Thơ về những người bất tử

Tiếp tục từ ý “Nhưng không chết người trai khói lửa/ Mà chết người gái nhỏ hậu phương” mà Hữu Loan đã gợi mở trong “Màu tím hoa sim”, Vũ Cao viết những vần thơ trong nỗi tự hào đầy nghẹn ngào về một nữ du kích đã hy sinh oanh liệt: “Ai viết tên em là liệt sĩ/ Bên những hàng bia trắng giữa đồng”. Và chỉ “nhân vật em” khi mất đi rồi, “nhân vật anh” mới nhận ra: “Em sẽ là hoa trên đỉnh núi/ Bốn mùa thơm mãi cánh hoa thơm”. “Quê hương” cũng vậy! Khi hay tin: “Giặc giết em rồi quăng mất xác/ Chỉ vì em là du kích em ơi” thì Giang Nam mới khẳng định một cách xác tín: “Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất/ Có một phần xương thịt của em tôi”.

Còn Lê Anh Xuân, trước khi ngã xuống, trở thành nhà thơ liệt sĩ, đã kịp để lại cho đời sau một bài thơ thật ấn tượng: “Dáng đứng Việt Nam”. Bài thơ xây dựng hình tượng thật độc đáo bằng “Và anh chết trong khi đang đứng bắn”, rồi để lại dư âm vang vọng đến bây giờ: “Anh chẳng để lại gì cho riêng anh trước lúc lên đường/ Chỉ để lại cái dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ”, hướng tới một ngày: “Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân”.

Trong những vần thơ viết về những con người bất tử trong kháng chiến chống Mỹ, không thể không nhắc đến “Phan Thiết có anh tôi” và “Lời người bên sông” - hai tứ thơ độc đáo của Hữu Thỉnh và Lê Bá Dương. “Phan Thiết có anh tôi” là bài thơ viết trực tiếp về người anh ruột của nhà thơ đã nằm lại ở chiến trường Phan Thiết trước 1975. Và người ấy đã thực sự hy sinh đến tận cùng, thực sự hóa thân trong lòng đất theo nghĩa đen, đến mức cả những mảnh xương cốt cuối cùng cũng mất tích.

Chính vì thế mà ngay ở khổ thơ đầu của “Phan Thiết có anh tôi”, với xúc cảm lớn, Hữu Thỉnh đã viết những câu thơ thật thảng thốt, thật đau đớn, gắn ý nghĩa của cái chết của con người với trời và đất: “Anh không giữ cho mình dù chỉ là ngọn cỏ/ Đồi thì rộng anh không vuông đất nhỏ/ Đất và trời Phan Thiết có anh tôi”. Một lần nữa, cỏ trở thành biểu tượng của sự bất diệt: “Không nằm trong nghĩa trang/ Anh ở lại với đồi anh xanh cỏ/ Cỏ ở đây thành hương khói của nhà mình”.

“Lời người bên sông” là bài thơ nhớ về sự hy sinh của đồng đội trên chiến trường Quảng Trị năm 1972. Sông Thạch Hãn một thuở là nơi nằm lại của bao anh hùng, liệt sĩ, đến mức, tác giả phải nhắc bạn bè khi thăm lại chiến trường xưa: “Đò lên Thạch Hãn ơi… chèo nhẹ/ Đáy sông còn đó bạn tôi nằm”. Bài thơ như xuất thần ở hai câu cuối và “ý tại ngôn ngoại” cũng nằm trong hai câu thơ này: “Có tuổi hai mươi thành sông nước/ Vỗ yên bờ, mãi mãi nghìn năm”.

Trong vệt thơ viết về đồng đội đã hy sinh ở chiến trường Quảng Trị có “Quảng Trị” của Trần Trọng Giá. Nhiều năm sau "mùa hè đỏ lửa", Trần Trọng Giá vẫn như hòa vào Quảng Trị, nhớ về Quảng Trị với tinh thần của một người lính trận, đầy trải nghiệm trận mạc: “Ai qua miền đất ấy/ Xin cúi đầu, lặng nghe/ Trong cát là xương trắng/ Trong gió còn lời thề”.

Cũng với tinh thần ấy, Trần Trọng Giá viết bài “Trở lại Vị Xuyên”. Bài thơ này là sự sẻ chia đau đớn của người lính - người bạn chiến đấu cùng một chiến hào, cùng một cảnh ngộ, cùng một tâm trạng, tâm thế: "Đêm đêm thức với trăng sao/ Dòng Lô dội sóng nghẹn ngào xót xa/ Hòa cùng xương máu ông cha/ Trường tồn biên ải như là ngàn xưa/ Gọi đồng đội chẳng lời thưa/ Giữa đồng Nà Cáy gió mưa chất chồng/ Chung tay vun ngọn lửa hồng/ Cho bao đồng đội ấm lòng đêm đêm”.

Thơ viết về những con người bất tử còn nhiều. Những bài thơ trên chỉ là những lát cắt, những điểm nhấn tiêu biểu và không chỉ có trong thơ ca Việt Nam. Cách nay rất nhiều năm, ở mảng đề tài này, Vladimir Semionovich Vysotsky - nhà thơ nổi tiếng của nước Nga thế kỷ XX từng viết bài thơ “Về những người còn sống và những người đã khuất” với những câu thơ mang tính khái quát rất cao về giá trị của sự hy sinh lớn lao của người lính trong cuộc chiến tranh ái quốc vĩ đại của nhân dân và Hồng quân Liên Xô, mà sự ra đi của họ chính là để: “Ngã xuống thành đất đai/ Ngã xuống thành Tổ quốc”.

Đặng Huy Giang