE Russell và kỳ vọng sẽ sớm được chấp thuận nâng hạng trong những kỳ rà soát gần nhất.

Trong bối cảnh Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) bắt đầu chu kỳ giảm lãi suất, nếu TTCK Việt Nam được nâng hạng, đây sẽ là cú hích kép cho dòng vốn ngoại quay trở lại. Theo ước tính của giới phân tích, nâng hạng có thể giúp thị trường thu hút ít nhất 1,5 tỉ đô la Mỹ từ các quỹ thụ động, và gấp nhiều lần con số này từ các quỹ chủ động trong những năm tới.

Lão Trịnh