Thông tấn xã Việt Nam: Tự hào với 4 Giải thưởng Hồ Chí Minh về nhiếp ảnh

Thông tấn xã Việt Nam có một đội ngũ nhiếp ảnh gia tài năng và giàu kinh nghiệm, góp phần quan trọng trong việc ghi lại những khoảnh khắc lịch sử, sự kiện chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước qua các thời kỳ. Những bức ảnh của họ không chỉ có giá trị tư liệu mà còn mang tính nghệ thuật, truyền tải cảm xúc mạnh mẽ, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam trong và ngoài nước.

Sau 6 đợt xét tặng từ năm 1996 đến năm 2022, Thông tấn xã Việt Nam vinh dự có 19 tác giả được vinh danh, với 4 Giải thưởng Hồ Chí Minh và 18 Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, lĩnh vực nhiếp ảnh.

Dưới đây là những người vừa là nhà báo vừa là nghệ sỹ nhiếp ảnh thuộc Thông tấn xã Việt Nam đã từng được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, lĩnh vực nhiếp ảnh.

1. Lâm Hồng Long (1926-1997)

Ông sinh năm 1926 tại xã Phước Lộc, thị trấn La Gi, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận. Ông là con của ông Lâm Thọ Vinh và bà Nguyễn Thị Mỹ, chủ tiệm thuốc bắc Liên Hoa đường Nguyễn Huệ. Lớn lên ông theo học nghề ảnh tại Hoa Quang, Phan Thiết. Năm 1944, ông tham gia cuộc thi ảnh báo chí, được đăng trên báo Tiếng Vang (L'Echo) ở Sài Gòn.

Ngày 24/8/1945, ông tham gia khởi nghĩa cướp chính quyền ở Phan Thiết. Trong kháng chiến, ông hoạt động trong phong trào Hoa kiều chống Pháp. Năm 1951, ông bị Pháp bắt, bị giam ở nhà lao G.I Phan Thiết rồi chuyển ra nhà lao Nha Trang. Hết hạn tù, ông được trở về Phan Thiết rồi sau đó tiếp tục bị bắt giam ở trại an trí Đà Nẵng. Sau hiệp định Geneve, ông được trao trả tự do năm 1954.

Sau khi tập kết ra Bắc, ông trở thành phóng viên nhiếp ảnh thời sự của Thông tấn xã Việt Nam, phụ trách phần công nghiệp, nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp. Ngoài ra ông còn được giao nhiệm vụ chụp ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Những tấm ảnh khá nổi tiếng về đề tài Bác Hồ của ông đã ra đời như "Bác Hồ với các cháu thiếu nhi," "Bác Hồ với các anh hùng dũng sỹ miền nam," "Bác Hồ tặng hoa cho Mẹ Suốt," "Bác trồng cây đa ở Vật Lại-Ba Vì"... và đặc biệt là bức "Bác Hồ bắt nhịp bài ca Kết đoàn."

Bức ảnh nổi tiếng này ghi lại hình ảnh Hồ Chủ tịch đứng lên bục cầm đũa chỉ huy hát bài ca Kết đoàn trong dạ hội quần chúng tại công viên Bách Thảo chào mừng thành công Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III (tháng 9/1960).

Tác phẩm "Bác Hồ bắt nhịp bài ca Kết đoàn."

Năm 1961, ông được cử vào đoàn chuyên gia Việt Nam sang giúp Bộ Thông tin Chính phủ Vương quốc Lào đào tạo cán bộ và xây dựng bộ phận nhiếp ảnh cho Thông tấn xã Lào. Năm 1964, trở về nước, ông lại tiếp tục công việc Bác, các lãnh tụ Đảng và quân dân miền Bắc chống chiến tranh phá hoại của Mỹ.

Đầu năm 1973, ông được cử vào đoàn phóng viên chụp ảnh hoạt động của đoàn đại biểu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris.

Năm 1975, ông tham gia chiến dịch Hồ Chí Minh, có mặt chụp ảnh tại các mặt trận Huế, Đà Nẵng, Nha Trang, Biên Hòa và Dinh Độc Lập (Sài Gòn).

Bức ảnh nổi tiếng "Mẹ con ngày gặp mặt" (hay có tên khác là Ngày hội ngộ), chụp hình ảnh hai mẹ con người tử tù Côn Đảo gặp nhau sau ngày thống nhất tại bến Rạch Dừa, Vũng Tàu. Bức ảnh đã giúp ông được trao bằng Tuyên dương danh dự (Mencin Honor) tại Đại hội lần thứ 21 Liên đoàn Nhiếp ảnh nghệ thuật quốc tế (FIAP) họp tại Tây Ban Nha năm 1991.

Cùng với "Bác Hồ bắt nhịp bài ca Kết đoàn," tấm ảnh này đã giúp ông giành được Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1 (1996).

Bức ảnh nổi tiếng "Mẹ con ngày gặp mặt."

Ngoài ra, cùng với chiếc máy ảnh Rolleiflex của mình, ông đã ghi được nhiều tác phẩm về các sự kiện chính trị, quân sự, ngoại giao có tính lịch sử trọng đại và có giá trị nghệ thuật cao. Nhiều tác phẩm ảnh thời sự của ông nhiều trên các sách báo và giành nhiều giải thưởng như "B52 cháy trên bầu trời Hà Nội" (1972); "Giải phóng Biên Hòa" (1975); "Vùng kinh tế mới ở Lâm Đồng" (1978); "Phong cảnh Hạ Long;" "Chăn nuôi lợn kinh tế"...

Năm 1981, ông nghỉ hưu và sống tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông lâm bệnh và mất ngày 21/3/1997, thọ 72 tuổi.

2. Lương Nghĩa Dũng

Nhà báo-liệt sỹ Lương Nghĩa Dũng sinh năm 1934, tại thôn Phú Nhiêu, xã Quang Trung, huyện Phú Xuyên. Ông đã anh dũng hy sinh trên mặt trận Quảng Trị vào mùa Hè năm 1972, khi mới 38 tuổi.

Thuở nhỏ, ông được cha mẹ gửi ra Hà Nội học chữ, rồi học nghề ở trường Kỹ nghệ Ðông Dương. Năm 1954, theo bạn bè, Lương Nghĩa Dũng đến huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình và xin nhập ngũ ở đây.

Sau hòa bình, ông được Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam cử đi học để trở thành giáo viên dạy môn Vật lý. Năm 1965, ông được cử đi học lớp đào tạo phóng viên ảnh của Việt Nam Thông tấn xã (nay là Thông tấn xã Việt Nam) cho chiến trường miền Nam. Tốt nghiệp, ông hăng hái đi nhiều chiến trường và trở thành phóng viên ảnh chủ lực.

Từ đây, nhiều tác phẩm ảnh nổi tiếng về chiến tranh của ông đã ra đời, ghi lại những khoảnh khắc oanh liệt của quân và dân ta, như "Đấu pháo ở Dốc Miếu," "Lửa vây máy bay Mỹ," "Nữ pháo binh Ngư Thủy," "Đánh chiếm cứ điểm 365," "Đưa xe tăng vào trận địa," "Xốc tới"…

6 năm làm phóng viên ảnh chiến trường cho đến lúc hy sinh, nhà báo-liệt sỹ Lương Nghĩa Dũng đã để lại 1 di sản khổng lồ với hơn 2.000 bức ảnh. Ngần ấy đủ để thấy tấm gương sáng về tâm và tầm của người làm báo của ông trong việc chép sử bằng ảnh một cách quả cảm để ghi lại những khoảnh khắc chiến đấu cam go, vẻ vang của quân và dân ta trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc. Những gì mà nhà báo, liệt sỹ Lương Nghĩa Dũng đóng góp cho nền báo chí cách mạng Việt Nam thực sự là niềm tự hào đối với đội ngũ báo chí.

Năm 2017, nhà báo, liệt sỹ Lương Nghĩa Dũng đã được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh với bộ ảnh “Những khoảnh khắc để lại” gồm 5 bức ảnh, trong đó có 2 bức ảnh ở chiến trường miền Bắc và 3 bức ảnh ở chiến trường Quảng Trị.

Bộ ảnh “Những khoảnh khắc để lại.”

3. Chu Chí Thành

Nhà báo-nghệ sỹ nhiếp ảnh Chu Chí Thành sinh năm 1944 tại Hưng Yên, tốt nghiệp Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội, và là cựu phóng viên chiến trường của Thông tấn xã Việt Nam từ năm 1968. Ông được biết đến với những bức ảnh chân thực về chiến tranh, đặc biệt là những bức ảnh mang thông điệp hòa bình và vẻ đẹp lạc quan của con người.

Vốn là sinh viên Khoa Ngữ Văn, Ðại học Tổng hợp Hà Nội, tốt nghiệp năm 1966. Năm 1967, ông hoàn thành khóa đào tạo phóng viên Tin-Ảnh của Thông tấn xã Việt Nam và chính thức cầm máy ảnh ra trận năm 1968 - năm mở đầu Hội nghị Paris đàm phán về việc kết thúc chiến tranh Việt Nam.

Tạm gác máy vào năm 1974, do được Thông tấn xã Việt Nam cử đi học ở Cộng hòa Dân chủ Ðức, ông nhận bằng cử nhân thứ hai, khoa Báo chí Trường Ðại học Tổng hợp Karl Marx, Leipzig năm 1980.

Là phóng viên ảnh, ông được trực tiếp theo dõi và ghi lại các diễn biến phức tạp của giai đoạn “đánh và đàm” từ năm 1968 đến đầu Xuân năm 1973.

Tháng 4/1968, khi mới 24 tuổi, ông được cử đi công tác vào “túi bom” đó trong 3 tháng. Năm 1969, ông trở lại Khu Bốn thêm 2 tháng nữa. Lúc đó tuyến lửa Khu Bốn đang hừng hực khí thế chiến đấu, chiến thắng của quân dân ta đánh trả cuộc chiến leo thang tàn bạo của đế quốc Mỹ. Bộ đội cao xạ pháo Ðoàn Sông Gianh, công binh mở đường phà Long Ðại, bộ đội vận tải Ðường Trường Sơn, Ðại đội Nữ pháo binh Ngư Thủy.

Với sự nhạy cảm của một chiến sỹ cầm máy, ông đã có duyên với những bức ảnh hướng tới hòa bình, thể hiện vẻ đẹp lạc quan, giá trị nhân văn.

Ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật năm 2022 với tác phẩm “Hai người lính” gồm 4 bức ảnh "Tay bắt mặt mừng," "Hai người lính," "Cầu Quảng Trị" và "Những bàn tay lưu luyến."

Đến nay, dù đã lớn tuổi ông vẫn cầm bút viết báo, cầm máy chụp ảnh và say sưa kể lại những ký ức về thời tác nghiệp.

Tác phẩm “Hai người lính” gồm 4 bức ảnh.

4. Võ An Khánh (1938-2023)

Võ An Khánh tên thật là Võ Nguyên Nhân, sinh năm 1938, tại xã Ninh Quới, huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc Liêu, trong một gia đình nghèo nhưng giàu truyền thống cách mạng. Cả gia đình tham gia kháng chiến ở Cà Mau, ông tự học nghề nhiếp ảnh bằng cách làm thuê cho một hiệu ảnh.

Sau Hiệp định Genève, do địch lùng sục, bắt bớ gắt gao, ông lên Sài Gòn lánh nạn, làm công cho một hiệu ảnh. Sau một năm, ông trở về Cà Mau, mở hiệu ảnh ở chợ Bà Kẹo, huyện Trần Văn Thời.

Tại đây, vừa chụp ảnh dịch vụ, ông vừa nhận nhiệm vụ chụp ảnh làm thẻ căn cước cho nhiều cán bộ cách mạng. Cuối năm 1959, ông về xã Khánh Hưng để dạy học rồi tham gia công tác ở Ban Tuyên huấn xã. Tháng 6/1961, ông được phân công về Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Cà Mau, phụ trách tổ nhiếp ảnh, phim đèn chiếu và trang trí khánh tiết.

Tám năm sau, ông về Ban Tuyên huấn khu Tây Nam bộ với cương vị Phó trưởng phòng Nhiếp ảnh.

Với nhiều người, nhà báo-nghệ sỹ nhiếp ảnh Võ An Khánh là người ghi lại khoảnh khắc lịch sử qua ống kính của mình bằng cảm xúc mãnh liệt từ trái tim. Những bức ảnh thời chiến tranh; tội ác của giặc; màu xanh trên quê hương bị hủy diệt bởi bom đạn, bom napan, chất độc hóa học đều được ông ghi lại trong những cảm xúc chất chồng và thể hiện rõ nét tình yêu quê hương đất nước. Để rồi qua những bức ảnh ấy, qua những câu chuyện thời chiến tranh, những con người bình dị, những con người anh hùng được phác họa sống động.

Có thể kể tới những tác phẩm thời chiến tiêu biểu của ông như "Cỏ cây cũng căm thù giặc Mỹ;" "Phóng lựu đạn vào đồn địch - một phát minh độc đáo của chiến tranh nhân dân;" "Trạm quân y dã chiến"…

Trong cuộc triển lãm 180 bức ảnh chiến tranh Việt Nam của nhiều tác giả tại Washington D.C. năm 2002, tấm ảnh chụp một trạm quân y ngập nước trong rừng U Minh năm 1970 - thời điểm giặc thực hiện chiến dịch “nhổ cỏ U Minh” bằng những trận càn, bắn phá khốc liệt - của nhà báo Võ An Khánh đã được nhà bình luận nhiếp ảnh Margarett Loke của tờ New York Timer đánh giá là một trong những bức ảnh giá trị nhất của một phóng viên chiến trường.

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước, dù ở cương vị nào cho đến lúc về hưu, ông Võ An Khánh vẫn không ngừng cầm máy, không ngừng sáng tác ảnh nghệ thuật.

Với cống hiến của mình, ông được phong tặng nhiều danh hiệu. Đáng kể là Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2022 dành cho bộ ảnh "Anh hùng-Bất khuất-Trung hậu-Đảm đang" (gồm 10 bức ảnh) của ông.

Bộ ảnh "Anh hùng-Bất khuất-Trung hậu-Đảm đang."

Đây là tác phẩm mà ông đã chắt lọc trong số hàng trăm bức ảnh được thực hiện trong thời chiến, khắc họa hình ảnh những nữ chiến sỹ quả cảm, mang phẩm chất anh hùng của phụ nữ Việt Nam “Giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh."

Ngày 25/2/2023, sau thời gian chống chọi với nhiều căn bệnh tuổi già, ông qua đời, thọ 88 tuổi./.

(Vietnam+)