Theo dấu chân carbon của nông sản Việt

Cánh đồng bắp non ở Mỹ An. Đây là vùng nguyên liệu bắp non chính của Antesco. Ảnh: Hạnh Châu

Câu chuyện dấu chân carbon là một phần quan trọng và bắt buộc của chữ E (môi trường) trong chiến lược ESG của doanh nghiệp muốn đưa nông sản lên kệ hàng ở nước ngoài, nhất là thị trường châu Âu, Bắc Mỹ và các thị trường đòi hỏi nghiêm ngặt về tiêu chuẩn chất lượng khác.

Trên cánh đồng bắp non Mỹ An

“Mỗi cây bắp non thường thu hoạch được hai trái mọc ở vị trí chính của cây và bốn nanh - tức bắp non phụ, nhỏ hơn, mọc ra từ các nách lá. Toàn bộ chu kỳ từ khi trồng đến khi thu hoạch kéo dài 55-60 ngày”, anh nông dân Nguyễn Tuấn Thanh giải thích giữa cánh đồng bắp non bạt ngàn ở Mỹ An.

Bắp non, hay còn gọi là bắp (ngô) bao tử, được ưa chuộng bởi là thực phẩm an toàn, giàu protein, chất xơ, các vitamin nhóm B và khoáng chất.

Người dân Mỹ An đã chuyển đổi từ canh tác lúa kém hiệu quả sang trồng bắp thu trái non và nuôi thêm bò, mang lại giá trị cao hơn từ hơn chục năm nay. Mỹ An cũng từng là địa phương có mô hình 2B (bắp và bò) và 3B (bắp, bò và biogas - sinh khối). Tuy vậy, việc canh tác liên tục nhiều năm đã khiến đất đai bạc màu, nông dân lại càng sử dụng phân hóa học nhiều hơn…

Mỹ An nay là xã Long Kiến, thuộc tỉnh An Giang mới. Địa phương này giờ đây đã trở thành một phần của vùng nguyên liệu theo hướng phát triển bền vững của Công ty cổ phần Rau quả Thực phẩm An Giang (Antesco). Theo thỏa thuận, Antesco cử người hỗ trợ hộ kinh doanh, hợp tác xã hay doanh nghiệp thực hiện liên kết sản xuất và tiêu thụ bắp thu trái non từ nhà nông. Chương trình e-farm (trang trại thông minh) số hóa trang trại, nâng cao hiệu quả tưới tiêu, sử dụng phân bón…

Hàng tháng, Antesco xuất khoảng 180 container hàng đi hơn 40 nước, với thị trường chính là châu Âu chiếm 42%, các nước châu Á và châu Úc 30%, còn Bắc Mỹ 28%. Các mặt hàng chủ yếu là rau củ quả nhiệt đới như thanh long, xoài, bắp non, đậu nành Nhật, thơm, chanh dây, sầu riêng…

Dấu chân nông hay sâu?

Antesco đã chọn bắp non, thơm và xoài để thực hiện báo cáo dấu chân carbon của nông sản (PCF) với sự hỗ trợ kỹ thuật của SGS Vietnam, hãng tư vấn về giám định, thử nghiệm, thẩm tra và chứng nhận. “Đây là ba trong số các sản phẩm xuất khẩu chính của công ty. Việc chọn lựa này cũng thuận lợi”, Phó chủ tịch HĐQT Antesco Đinh Hùng Dũng giải thích.

Nếu chỉ xét tại cổng trang trại, bắp non có dấu chân carbon thấp nhất, bởi hai yếu tố chính là chu kỳ sinh trưởng và quy cách chế biến, đóng gói để tiêu thụ nội địa hay xuất khẩu, theo các tài liệu của Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) và các hãng tư vấn.

Bắp non có chu kỳ sinh trưởng ngắn 45-60 ngày, giúp giảm lượng tài nguyên và phân bón, vì thế PCF bắp non tươi tại trang trại rất thấp, chỉ khoảng dưới 0,2 ki lô gam CO2e/ki lô gam sản phẩm. Tuy nhiên, chính công đoạn chế biến và đóng gói lại là yếu tố làm thay đổi đáng kể dấu chân carbon của bắp non. Nếu được đóng hộp hoặc đóng lọ thủy tinh để xuất khẩu, quá trình sản xuất bao bì và khử trùng bằng nhiệt sẽ cộng thêm một lượng phát thải đáng kể, có thể lên tới 0,31 ki lô gam CO2e/ ki lô gam cho riêng phần bao bì.

Tuy nhiên, khi ra đến tay người tiêu dùng ở thị trường xa, thơm được vận chuyển bằng đường biển thường có tác động môi trường thấp hơn nhiều (0,5-0,7 ki lô gam CO2e) so với xoài vận chuyển bằng máy bay (hơn 2 ki lô gam CO2e).

Sự lựa chọn bắp non, xoài và thơm để thực hiện báo cáo dấu chân carbon cũng có lý riêng của Antesco.

Các chuyên gia kỹ thuật giải thích với Kinh tế Sài Gòn rằng thanh long - nữ hoàng trái cây của ngành nông sản Việt Nam - có dấu chân carbon rất cao bởi phải chiếu đèn để kích quả trái vụ và xây dựng các trụ xi măng cho cây. Trong khi đó, điện năng ở Việt Nam phần lớn từ nhiên liệu hóa thạch như than và khí, còn ngành xi măng bị xem là nguồn phát thải lớn.

Lộ trình trung hòa carbon

Báo cáo ban đầu của buổi khảo sát cuối tháng 8-2025 của SGS Vietnam cho thấy: “Doanh nghiệp cần quan tâm phương án thu gom, xử lý các chất thải có thể gây hại… Dữ liệu chủ yếu dựa vào phỏng vấn nông dân, chưa có hệ thống đo đạc trực tiếp. Việc ưu tiên phân bón hữu cơ và giảm phát thải vận chuyển được xem là cơ hội cải thiện quan trọng”.

Đặt ra mục tiêu và vạch ra lộ trình cụ thể để báo cáo PCF, thông qua hai bộ tiêu chuẩn ISO 14067-14068 là tuyên ngôn và hành động mạnh mẽ, chứng minh “chúng tôi làm thật, nói có sách, mách có chứng” - theo lời ông Tô Thanh Sơn, Giám đốc Phát triển bền vững của SGS Vietnam. ISO 14067 bảo đảm đưa ra các dữ liệu đáng tin cậy, nhất quán, có thể so sánh được. Ban hành năm 2023, ISO 14068 cung cấp lộ trình cho một sản phẩm hay một tổ chức có thể đạt trung hòa carbon (carbon neutrality).

Tuy nhiên, Antesco muốn trung hòa carbon vào năm 2030, sau khi thực hiện báo cáo phát thải Phạm vi 1 và 2, sẽ đẩy nhanh tiến tới Phạm vi 3 trên toàn bộ chuỗi cung ứng, từ vùng trồng cây nguyên liệu, đến nhà máy xử lý và bộ phận văn phòng, công nghệ. Hiện Antesco có ba nhà máy ở An Giang và một ở Lâm Đồng. Dự kiến, công ty sẽ khởi công nhà máy thứ năm vào quí 1-2026 tại đồng bằng sông Cửu Long và nhà máy thứ sáu trong năm 2028, theo lời ông Đinh Hùng Dũng. Công ty đặt mục tiêu tự động hóa 80% nhà máy mới.

Hành trình mới

Antesco chỉ là một ví dụ mới nhất trong một hành trình đang ngày càng sôi động của ngành nông nghiệp bền vững tại Việt Nam. Doanh nghiệp này không đơn độc, mà đang tiếp bước những tên tuổi lớn đã theo đuổi con đường này từ trước. Điển hình là TTC AgriS với chiến lược kết hợp công nghệ cao và nông nghiệp tuần hoàn. Hoặc Mavin Group, từ một nhà máy thức ăn chăn nuôi ở Hưng Yên, đã vươn lên thành một tập đoàn nông nghiệp xanh khép kín.

Thành quả của việc theo đuổi ESG không chỉ là danh tiếng, mà còn là những dòng vốn cụ thể. Câu chuyện của Phúc Sinh nắm trong dòng chảy này.

Năm ngoái, Phúc Sinh đạt cú hattrick khi nhận được ba khoản gồm một khoản tài trợ không hoàn lại và hai khoản vay ưu đãi cho các sáng kiến ESG và phát triển bền vững của doanh nghiệp. Hồi tháng 4-2025, Phúc Sinh được vay thêm 15 triệu đô la từ Ngân hàng Phát triển Doanh nghiệp Hà Lan (FMO) trong bảy năm với lãi suất ưu đãi và không cần thế chấp. Toàn bộ nguồn vốn này sẽ được đầu tư để xây dựng nhà máy Phúc Sinh tại Đắk Nông.

ESG giờ như hồ sơ sức khỏe tổng quát của doanh nghiệp, còn PCF và các tiêu chuẩn khác là các xét nghiệm cần thiết để doanh nghiệp được chứng thực là đạt. Bộ hồ sơ đó không chỉ là sức mạnh bên trong, thu hút người tiêu dùng và đủ mạnh để thuyết phục nhà đầu tư và nhà mua hàng.

Theo dấu chân carbon, nông sản Việt đang tìm đường đến các thị trường khó tính, và định vị lại tương lai đang đòi hỏi tính bền vững ngày càng mạnh mẽ hơn.

Hồ Nguyên Thảo