Thiết kế, in báo thời bao cấp

Số báo Hải Dương mới đầu tiên ngày 1/12/1961

Thiết kế thủ công trên giấy

Ngày 1/12/1961, báo Hải Dương mới ra số đầu. Do không có họa sĩ nên phóng viên phải tự vẽ măng-sét, vi-nhét các chuyên mục, thiết kế tờ báo.

Nhà báo Nguyễn Hữu Phách, 1 trong 4 phóng viên đầu tiên của Báo Hải Dương mới là người được giao trách nhiệm này. Ông cho biết: “Việc vẽ, thiết kế được thực hiện thủ công trên giấy theo cách tính áng chừng. Do đó, tính chính xác chưa cao”. Sau đó, tòa soạn cử người đi học cách kẻ ô, tính chữ ở Báo Nhân Dân để về áp dụng.

Nhà báo, nhà thơ Hà Cừ, nguyên Tổng Biên tập Báo Hải Dương nhớ lại, năm 1976, ông về Báo Hải Dương (lúc đó là Báo Hải Hưng) công tác với vai trò họa sĩ. Tin, bài của phóng viên sau khi được duyệt, ông là người trình bày trên tờ ma-két to bằng tờ báo. Mỗi tờ ma-két được chia thành 50 ô, mỗi ô tương ứng 50 từ. Cứ như thế, mỗi tin, bài sẽ được đếm số từ để tính ra số ô tương ứng trên tờ ma-két. Cũng xuất phát từ việc đếm chữ, có lần ông và nhà báo Nguyễn Hữu Phách cùng thi đếm chữ. “Chúng tôi thi xem ai đếm nhanh hơn. Anh Phách có kinh nghiệm nên đếm 2, 4, 6… Còn tôi đếm lần lượt theo thứ tự 1, 2, 3… nên thua cuộc. Cả 2 cùng cười. Như vậy để thấy việc đếm chữ được thực hiện thủ công, rất tỉ mỉ và mất thời gian”, ông nói.

Dù cao tuổi, nhà báo Nguyễn Hữu Phách vẫn thường xuyên cập nhật tin tức trên báo Hải Dương

Sau khi tính toán, họa sĩ trình bày phải xếp đặt trên tờ ma-két như 1 trang báo thực: tin nào ở trên, bài nào ở dưới, tít chính, tít phụ, lớn hay nhỏ tùy theo yêu cầu của tờ báo và giá trị nội dung của tin, bài. Do tính toán tương đối chính xác nên ít khi xảy ra tình trạng thừa, thiếu chữ. Nếu thừa, thiếu chữ, người chịu trách nhiệm sẽ phải cắt bớt hoặc bổ sung nội dung kịp thời.

Sau khi hoàn tất, bản ma-két sẽ được chuyển tới nhà in.

In ty-pô, xếp chữ bằng tay

Thập kỷ 60, 70 và đến tận 80 của thế kỷ trước, đa số các báo vẫn sử dụng công nghệ tin ty-pô, xếp chữ bằng tay.

Ông Lê Khắc Dương, nguyên Trưởng phòng Hành chính - Trị sự, Báo Hải Dương, từng là công nhân Xí nghiệp in Hải Hưng (năm 1985) vẫn còn nhớ như in, mỗi lần nhận maket từ tòa soạn, nhà in lại rộn ràng không khí khẩn trương, tất cả ưu tiên cho nhiệm vụ chính trị ngày mai ra báo.

“Chúng tôi phải mang cơm đi để tranh thủ làm, thậm chí thức đêm để kịp hoàn thành nhiệm vụ”, ông Dương nói.

Mấy chục người làm nhiệm vụ xếp chữ. Đây là loại chữ chì đúc nhỏ (bằng kích thước chữ in trên báo) với đủ các chữ cái: a, b, c… Mỗi chữ được đựng vào 1 khay riêng biệt. Ví dụ, để ghép chữ “Ba”, các công nhân phải nhặt 2 chữ riêng biệt để ghép vào, gồm: B, a, và đương nhiên phải ghép ngược để khi in vào giấy cho ra chữ "Ba". Các chữ khác cũng vậy. Đến chỗ có dấu chấm hết, chấm than, chấm hỏi, dấu phẩy, dấu ngoặc..., các công nhân lại nhặt các dấu đó đặt vào.

Khâu biên tập và trình bày báo thời bao cấp còn thủ công, mất nhiều thời gian

Việc xếp chữ ngược như ma trận đòi hỏi người làm phải tinh mắt, nhanh và có kinh nghiệm. Những người sắp chữ làm lần lượt, từ tít, nội dung cho đến hết tin, bài để hình thành từng trang báo. Tiếp đến, dùng lô mực lăn trên mặt chữ rồi lấy 1 loại giấy mỏng ốp lên mặt chữ. Kết quả được gọi là bản bông dùng để đọc và sửa mo-rát.

Do kỹ thuật còn lạc hậu, việc sắp chữ tốn thời gian, công sức nên tòa soạn phải phối hợp chặt chẽ với nhà in. Để khớp thời gian, thông thường 2 trang trong sẽ được tòa soạn chuyển cho nhà in trước khoảng 1 ngày phát hành để sắp chữ. Các trang ngoài chờ những tin, bài thời sự đưa sau.

Ảnh thời đó phải in ảnh kẽm, còn tranh thì khắc gỗ. Riêng đối với khâu xử lý ảnh, phóng viên ảnh phải lên tận Hà Nội thực hiện. Sau này, công đoạn làm ảnh kẽm được thực hiện ở Xí nghiệp In Hải Hưng, phóng viên ảnh của tòa soạn không phải đi Hà Nội nữa.

Các công đoạn chuẩn bị hoàn tất, ảnh kẽm kim loại được ghép với chữ chì lên khuôn in, lắp máy in để in ra báo.

Cho đến khi in ấn xong, những người làm công việc sắp chữ lại nhấc từng con chữ ra bỏ vào đúng vị trí của từng khay, để tiếp tục sử dụng vào lần in sau. Quá trình này được người trong nghề hay gọi bằng cụm từ: “sắp, sửa, bỏ” (tức là sắp chữ, sửa chữ, bỏ chữ về vị trí ban đầu).

Năm 1991, báo Hải Hưng chuyển từ công nghệ in ty-pô sang in ốp-xét.

Năm 2011, báo Hải Dương bỏ việc thiết kế, dàn trang thủ công trên ma-két giấy, chuyển sang làm trên máy vi tính. Các nhà in cũng dần sử dụng công nghệ chế bản hiện đại “ra kẽm CTP” (Computer-to-plate), loại bỏ bước film trung gian, rút ngắn thời gian, bớt nhân công, cho chất lượng in tốt hơn.

PV