Thêm một năm thành công, nhưng vẫn chưa bền vững Thêm một năm thành công, nhưng vẫn chưa bền vững

Chỉ cần một vài doanh nghiệp lớn “hắt hơi sổ mũi” sẽ kéo theo kim ngạch xuất khẩu cả nước bị ảnh hưởng. Ảnh: T.L

Vui, nhưng vẫn còn phập phồng

Trước hết chúng ta hãy nói về mức tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước (GDP). Phân tích cấu thành của GDP sẽ thấy rằng chỉ số tăng trưởng mà chúng ta đạt được vẫn chưa thật sự bền vững.

Cụ thể, tăng trưởng của Việt Nam còn phụ thuộc quá nhiều vào đầu tư, trong khi hiệu quả đầu tư vẫn là vấn đề đáng quan ngại. Hàng loạt công trình đầu tư lãng phí, thất thoát, chậm tiến độ trong thời gian qua, điển hình như dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông, nhiệt điện Thái Bình 2, nhiệt điện Long Phú, thép Thái Nguyên... Đây chính là những nhân tố góp phần làm nên tăng trưởng ngày hôm nay, nhưng cũng sẽ là những “quả bom nổ chậm” kéo lùi sự tăng trưởng kinh tế sau nhiều năm nữa.

Ngoại thương chuyển từ nhập siêu sang xuất siêu là một tín hiệu đáng mừng sau hàng thập kỷ chúng ta phải nhập siêu. Tuy nhiên, phải nhìn nhận rằng các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài mới là nhân tố chính góp phần tăng kim ngạch xuất khẩu.

Chỉ cần một vài doanh nghiệp lớn như Samsung “hắt hơi sổ mũi” sẽ kéo theo kim ngạch xuất khẩu cả nước bị ảnh hưởng(2). Kim ngạch nhập khẩu giảm còn do các công trình đầu tư chậm tiến độ, chậm giải ngân, những điều này cũng góp phần giúp cán cân thương mại nghiêng về phía xuất khẩu.

Không thể kêu ca mãi rằng các doanh nghiệp Việt Nam năng lực yếu kém để lấy đó làm lý do hạn chế họ tham gia một phần hoặc toàn bộ các dự án trọng điểm của đất nước.

Một nhân tố nữa góp phần vào tăng trưởng kinh tế năm 2019 nói riêng và những năm qua nói chung là tình trạng khai thác tài nguyên quá mức. Sản lượng khai thác dầu khí, than đá tăng sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn. Tuy nhiên nguồn tài nguyên là hữu hạn. Dự báo trong vòng 30-40 năm tới, khi nguồn tài nguyên cạn kiệt thì bài toán phát triển kinh tế quả là nan giải.

Nông nghiệp cũng là vấn đề chúng ta còn nhiều trăn trở. Nhiều năm qua điệp khúc được mùa mất giá, được giá mất mùa liên tục lặp đi lặp lại mà Chính phủ vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu để giải quyết.

Tăng trưởng của ngành nông nghiệp luôn ở mức thấp vì sản phẩm chạy theo số lượng mà chưa tập trung phát triển về mặt chất lượng, nên mặc dù mang danh là nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về lúa gạo, tiêu, cà phê... nhưng đóng góp của ngành này vào sự tăng trưởng của nền kinh tế chưa cao do chỉ xuất khẩu các sản phẩm chất lượng thấp, sản phẩm thô, chưa qua chế biến sâu.

Báo cáo của Chính phủ cho thấy thời gian qua chúng ta đã nỗ lực cải cách hành chính, hướng đến một chính phủ điện tử. Mặc dù vậy, tình trạng tham nhũng vặt vẫn là một thách thức không dễ vượt qua. Hệ thống pháp luật của chúng ta đang có những chế tài nghiêm khắc với nhóm tội tham nhũng, vậy mà tham nhũng vặt vẫn diễn ra hàng ngày, mọi lúc và mọi nơi, làm xói mòn lòng tin của nhà đầu tư.

Chính tham nhũng vặt là yếu tố làm giảm hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp khi phải gánh thêm vào giá thành sản xuất các chi phí bôi trơn.

“Đẳng cấp” mới là quan trọng

Trong bóng đá người ta hay bàn về phong độ và đẳng cấp của một đội bóng: đẳng cấp thì lâu dài, còn phong độ thì luôn phập phồng. Mục tiêu phát triển của một nền kinh tế nói nôm na cũng phải đạt “đẳng cấp”, tức là phải phát triển bền vững. Trong nhiều năm qua Chính phủ đã rất nỗ lực để hướng tới mục tiêu này và đã đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, chặng đường chông gai vẫn còn ở phía trước và cần những thay đổi triệt để, căn bản hơn nữa.

Trước tiên về vấn đề đầu tư, Chính phủ cần mạnh tay hơn nữa với các dự án chậm tiến độ, chậm giải ngân. Không thể để tình trạng “đánh trống ghi danh” dự án xảy ra ở nhiều địa phương, bộ ngành. Cần kiên quyết loại khỏi danh mục đầu tư trung và dài hạn (như Thủ tướng đã phát biểu trong các phiên họp thường kỳ của Chính phủ) các dự án chỉ có tiêu đề để đặt chỗ; đi kèm là các chế tài nghiêm khắc với các địa phương, bộ ngành lập dự án đầu tư cẩu thả thiếu trách nhiệm.

Các dự án đầu tư không hiệu quả, chậm tiến độ, chậm giải ngân vốn đầu tư là vật cản lớn, ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của nền kinh tế. Nếu các dự án đầu tư được triển khai sớm, giải ngân đúng hạn, hiệu quả thì tăng trưởng của nền kinh tế sẽ không dừng ở con số ấn tượng - theo dự báo, có thể vượt chỉ tiêu 6,8% của Quốc hội, như năm nay.

Cải cách hành chính phải là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ trong những năm tới nhằm minh bạch hóa các quy trình thủ tục, giúp doanh nghiệp và người dân rút ngắn, tiết kiệm thời gian và tiền bạc trong đời sống và hoạt động kinh doanh của mình. Minh bạch hóa các thủ tục hành chính, hướng tới chính phủ điện tử sẽ góp phần chống tham nhũng vặt rất hiệu quả, tăng lòng tin của người dân và nhà đầu tư.

Chính phủ cần xem xét lại việc khai thác tài nguyên để bảo đảm sử dụng hợp lý và hiệu quả hơn, không để tình trạng khai thác tài nguyên, khoáng sản vô tội vạ để bán với giá thấp. Cần biết rằng hiện nay có rất nhiều quốc gia không những không tiến hành khai thác tài nguyên khoáng sản của mình, mà ngược lại còn nhập khẩu từ nước ngoài để dự trữ tài nguyên.

Nếu thế hệ chúng ta khai thác tài nguyên chưa hiệu quả thì nên để lại trong lòng đất, lòng biển để các thế hệ mai sau sẽ khai thác hiệu quả hơn chứ không chạy theo thành tích tăng trưởng mà khai thác bằng mọi giá.

Nội lực mới chính là yếu tố giúp một nền kinh tế phát triển bền vững. Nếu cứ phụ thuộc vào dòng vốn đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp nước ngoài sẽ tạo ra bất ổn cho nền kinh tế ở một thời điểm nào đó.

Ngoài việc tự thân vận động của các doanh nghiệp trong nước, Chính phủ cũng cần trở thành bệ đỡ cho các doanh nghiệp nội còn non yếu thông qua các chính sách hỗ trợ giúp họ vững vàng hơn để có thể chiếm tỷ trọng lớn hơn trong các hoạt động đầu tư, đấu thầu, xuất nhập khẩu. Muốn vậy hệ thống chính sách pháp luật liên quan, chẳng hạn, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu... phải thay đổi để tạo điều kiện cho doanh nghiệp nội địa có thể tham gia.

Cái gì các hiệp định thương mại, các công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia không cấm thì Chính phủ nên dành quyền ưu đãi cho cho các doanh nghiệp nội của mình. Không thể kêu ca mãi rằng các doanh nghiệp Việt Nam năng lực yếu kém để lấy đó làm lý do hạn chế họ tham gia một phần hoặc toàn bộ các dự án trọng điểm của đất nước sắp tới như dự án sân bay Long Thành, dự án cao tốc Bắc - Nam.

Nên nhớ rằng càng tạo ra nhiều rào cản thì doanh nghiệp Việt Nam chẳng bao giờ có cơ hội để có thể lớn mạnh được. Chính phủ kiến tạo cần phải tháo dỡ những rào cản đó vì thực tế có rất nhiều rào cản do các nhóm lợi ích lập ra thông qua chính sách pháp luật để hạn chế các doanh nghiệp nội địa tham gia vào thị trường và đóng góp vào sự phát triển kinh tế đất nước.

(1) http://baochinhphu.vn/Cac-bai-phat-bieu-cua-Thu-tuong/Toan-van-Bao-cao-Thu-tuong-trinh-bay-truoc-Quoc-hoi/377914.vgp

(2) http://baochinhphu.vn/Kinh-te/10-thang-xuat-sieu-7-ty-USD/378680.vgp

TS. Võ Duy Nghi