Thị hiếu thay đổi, chuỗi nông sản buộc tái cấu trúc

Tiêu dùng đổi chiều, nông sản Việt trước cơ hội bứt phá mới

“Tươi – sạch – an toàn” trở thành tiêu chí cốt lõi

Năm 2025, ngành nông, lâm, thủy sản Việt Nam vận hành trong bối cảnh nhiều sức ép đan xen: dịch bệnh trên vật nuôi, thời tiết cực đoan làm gián đoạn sản xuất, chi phí đầu vào biến động và các rào cản thương mại ngày càng khắt khe. Tuy vậy, theo đánh giá của bà Trần Thị Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam, đây vẫn là một năm “giữ nhịp tăng trưởng” của toàn ngành, với sản lượng cơ bản ổn định và kim ngạch xuất khẩu tiến sát mốc kỷ lục 65–70 tỷ USD.

Điều đáng chú ý không chỉ nằm ở con số tăng trưởng, mà ở sự dịch chuyển mạnh mẽ trong cấu trúc tiêu dùng nội địa – yếu tố đang trở thành “bệ đỡ” quan trọng cho nông sản Việt Nam trong bối cảnh thị trường quốc tế nhiều biến động.

Theo bà Trần Thị Phương Lan, ưu tiên lớn nhất của người tiêu dùng Việt Nam hiện nay là độ tươi và an toàn thực phẩm. Rau củ, trái cây, thủy hải sản phải có nguồn gốc rõ ràng, được thu hoạch gần thời điểm bán, không hư hỏng, không tồn dư hóa chất.

Đáng chú ý, người tiêu dùng ngày càng sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm đạt chứng nhận VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ… Điều này cho thấy “giá rẻ” không còn là yếu tố quyết định duy nhất, thay vào đó là giá trị sử dụng và mức độ an tâm.

Song song với đó, hành vi mua sắm cũng đang thay đổi. Nếu chợ truyền thống vẫn giữ vai trò nhất định với nhóm hàng tươi sống, thì kênh bán lẻ hiện đại và mua sắm trực tuyến đang tăng tốc, buộc các hệ thống phân phối phải đầu tư mạnh vào logistics lạnh, giao hàng nhanh và nền tảng số.

Một điểm nhấn khác là xu hướng tiêu dùng hướng đến dinh dưỡng và sức khỏe. Theo các khảo sát thị trường, hơn 80% người tiêu dùng ưu tiên thực phẩm hữu cơ hoặc ít dư lượng thuốc bảo vệ thực vật; nhiều người chấp nhận chi trả cao hơn khoảng 9–10% cho sản phẩm được sản xuất bền vững.

Xu hướng này thể hiện rõ ở nhóm người trẻ, cư dân đô thị và nhóm thu nhập trung bình khá trở lên. Đây cũng chính là phân khúc khách hàng mục tiêu của các hệ thống bán lẻ hiện đại, nơi tiêu chuẩn chất lượng và truy xuất nguồn gốc được đặt lên hàng đầu.

Quá trình đô thị hóa nhanh cùng mức thu nhập cải thiện đang tạo lực đẩy mạnh cho tiêu dùng nông sản chất lượng cao. Người dân thành thị ngày càng chuộng rau củ, trái cây cao cấp, thủy hải sản tươi hoặc nhập khẩu, đi kèm các dịch vụ tiện lợi.

Đáng chú ý, nhu cầu đối với nông sản chế biến, sơ chế sẵn từ rau cắt sẵn, trái cây đóng khay, thủy sản đông lạnh đến nước ép, smoothies đang tăng nhanh. Điều này mở ra dư địa lớn cho ngành chế biến và các sản phẩm giá trị gia tăng.

Hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi và thương mại điện tử đang chiếm thị phần ngày càng lớn trong phân phối nông sản. Các mô hình giao rau củ theo gói định kỳ cũng bắt đầu hình thành tại các đô thị lớn, nhắm tới nhóm khách hàng thu nhập khá.

Bà Trần Thị Phương Lan cho biết, xu hướng “người Việt ưu tiên dùng hàng Việt” cũng ngày càng rõ nét. Hiện nay, nông, lâm, thủy sản nội địa chiếm trên 90% cơ cấu hàng hóa tại các hệ thống bán lẻ hiện đại, con số cho thấy tiềm năng rất lớn của thị trường trong nước nếu được khai thác bài bản.

Chuyển trọng tâm từ sản lượng sang chất lượng

Trước những thay đổi sâu sắc của thị trường, câu hỏi đặt ra là: Ngành nông, lâm, thủy sản Việt Nam cần làm gì để thích ứng và bứt phá?

Theo Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam, nông nghiệp Việt Nam cần dịch chuyển mạnh từ tư duy “làm nhiều” sang “làm tốt”. Chất lượng, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và thông tin minh bạch phải trở thành tiêu chuẩn mặc định, không chỉ để xuất khẩu mà ngay cả với thị trường nội địa.

Bên cạnh đó, việc phát triển các sản phẩm giàu dinh dưỡng, thân thiện với sức khỏe, cân bằng giữa giá cả và chất lượng sẽ giúp nông sản tiếp cận được nhiều phân khúc người tiêu dùng hơn.

Ứng dụng công nghệ, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc và quản trị dữ liệu, được xem là chìa khóa để kết nối sản xuất với thị trường. Khi thông tin được số hóa xuyên suốt từ vùng trồng đến kệ hàng, niềm tin của người tiêu dùng sẽ được củng cố, đồng thời giảm rủi ro cho cả nhà sản xuất lẫn hệ thống phân phối.

Song song đó, phát triển đa kênh phân phối từ siêu thị, cửa hàng tiện lợi đến thương mại điện tử là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh hành vi mua sắm ngày càng đa dạng.

Hiện nay, cả nước có khoảng 1.265 siêu thị, 269 trung tâm thương mại, hơn 235.000 cửa hàng tiện lợi và hàng nghìn điểm bán của doanh nghiệp trong và ngoài nước. Tỷ trọng bán lẻ hiện đại đã vượt 40% và tiếp tục tăng.

Với vai trò cầu nối giữa sản xuất và tiêu dùng, các hệ thống bán lẻ hiện đại không chỉ tiêu thụ nông sản, mà còn định hình tiêu chuẩn thị trường. Trong nhiều năm qua, các nhà bán lẻ đã đồng hành cùng địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông hộ để phát triển vùng nguyên liệu, ổn định đầu ra, đặc biệt trong các dịp cao điểm lễ, Tết hay khi thiên tai xảy ra.

Theo bà Trần Thị Phương Lan, để nông sản Việt phát triển bền vững trong kênh bán lẻ hiện đại, cần sự chỉ đạo thống nhất của Chính phủ, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương, đặc biệt là Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Bà Lan cho biết, Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam cam kết tiếp tục đồng hành, kết nối các hệ thống phân phối trong và ngoài nước với doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân; đồng thời hỗ trợ tư vấn cải tiến chất lượng, hoàn thiện bao bì, trưng bày và triển khai các chương trình quảng bá.

Khi bán lẻ hiện đại thực sự trở thành “đòn bẩy”, nông sản Việt không chỉ đứng vững trên sân nhà mà còn đủ năng lực chinh phục những thị trường khó tính, tạo nền tảng tăng trưởng dài hạn cho toàn ngành nông nghiệp.

Hồng Hạnh