Thời kỳ hoàng kim của xe đạp ở Mỹ

Xe đạp từng là thú tiêu khiển của giới quý tộc. Ảnh minh họa: C.R.

William Goldman đã viết kịch bản gốc của bộ phim Butch Cassidy and the Sundance Kid, kịch bản này cũng giành được một giải Oscar, dựa theo cuộc đời của Robert LeRoy Parker và Harry Longabaugh, hai tên cướp tàu hỏa khét tiếng, thành viên của băng cướp Wild Bunch. Họ chạy trốn khỏi Wyoming đến Argentina vào năm 1901. Một thời kỳ thay đổi phi thường đã kết thúc, không chỉ ở Miền Tây Hoang dã mà ở toàn bộ thế giới phương Tây.

Với nhiều người sống ở thập niên 1890, tương lai có vẻ ập đến quá nhanh. Thập kỷ này chứng kiến sự ra đời của các đường dây điện thoại quốc tế đầu tiên, cuộc “tranh giành châu Phi”, Đảng Lao động Anh thành lập, các môn thể thao được hợp lý hóa và hệ thống hóa trên toàn cầu, Thế Vận hội hiện đại lần đầu tiên được tổ chức.

Heroin, radium và tính phóng xạ của uranium được phát hiện. Khách sạn Waldorf-Astoria được khai trương ở New York và Ritz ở Paris. Durkheim phát minh ra môn Xã hội học. Lĩnh vực tư tưởng xã hội học cũng ghi dấu các cột mốc về quyền của người lao động và quỹ hưu trí.

Nhà Rockefeller và Vanderbilt đã tích lũy được khối tài sản cá nhân lớn chưa từng có. X-quang và điện ảnh ra đời. Verdi, Puccini, Tchaikovsky, Mahler, Cézanne, Gauguin, Monet, William Morris, Munch, Rodin, Chekhov, Ibsen, Henry James, W. B. Yeats, Rudyard Kipling, Oscar Wilde, Joseph Conrad và Thomas Hardy đạt đến thời kỳ hoàng kim trong sự nghiệp sáng tạo của họ. Đó là một thập kỷ phi thường, là viên đá đỉnh vòm của thời đại Victoria.

Tâm điểm của tất cả những điều đó chính là chiếc xe đạp.

Vào năm 1890, ước tính có khoăng 150.000 người đi xe đạp ở Mỹ. Một chiếc xe đạp có giá bằng một nửa mức lương hàng năm của một công nhân nhà máy. Đến năm 1895, giá của nó chỉ còn bằng một vài tuần lương và mỗi năm có thêm một triệu người đi xe đạp mới.

Kiểu xe đạp mà Butch và Etta đi trong phim được gọi là kiểu xe safety (an toàn). Đó là chiếc xe đạp hiện đại đầu tiên, đỉnh cao của một hành trình lâu dài và khó khăn trong việc tìm ra một phương tiện di chuyển bằng sức người. Nó được phát minh ở Anh vào năm 1885.

Ba năm sau, thời kỳ hoàng kim đầu tiên của xe đạp đã bắt đầu khi người ta thêm vào lốp xe khí nén để giúp chiếc xe di chuyển dễ dàng hơn. Như Victor Hugo đã viết: “Có thể chống lại các đội quân xâm lược nhưng không thể chống lại một ý tưởng chín muồi”.

Từ một ngành tiểu thủ công nghiệp, sản xuất xe đạp đã phát triển thành các mô hình kinh doanh lớn. Lần đầu tiên xe đạp được sản xuất hàng loạt trên dây chuyền lắp ráp; khâu thiết kế được tách ra khỏi khâu sản xuất; các bộ phận tiêu chuẫn hóa được cung cấp bởi các nhà máy chuyên biệt.

Một phần ba số bằng sáng chế được đăng ký tại Văn phòng Bằng sáng chế Mỹ vào thập niên 1890 có liên quan đến xe đạp. Thực tế, có hẳn một văn phòng riêng chuyên cấp bằng sáng chế liên quan đến xe đạp ở Washington, DC.

Robert Penn/ Huy Hoàng Books & NXB Thanh niên