Thí điểm khởi kiện vụ án bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương: Tập trung lĩnh vực nóng bỏng, lãng phí

Thực hiện tại 6 địa phương, từ 1/1/2026

Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, điều 187, Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định, việc bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự được giao cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, thực tiễn thời gian qua, các cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thực hiện, thực hiện chưa đầy đủ hoặc chưa hiệu quả trách nhiệm của mình, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ hiệu quả theo quy định của pháp luật.

Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Huy Tiến.

Theo Viện trưởng VKSND tối cao, thực trạng này do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân do các cơ quan, tổ chức không đủ nguồn lực, năng lực, kinh nghiệm để tham gia tố tụng; pháp luật chưa quy định về cơ chế bảo đảm cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện tốt quyền khởi kiện vụ án dân sự trong các trường hợp này.

"Qua thực tiễn thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết các vụ án, vụ việc trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, hành chính, VKSND đã phát hiện nhiều trường hợp tội phạm, vi phạm; mặc dù các chủ thể vi phạm đã bị xử lý về trách nhiệm hình sự nhưng phần dân sự gây thiệt hại cho Nhà nước, cho nhóm dễ bị tổn thương vẫn chưa được khắc phục triệt để", ông cho hay.

Về hiệu lực thi hành, Nghị quyết này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại 6 địa phương: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Đắk Lắk, trừ trường hợp Quốc hội có quyết định khác. Việc thí điểm này không làm phát sinh thêm biên chế cán bộ và tổ chức bộ máy mới.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng.

Quy định rõ đối tượng, phạm vi áp dụng

Qua thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng tán thành sự cần thiết ban hành nghị quyết. Tuy nhiên, đề nghị Cơ quan soạn thảo bổ sung văn bản ý kiến của Chính phủ và TAND tối cao, bảo đảm đầy đủ hồ sơ theo quy định.

Cơ quan thẩm tra cũng tán thành với việc xác định các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và các lợi ích công được bảo vệ như dự thảo nghị quyết. Bên cạnh đó, đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, làm rõ khái niệm "lợi ích công" với các khái niệm lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng để bao quát đầy đủ và thống nhất với các bộ luật khác.

Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị xem xét lại một số trường hợp thuộc nhóm dễ bị tổn thương như: Người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn…

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp.

Cho ý kiến tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị, nên ban hành nghị quyết thí điểm với những điều kiện: xây dựng khung pháp lý sao cho rõ ràng; cần quy định rõ phạm vi, đối tượng, lĩnh vực áp dụng: ví dụ môi trường, an toàn thực phẩm, quyền của người chưa thành niên, quyền khởi kiện, cơ chế phối hợp Tòa án... làm sao phù hợp Bộ luật Tố tụng dân sự mà chúng ta đang thực hiện và các văn bản pháp luật liên quan.

Giới hạn thí điểm chỉ áp dụng tại một số địa phương có điều kiện. Vừa qua Bộ Chính trị cho 6, giờ sáp nhập thì có thể đánh giá rõ ràng điều kiện thí điểm, xác định thời gian thí điểm 2 năm, 3 năm sau đó tổng kết, nhận rộng ra. "Vấn đề tôi quan tâm là chuẩn bị nguồn nhân lực hiện có, tăng cường đào tạo kỹ năng khởi kiện, thu thập chứng cứ, phân bổ ngân sách hỗ trợ thí điểm đảm bảo...", Chủ tịch Quốc hội nêu.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành thảo luận.

Về khái niệm "lợi ích công", Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga đề nghị VKSND tối cao cần rà soát một cách kỹ lưỡng, minh bạch vấn đề này, phân hóa cụ thể, giới hạn và thu hẹp hơn các đối tượng để thực hiện thí điểm, đồng thời không quy định "quét" đối tượng "lợi ích công khác" để đảm bảo rõ ràng, minh bạch.

Giải trình sau đó, Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Huy Tiến cho hay, VKS sẽ tập trung bảo vệ "lợi ích công" trong lĩnh vực môi trường, an toàn thực phẩm, cũng như bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, một số lĩnh vực nóng bỏng, gây lãng phí. "Tổng Bí thư đã chỉ đạo chống lãng phí, chúng tôi sẽ tập trung trong vấn đề này", ông khẳng định.

Quỳnh Vinh