Thí điểm dạy AI trong trường phổ thông: Đảm bảo thực chất, không mang tính phong trào

Cùng với đó, Bộ cũng triển khai thí điểm ứng dụng AI trong quản lý, hỗ trợ giáo viên soạn bài và đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá. Trong bối cảnh toàn cầu, đây là bước đi cần thiết để kiến tạo thế hệ công dân số có tư duy làm chủ công nghệ.

Giảng dạy tin học tại trường học tại Hà Nội. Ảnh minh họa: HV

Lấy con người làm trung tâm

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng cho biết, nhiều quốc gia trên thế giới đã xác định giáo dục là lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu trong ứng dụng AI. Tại Hoa Kỳ, theo báo cáo công nghệ giáo dục năm 2024, có 60% giáo viên sử dụng công cụ AI trong quản lý công tác giảng dạy của mình. Tại Hàn Quốc, từ năm 2023, Bộ Giáo dục nước này đã thí điểm sử dụng AI cho học sinh tiểu học và ghi nhận 30% học sinh đạt hiệu quả trong việc cá nhân hóa.

Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng cũng chia sẻ: Một trong những nhiệm vụ trọng tâm đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai là chuyển đổi số, ứng dụng AI trong dạy và học. Mặc dù giáo dục đã được quan tâm bằng các chỉ đạo, chính sách ưu tiên nhưng để triển khai nội dung này tại Việt Nam, trên thực tế vẫn là bài toán có nhiều thách thức bởi quy mô đối tượng lớn, đặc thù vùng miền, điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau.

Do đó, theo Thứ trưởng, khi triển khai cần có lộ trình rõ ràng, cụ thể, cần có sự lắng nghe, ứng dụng, học tập kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là các quốc gia có điều kiện xã hội gần với Việt Nam; từ đó có những đánh giá sát với thực trạng giáo dục Việt Nam, đề xuất các kiến nghị, giải pháp phù hợp trên toàn quốc và từng địa phương. Giải pháp quan trọng để triển khai hiệu quả là cần đào tạo, bồi dưỡng, trang bị kiến thức cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục.

Tiến sĩ Tôn Quang Cường, Chủ nhiệm khoa Công nghệ giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Dự thảo hướng dẫn triển khai thí điểm giáo dục trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục phổ thông là bước chuyển mình mang tính chiến lược, đáp ứng được yêu cầu phát triển hiện nay.

Tiến sĩ Tôn Quang Cường đánh giá cao Khung nội dung giáo dục AI trong dự thảo, trong đó, việc xác định bốn mạch kiến thức cốt lõi được đan cài chặt chẽ: Tư duy lấy con người làm trung tâm; đạo đức AI; các kỹ thuật - ứng dụng AI; thiết kế hệ thống AI.

Thay vì sa đà vào việc đào tạo học sinh trở thành những “thợ viết code” máy móc, dự thảo đã đặt “tư duy lấy con người làm trung tâm” lên hàng đầu. Đây là một tuyên ngôn sư phạm quan trọng: Công nghệ phải phục vụ con người; học sinh cần học cách đánh giá các giải pháp AI dựa trên lợi ích cộng đồng, thực sự có trách nhiệm với chính bản thân mình và xã hội trước khi học cách tạo ra chúng theo những mục đích khác nhau.

Theo Tiến sĩ Tôn Quang Cường, lộ trình triển khai theo mô hình “xoắn ốc” cũng cho thấy sự thấu đáo về tâm lý lứa tuổi. Ở cấp Tiểu học, học sinh được tiếp cận AI qua trực quan, cảm nhận và hình thành thói quen bảo vệ dữ liệu. Lên cấp Trung học Cơ sở, các em bắt đầu hiểu sâu về “nguyên liệu” của AI là dữ liệu và thuật toán. Đến cấp Trung học Phổ thông, học sinh không chỉ dừng lại ở người sử dụng mà được trao quyền để trở thành người đồng sáng tạo, thiết kế và giải quyết các vấn đề thực tiễn. Cách tiếp cận này giúp kiến thức thẩm thấu tự nhiên, tránh gây sốc hay quá tải.

Tuy nhiên, băn khoăn của Tiến sĩ Tôn Quang Cường là khoảng cách từ văn bản đến việc triển khai thực tế lớp học. Trong đó, thách thức lớn nhất nằm ở hình thức tổ chức “lồng ghép trong các môn học”. Mặc dù đây là giải pháp tối ưu để giảm tải, nhưng lại đặt lên vai đội ngũ giáo viên hiện hành (những người vốn chưa được đào tạo chuyên sâu về AI) một áp lực khổng lồ về năng lực tích hợp.

Bên cạnh đó, dù dự thảo khuyến khích sử dụng các nền tảng mã nguồn mở, miễn phí, nhưng chênh lệch về hạ tầng kỹ thuật và đường truyền internet giữa các vùng miền có thể tạo ra những “vùng lõm” trong tiếp cận giáo dục chất lượng cao và toàn diện.

Để việc thí điểm thực sự tạo ra cú hích chứ không chỉ dừng lại ở phong trào, Tiến sĩ Tôn Quang Cường cho rằng, giáo dục AI cần đặt trọng tâm vào tư duy phản biện và đạo đức ngay từ đầu. Bên cạnh đó, cần xã hội hóa theo mô hình “Sandbox” (khung thử nghiệm). Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chủ trương khuyến khích hợp tác với doanh nghiệp, nhưng cần cơ chế cụ thể hơn để biến trường học thành nơi học sinh được trải nghiệm các công nghệ AI mới nhất từ các tập đoàn công nghệ thay vì chờ đợi nguồn ngân sách nhà nước đầu tư những phòng máy tốn kém nhưng nhanh chóng lỗi thời.

Giáo viên cần được đào tạo để đóng vai trò dẫn dắt

Cô giáo Trần Thị Thanh Xuân, Tổ trưởng chuyên môn Tổ Sinh học - Công nghệ, Trường Trung học Phổ thông Chuyên Lê Hồng Phong (tỉnh Ninh Bình) chia sẻ: Trí tuệ nhân tạo giúp giáo viên rất nhiều trong quá trình dạy học, từ việc soạn bài giảng, tra cứu thông tin nhưng cũng có tính hai mặt. Nếu học sinh không biết kiểm soát thời gian và hành vi của mình thì dễ sa đà, lạm dụng quá nhiều vào AI, ỷ lại vào AI, dẫn đến lười tư duy. Vì vậy, giáo viên phải là người định hướng những nội dung học tập cho học sinh. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành các quy định về việc sử dụng AI trong nhà trường.

Cô giáo Nguyễn Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường Trung học Cơ sở Trưng Vương (Hà Nội) cho biết, nhà trường đã đảm bảo các điều kiện cơ bản để đáp ứng yêu cầu triển khai thí điểm giáo dục AI theo dự thảo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tuy vậy, để vận hành chương trình hiệu quả và chuyên sâu, trường còn thiếu thiết bị chuyên dụng, cũng như cần bổ sung phần mềm bản quyền, nền tảng AI chuyên sâu và các không gian học tập sáng tạo.

Theo Hiệu trưởng Trường Trung học Cơ sở Trưng Vương, về nhân lực, giáo viên Tin học của nhà trường có nền tảng khoa học máy tính nhưng chủ yếu tự học hoặc tham gia tập huấn ngắn hạn, chưa được đào tạo bài bản theo khung nội dung AI của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trong khi đó, giáo viên các môn khác mới chỉ dừng lại ở mức tích hợp bước đầu thông qua một số buổi bồi dưỡng.

Vì vậy, nhà trường kiến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo sớm ban hành tài liệu thí điểm và tài liệu bồi dưỡng giáo viên, tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, thúc đẩy sinh hoạt chuyên môn theo cụm trường, đồng thời mở rộng kết nối với chuyên gia và doanh nghiệp công nghệ để nâng cao chất lượng dạy học AI.

Chuyên gia giáo dục Phạm Đỗ Nhật Tiến cho rằng, AI và chuyển đổi số đang được ứng dụng mạnh trong các nhà trường, mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Thực tế hiện nay tại Việt Nam, AI được đưa vào nhà trường từ mầm non đến đại học một cách tràn lan, không có kiểm soát. Trong khi đó, để một chương trình giáo dục hay tài liệu giáo khoa được đưa vào sử dụng phải trải qua quy trình thẩm định và kiểm soát rất nghiêm ngặt.

Từ đó, Tiến sĩ khoa học Phạm Đỗ Nhật Tiến khuyến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng khung pháp lý cho việc đưa AI vào trường phổ thông và phát triển các giải pháp quản trị AI linh hoạt trong giáo dục. Điều này nhằm bảo đảm việc ứng dụng AI luôn theo kịp sự phát triển của giáo dục, không tạo ra rào cản và vẫn duy trì tính trách nhiệm, đạo đức. Bên cạnh đó, Tiến sĩ khoa học Phạm Đỗ Nhật Tiến khuyến nghị Bộ cần tạo điều kiện để giáo viên triển khai các thử nghiệm chính sách liên quan đến AI. Trên cơ sở kết quả thử nghiệm, ngành Giáo dục có thể mở rộng ứng dụng một cách an toàn, phục vụ cho quá trình phát triển AI trong giáo dục.

Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam Lê Anh Vinh chia sẻ, việc dạy và học các nội dung về AI trong trường phổ thông là điều cần thiết nhưng cần có phương án toàn diện, bám sát vào nội dung Chương trình giáo dục phổ thông. Điều này giúp hiểu về AI, thúc đẩy cá nhân hóa và tư duy sáng tạo, sẵn sàng cho lực lượng lao động trong tương lai.

Việt Hà (TTXVN)