Thư viện Làng cò Đông Xuyên: Không gian văn hóa đọc truyền cảm hứng

Từ mối duyên lành

Thư viện Làng cò Đông Xuyên ra đời gắn với nốt trầm của người phụ nữ đặc biệt - ca nương Đào Thị Khanh. Bà Khanh là người vợ tài sắc, thảo hiền của nhà khoa học đáng kính - cố Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Lữ, nguyên Viện trưởng Viện Tôn giáo và Văn hóa (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh). “Sinh thời, chồng tôi từng ước nguyện sau khi nghỉ hưu sẽ về quê nhà Đông Xuyên, nơi đất lành cò đậu vui thú điền viên, lập thư viện sách cho con cháu và bà con xóm làng đến đọc mở mang thêm tri thức” - Bà Đào Thị Khanh bồi hồi nhớ lại.

Bà Đào Thị Khanh với các độc giả nhỏ tuổi tại Thư viện Làng cò Đông Xuyên.

Năm 2014, nhà khoa học Nguyễn Đức Lữ qua đời do bạo bệnh, để lại kế hoạch dở dang cùng khoảng trống không gì bù đắp trong lòng người vợ hiền. Nhiều lần nhìn những giá sách quý và những xấp bản thảo dày cộp viết dở của chồng, bà Khanh bật khóc. Nhưng rồi bà lại nghĩ phải mạnh mẽ lên mới có thể tiếp tục hành trình hiện thực hóa ước muốn của chồng. Sau một thời gian bàn soạn cùng các con (đều là trí thức, công tác tại các trường đại học, viện nghiên cứu ở Hà Nội), đầu năm 2019, bà Khanh quyết định dồn tâm huyết xây lại cơ ngơi trên diện tích gần 700 m2 ở Đông Xuyên một ngôi nhà cổ khang trang làm nơi thờ tự, trong đó có tủ sách gia đình với rất nhiều sách quý.

Thư viện Làng cò Đông Xuyên độc đáo từ cách thiết kế, nội dung các loại sách và đặc biệt những người phục vụ từ chủ nhiệm Đào Thị Khanh đến các thủ thư đều tình nguyện vì cộng đồng. Thư viện hiện có hơn 1 vạn đầu sách thu hút độc giả đủ mọi lứa tuổi, thành phần, không chỉ trên địa bàn xã Đông Tiến cũng như huyện Yên Phong trước đây mà nhiều độc giả ở Đông Anh, Sóc Sơn (Hà Nội) cũng tìm đến. Thư viện mở cửa đọc và mượn sách miễn phí 2 ngày cuối tuần. Bà chủ Đào Thị Khanh hiện sống ở Hà Nội, đều đặn thứ Sáu về quê dọn dẹp nhà cửa để thứ Bảy, Chủ nhật đón độc giả đến thư viện đọc và mượn sách.

Như mối duyên lành, tháng 3/2019, xã Đông Tiến ra mắt Mô hình Khuyến học mới do ông Cao Văn Hà, nguyên Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh khởi xướng. Trong hành trình tìm kiếm hạt nhân khuyến học và khuyến đọc, ông Hà đã gặp lại người bạn học thuở hàn vi. Đứng trước không gian rộng rãi cùng kho sách quý của gia đình bà Khanh, ông Hà thầm nghĩ có lẽ “duyên lành” đã đến! Ông mạnh dạn chia sẻ với bạn cũ về triết lý: "Muốn đi xa thì hãy đi cùng nhau", đại ý tủ sách dù quý nhưng nếu giữ trong nhà thì tri thức cũng chỉ quẩn quanh trong họ tộc. Ngược lại, nếu mở cửa đón cộng đồng thì tri thức sẽ lan xa. Chính câu nói có tâm lẫn tầm của người bạn cũ đã giúp bà Khanh nhận ra rằng, mở rộng vòng tay đón dân làng vào đọc sách là cách tốt nhất thực hiện ước nguyện cao quý của chồng.

Vậy là toàn bộ cơ ngơi gần 700 m2 được gia đình bà Khanh sử dụng làm không gian văn hóa đọc với tên gọi Thư viện Làng cò Đông Xuyên. Đây là mô hình thư viện độc đáo kết hợp giữa gia đình, Hội Khuyến học xã và Quỹ Ước mơ lớn. Đã có khá nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh tặng sách và các thiết bị phục vụ thư viện. Nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Vương, tác giả hơn 100 cuốn sách cả viết và dịch, là diễn giả thường xuyên của thư viện đặc biệt này.

Thư viện Làng cò Đông Xuyên độc đáo từ cách thiết kế, nội dung các loại sách và đặc biệt những người phục vụ từ chủ nhiệm Đào Thị Khanh đến các thủ thư đều tình nguyện vì cộng đồng. Thư viện hiện có hơn 1 vạn đầu sách thu hút độc giả đủ mọi lứa tuổi, thành phần, không chỉ trên địa bàn xã Đông Tiến cũng như huyện Yên Phong trước đây mà nhiều độc giả ở Đông Anh, Sóc Sơn (Hà Nội) cũng tìm đến. Thư viện mở cửa đọc và mượn sách miễn phí 2 ngày cuối tuần. Bà chủ Đào Thị Khanh hiện sống ở Hà Nội, đều đặn thứ Sáu về quê dọn dẹp nhà cửa để thứ Bảy, Chủ nhật đón độc giả đến thư viện đọc và mượn sách.

Lan tỏa phong trào đọc sách

“Đây không phải thư viện đơn thuần mà còn là không gian văn hóa đọc truyền cảm hứng rất cần được nhân rộng” - Đó là nhận định của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam khi đến thăm Thư viện Làng cò Đông Xuyên tháng 3/2024.

Rất nhiều câu chuyện xúc động diễn ra ở nơi được xem là “trái tim văn hóa” của làng cổ Đông Xuyên như gia đình chị Nguyễn Thị Nhường, tuần nào cũng đến thư viện đọc và mượn sách. Bà Nguyễn Thị Chụt (73 tuổi), cả đời chả bao giờ đọc sách nhưng mấy lần nghe diễn giả truyền cảm hứng về văn hóa đọc, bà bắt đầu “tập đọc” các loại sách phù hợp và thật lạ, đến nay tháng nào bà cũng đọc 3 đến 4 cuốn sách. Bà Chụt kể: “Ông nhà tôi bệnh trọng, phải nằm một chỗ, tối tối tôi vẫn đọc sách cho ông ấy nghe, ông ấy vui lắm và thấy khỏe hơn”…

Bà Đào Thị Khanh nhận Giải thưởng Phát triển Văn hóa đọc năm 2025 tại Hà Nội.

Với quan niệm sách là người thầy của muôn đời, hiện nay ở Đông Xuyên và xã Đông Tiến cũ, rất nhiều gia đình, dòng họ đã xây dựng thói quen đọc sách với hàng trăm tủ sách gia đình, dòng họ, góp phần phát triển và lan tỏa văn hóa đọc trong cộng đồng.

Ngoài nhiệm vụ chủ nhiệm thư viện, ca nương Đào Thị Khanh còn là nhân tố tích cực làm hồi sinh nghệ thuật ca trù làng Thượng Thôn và là Chủ nhiệm Câu lạc bộ văn nghệ sông Cầu. Câu lạc bộ của bà hoạt động đều đặn với tinh thần cống hiến vì cộng đồng. Đã thành quy ước, trước mỗi buổi tập tại thư viện, các thành viên lại dành 20 phút đọc sách.

Với những giá trị độc đáo và nhân văn sâu sắc, tiếng lành từ không gian văn hóa đọc Làng cò Đông Xuyên đã lan tỏa khắp nơi. Nhiều tổ chức, cá nhân tâm huyết với văn hóa đọc tìm đến làng Đông Xuyên giao lưu, học tập kinh nghiệm; một số hội nghị, hội thảo cấp tỉnh, quốc gia về văn hóa đọc trân trọng mời đại diện Thư viện Làng cò Đông Xuyên góp tiếng nói; các tổ chức, cá nhân trân trọng tặng hàng nghìn cuốn sách quý cho thư viện để lan tỏa phong trào đọc sách…

Tháng 5/2025, Thư viện Làng cò Đông Xuyên vinh dự được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trao giải Phát triển văn hóa đọc năm 2025; tháng 12/2025, nhân kỷ niệm 5 năm thành lập thư viện, cá nhân bà Đào Thị Khanh vinh dự được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen.

Bà Khanh tâm niệm, làm văn hóa đọc luôn cần sự kiên trì, bền bỉ và cả sự dấn thân vì cộng đồng. “Các con tôi đều rất vui và ủng hộ quan điểm của tôi là còn sức còn cống hiến, bởi trong cuộc đời này, cho đi là còn mãi” - bà Đào Thị Khanh chia sẻ.

Bài, ảnh: Thanh Tú