Thí điểm áp dụng giá điện hai thành phần: Hài hòa lợi ích các bên

Giá điện hai thành phần bao gồm phần giá công suất sử dụng lớn nhất và phần giá điện năng tiêu thụ.

Thúc đẩy tiết kiệm điện

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), thực hiện chỉ đạo của Bộ Công Thương, đến nay đơn vị đã hoàn thiện Đề án “Xây dựng hệ thống giá bán điện hai thành phần (giá công suất và giá điện năng) và lộ trình áp dụng cho ngành điện Việt Nam”. Bộ Công Thương đã đồng ý cho phép EVN triển khai thử nghiệm việc tính toán giá bán lẻ điện hai thành phần trên giấy từ tháng 10/2025.

Đối tượng áp dụng thử nghiệm là các nhóm khách hàng sản xuất có sản lượng điện tiêu thụ bình quân từ 200.000 kWh/tháng trở lên, do EVN và các đơn vị thành viên trực tiếp bán lẻ.

Theo EVN, việc tính toán trên giấy, sử dụng dữ liệu thực tế, nhằm từng bước chuẩn bị cho việc áp dụng chính thức cơ chế giá điện hai thành phần được quy định tại Điều 50 Luật Điện lực (sửa đổi) năm 2024. Chủ trương này hướng đến thay thế dần biểu giá điện một thành phần hiện nay, bảo đảm phù hợp với hạ tầng kỹ thuật, khung pháp lý và khả năng thích ứng của người tiêu dùng.

Giá điện hai thành phần bao gồm phần giá công suất sử dụng lớn nhất và phần giá điện năng tiêu thụ. Cụ thể, tiền điện mà khách hàng phải thanh toán sẽ được chia làm hai phần: Một phần trả cho công suất sử dụng cực đại (Pmax) phản ánh chi phí cố định trong quá trình cung ứng điện và phần còn lại trả cho điện năng thực tế tiêu thụ (Ap) phản ánh chi phí biến đổi phát sinh theo mức sử dụng.

“Việc áp dụng mô hình này được kỳ vọng sẽ giúp khách hàng có ý thức hơn trong sử dụng điện hiệu quả, bởi với cùng sản lượng tiêu thụ, nếu giảm được công suất cực đại thì tiền điện sẽ giảm. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn góp phần giảm áp lực vận hành cho hệ thống điện, tối ưu hóa đầu tư và sử dụng nguồn lực xã hội”, EVN cho hay.

Trong giai đoạn thử nghiệm, EVN sẽ áp dụng biểu giá tính toán theo bốn cấp điện áp. Mức giá công suất dao động từ 209.459 đồng/kW/tháng đối với khách hàng cao áp (U ≥ 110kV) đến 286.153 đồng/kW/tháng với khách hàng hạ áp (U < 6kV).

Giá điện năng chia theo ba khung giờ: Bình thường, cao điểm và thấp điểm; trong đó, giá giờ cao điểm cao nhất là 2.251 đồng/kWh, còn giá thấp điểm thấp nhất là 843 đồng/kWh.

EVN khẳng định đây chỉ là hoạt động thử nghiệm, chưa áp dụng trên hóa đơn thực tế, song, kết quả tính toán sẽ là cơ sở quan trọng để hoàn thiện lộ trình áp dụng chính thức trong những năm tới.

Giá điện hai thành phần được hiểu là cơ cấu giá gồm phần chi phí trả cho công suất đăng ký sử dụng và mức điện năng tiêu thụ thực tế. Đây là điểm khác biệt so với cơ chế hiện hành vốn chỉ tính một thành phần, tức giá bán điện được tính hoàn toàn dựa trên lượng điện năng sử dụng.

Biểu giá minh bạch, khuyến khích cạnh tranh

Theo Cục Điện lực, việc áp dụng cách tính giá điện theo bậc thang như hiện nay mới chỉ phản ánh lượng điện năng tiêu thụ là chính và chưa đúng bản chất của giá bán điện cho từng đối tượng.

Thực tế, cách tính này dẫn đến bù chéo tiền điện giữa các nhóm khách hàng. Hộ gia đình sử dụng điện càng nhiều, đơn giá càng cao. Trong khi đó, các khách hàng khác, đặc biệt là trong sản xuất, lại đang được hưởng lợi từ sự chênh lệch này.

Ông Phạm Đăng An, Phó Tổng Giám đốc Vũ Phong Energy Group cho biết, nhiều người đang kỳ vọng khi chuyển sang cơ chế hai thành phần, giá điện sẽ thấp hơn. Trên thực tế, việc giữ giá điện thấp kéo dài là không khả thi vì ngành điện cần nguồn lực để tái đầu tư, bảo đảm an ninh năng lượng. Theo ông An, kinh nghiệm quốc tế, như tại Pháp, cho thấy cần có một lộ trình rõ ràng, không thể nóng vội.

“Thị trường điện tự do chỉ có thể phát triển bền vững khi vừa tạo thuận lợi, vừa kiểm soát được rủi ro. Điều quan trọng nhất là phải truyền thông đầy đủ để doanh nghiệp hiểu rằng cơ chế hai thành phần không nhằm mục đích giảm giá ngay lập tức, mà để hướng tới sự minh bạch, công bằng và bền vững hơn cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng”, ông An thông tin.

Theo chuyên gia Trần Văn Bình, nếu chỉ bán điện theo một mức giá duy nhất sẽ dẫn tới nhiều bất cập. Ông Bình lấy ví dụ, một hộ đăng ký công suất 24 kW nhưng chỉ dùng 1 giờ/ngày, tức tổng cộng 24 kWh, trong khi một hộ khác đăng ký 1 kW nhưng dùng liên tục 24 giờ cũng tiêu thụ 24 kWh.

“Nếu áp cùng một giá điện cho cả hai, rõ ràng chi phí đầu tư công suất ngành điện phải bỏ ra là khác nhau, dẫn đến bất công và mất cân đối. Vì vậy, bắt buộc phải tách biểu giá thành hai phần: Giá công suất và giá điện năng. Điều quan trọng là phải xác định chính xác nhóm khách hàng thí điểm để bảo đảm mục tiêu minh bạch và hiệu quả”, vị chuyên gia nói.

Theo ông Nguyễn Quốc Dũng - Trưởng ban Kinh doanh của EVN, giá điện hai thành phần đã được nhiều nước áp dụng do đây là phương pháp tính đúng nhất, đáp ứng nhu cầu phụ tải.

Ông Dũng đánh giá, hiện hạ tầng kỹ thuật của Việt Nam tương đối tốt, hệ thống công tơ điện tử có thể thu thập số liệu đo đếm từ xa và xác định được công suất trong 30 phút một lần. Hạ tầng cơ sở trong truyền dẫn cũng tương đối tốt, là điều kiện cơ bản để triển khai giá điện hai thành phần.

Đại diện EVN cho biết, giá điện hai thành phần được kỳ vọng phản ánh chính xác hơn chi phí đầu tư của hệ thống để bảo đảm cung cấp đủ công suất cho người dùng. Ví dụ, với giá điện một thành phần như đang áp dụng, hai hộ sử dụng điện giống nhau về mục đích và sản lượng sẽ phải trả tiền điện giống nhau. Còn với giá điện hai thành phần, họ sẽ trả giá điện năng giống nhau, và giá công suất phụ thuộc vào hành vi sử dụng của khách hàng.

Một số chuyên gia dự báo trong ngắn hạn, giá điện sản xuất và kinh doanh có thể tăng nhẹ khi cơ chế bù chéo bị xóa bỏ. Tuy nhiên, về dài hạn, khi hệ thống vận hành ổn định, biểu giá minh bạch sẽ khuyến khích cạnh tranh, buộc doanh nghiệp phải tiết kiệm năng lượng và nâng cao hiệu quả. Điều này phù hợp với xu hướng toàn cầu, khi nhiều quốc gia đã áp dụng cơ chế tương tự.

Bảo Hân