Thừa hành viên có nhiệm vụ, quyền hạn gần tương đồng với Chấp hành viên

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, việc ban hành dự án Luật THADS (sửa đổi) nhằm thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về cải cách tư pháp, tăng cường hiệu lực, hiệu quả, hoàn thiện thể chế liên quan đến tổ chức thi hành pháp luật và THADS, như: Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương; Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị; Kết luận số 162-KL/TW ngày 6/6/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy hệ thống THADS; đồng thời, khắc phục các tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc sau gần 17 năm triển khai thi hành Luật THADS năm 2008.

Dự thảo Luật được nghiên cứu, xây dựng bám sát tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, phù hợp với các chủ trương, đường lối của Đảng, chỉ đạo của Quốc hội, Chính phủ về đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật và hoàn thiện thể chế.

Trên tinh thần đó, dự thảo Luật gồm 5 Chương, 118 điều (giảm 4 Chương, lược bỏ 30 điều, giữ nguyên 16 điều; sửa đổi, hợp nhất 134 điều thành 84 điều; bổ sung 18 điều mới so với Luật THADS hiện hành).

Về nội dung sửa đổi, hoàn thiện, dự thảo Luật quy định đầy đủ phạm vi bản án, quyết định do cơ quan THADS tổ chức thi hành để thống nhất với các Luật liên quan (Điều 2); quy định các nguyên tắc, hành vi bị nghiêm cấm trong THADS (Điều 4, Điều 16). Hoàn thiện các quy định về quyền, nghĩa vụ của đương sự, người có quyền, nghĩa vụ liên quan.

Đồng thời, hoàn thiện tổ chức, hoạt động, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan THADS, người có thẩm quyền trong THADS, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân; vai trò, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan trong hoạt động THADS. Trong đó, thực hiện chủ trương của Đảng về sắp xếp, tinh gọn hệ thống chính trị, nâng cao hiệu lực, hiệu quả, hiệu năng hoạt động của các cơ quan, được sự đồng ý của Đảng ủy Chính phủ, Đảng ủy Bộ Tư pháp đã trình Bộ Chính trị, Ban Bí thư Đề án “Tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy hệ thống THADS bảo đảm hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Ngày 06/6/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã có Kết luận số 162-KL/TW thông qua Đề án tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy hệ thống THADS bảo đảm hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Trên cơ sở tiếp thu ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, ý kiến thẩm định của Ban Tổ chức Trung ương, dự thảo Luật quy định hệ thống THADS gồm: Cơ quan quản lý THADS thuộc Bộ Tư pháp, Bộ Quốc phòng; 34 cơ quan THADS tỉnh, thành phố (trong đó có 355 Phòng THADS khu vực) và cơ quan thi hành án cấp quân khu. Các Phòng THADS khu vực được đặt tương đồng, thống nhất với 355 Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân khu vực; có nhiệm vụ tập trung vào công tác tổ chức thi hành án mà không thực hiện các nhiệm vụ về quản lý hành chính, tổ chức cán bộ, kế hoạch tài chính, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Dự thảo Luật cũng hoàn thiện quy định về trình tự, thủ tục, rút ngắn thời gian, giảm thiểu chi phí, nâng cao hiệu quả THADS theo yêu cầu của Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương; đồng thời khắc phục những tồn tại, hạn chế, vướng mắc, bất cập từ thực tiễn công tác THADS. Một số nội dung cụ thể như bổ sung điều luật quy định về tăng cường sử dụng, ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, hiện đại hóa hoạt động THADS nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị. Bổ sung quy định cơ quan THADS chủ động ra quyết định thi hành án đối với khoản bồi thường cho tổ chức, cá nhân được tuyên trong bản án, quyết định hình sự trong trường hợp cơ quan THADS đã thu được tiền ở giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử mà không cần chờ đơn yêu cầu thi hành án của người được thi hành án.

Quy định phương thức thông báo thi hành án trực tiếp bằng phương tiện điện tử bên cạnh các phương thức khác nhằm giải quyết khó khăn, giảm thiểu chi phí và tăng cường ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong thông báo THADS, đặc biệt là trong các vụ đại án. Sửa đổi quy định về thi hành quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo hướng nhanh gọn, phù hợp với tính chất phải kịp thời của loại quyết định này...

Dự thảo Luật cũng bổ sung 18 điều, gồm các điều về nguyên tắc, những hành vi bị cấm, bảo đảm hoạt động THADS, cơ quan quản lý THADS, cơ quan THADS, một số điều về thủ tục thi hành án và các điều về Văn phòng THADS, Thừa hành viên. Trong đó, những quy định về Văn phòng THADS và Thừa hành viên là nội dung quan trọng, thể hiện sự đổi mới mạnh mẽ công tác THADS theo chủ trương xã hội hóa một số hoạt động THADS tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương.

Trên cơ sở đó, dự thảo Luật đã dành mục 2 Chương II quy định về Thừa hành viên và Văn phòng THADS với những nội dung chính như sau: Đổi tên Thừa phát lại thành Thừa hành viên và đổi tên Văn phòng Thừa phát lại thành Văn phòng THADS để bảo đảm tính phổ thông, dễ hiểu hơn, phù hợp với phạm vi, tính chất hoạt động THADS của tổ chức này. Văn phòng THADS và Thừa hành viên vẫn được thực hiện các hoạt động khác như quy định hiện hành về Thừa phát lại.

Dự thảo Luật cũng quy định điều khoản chuyển tiếp đối với tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại nhằm bảo đảm việc đổi tên không ảnh hưởng đến hoạt động của các văn phòng Thừa phát lại, không phát sinh chi phí liên quan. Văn phòng THADS tổ chức thi hành án theo yêu cầu của đương sự; không có thẩm quyền tổ chức thi hành các vụ việc thi hành án chủ động, thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước mà các nhiệm vụ này do cơ quan THADS thực hiện.

Để bảo đảm tính khả thi, hiệu quả và sự giám sát cần thiết của Nhà nước đối với hoạt động THADS của Văn phòng THADS, Thừa hành viên, dự thảo Luật quy định Thừa hành viên có nhiệm vụ, quyền hạn gần tương đồng với Chấp hành viên, nhưng không được thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến quyền lực công như: xử phạt vi phạm hành chính, sử dụng công cụ hỗ trợ, trường hợp áp dụng biện pháp cưỡng chế, cần huy động lực lượng thì phải được cơ quan có thẩm quyền cho ý kiến trước khi ban hành quyết định cưỡng chế.

Quang cảnh phiên họp sáng 4/11. (Ảnh: quochoi.vn)

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo thẩm tra. Theo đó, UB tán thành với phạm vi sửa đổi của dự thảo Luật như đề xuất của Chính phủ.

Ông Hoàng Thanh Tùng cho biết, UBPLTP cũng có ý kiến về một số nội dung cụ thể. Về quyền, nghĩa vụ của đương sự, nhiều ý kiến tán thành việc quy định cả người được thi hành án và người phải thi hành án đều có nghĩa vụ chịu phí thi hành án. Tuy nhiên, quy định tại khoản 1 Điều 53 của dự thảo Luật chưa loại trừ trường hợp người phải thi hành án đã tự nguyện thi hành nên không bảo đảm nguyên tắc khuyến khích tự nguyện thi hành án. Do đó, đề nghị chỉnh lý khoản này theo hướng loại trừ nghĩa vụ nộp phí thi hành án đối với người đã tự nguyện thi hành. Một số ý kiến khác đề nghị chỉ nên quy định nghĩa vụ nộp phí đối với bên phải thi hành án, không quy định nghĩa vụ này đối với bên được thi hành án nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thắng kiện.

Về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân, UBPLTP cơ bản tán thành với quy định về trách nhiệm của các cơ quan liên quan (Kho bạc nhà nước, ngân hàng, công an...) trong việc phối hợp với cơ quan THADS tổ chức thi hành án. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng nội dung của dự thảo là chưa đầy đủ, bao quát vì chưa quy định trách nhiệm phối hợp của các cơ quan này với Văn phòng THADS. Việc thiếu cơ chế bảo đảm này sẽ không chỉ làm giảm hiệu quả hoạt động của các Văn phòng THADS và Thừa hành viên, mà còn ảnh hưởng đến tính khả thi của chế định xã hội hóa THADS mới được bổ sung vào dự thảo Luật.

Về hệ thống THADS, UBPLTP cơ bản nhất trí với việc tổ chức cơ quan THADS một cấp (cấp tỉnh), đồng thời nhận thấy đây là bước đột phá quan trọng, phù hợp với chủ trương của Đảng về sắp xêp, tinh gọn bộ máy hệ thống THADS, giảm tầng nấc trung gian, tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực chỉ đạo, điều hành, tăng cường tính chuyên nghiệp trong công tác THADS. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, dự thảo Luật quy định cơ quan THADS tỉnh, thành phố có Phòng THADS khu vực nhưng không xác định rõ tư cách pháp lý, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan này trong tổ chức THADS, mối quan hệ công tác với TAND khu vực, VKSND khu vực trên địa bàn là chưa thực sự phù hợp với yêu cầu tại Kết luận số 162-KL/TW, có thể dẫn đến vướng mắc trong thực hiện nhiệm vụ THADS. Do đó, đề nghị làm rõ vấn đề này để tiếp tục hoàn thiện quy định về tổ chức, hoạt động của cơ quan THADS.

Về Văn phòng THADS và Thừa hành viên, UBPLTP cơ bản thống nhất việc luật hóa chế định này (hiện hành là Thừa phát lại), tuy nhiên nhận thấy theo dự thảo Luật thì Thừa hành viên không được áp dụng một số biện pháp bảo đảm thi hành án quan trọng (như tạm giữ tài sản, giấy tờ, tạm hoãn xuất cảnh) và không được áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án, dẫn đến chưa bảo đảm đầy đủ điều kiện để thực hiện nhiệm vụ tổ chức THADS, có thể ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của Văn phòng THADS và Thừa hành viên.

Tổng kết thực tiễn cũng cho thấy, giai đoạn 2009 - 2015 khi Thừa phát lại được quyền áp dụng các biện pháp bảo đảm, biện pháp cưỡng chế như Chấp hành viên đã phát huy tốt hiệu quả trong tổ chức THADS. Tuy nhiên từ năm 2020 đến nay, Thừa phát lại không còn được giao thẩm quyền này đã hạn chế rất lớn đến kết quả THADS. Một số Hội và Văn phòng Thừa phát lại kiến nghị xem xét vấn đề này nhằm bảo đảm tính khả thi của quy định về xã hội hóa hoạt động THADS.

Về thi hành án chưa có điều kiện thi hành, đa số ý kiến nhất trí với quy định hết thời hạn 02 năm kể từ ngày có quyết định về việc chưa có điều kiện thi hành án và đã xác minh mà không có thông tin mới về điều kiện thi hành án của người phải thi hành án thì cơ quan THADS gửi lại tài liệu yêu cầu thi hành án nhằm rút ngắn thời gian và giảm thiểu chi phí thi hành án, đồng thời vẫn bảo đảm quyền của đương sự gửi yêu cầu đến cơ quan THADS khi vụ việc có điều kiện thi hành trở lại hoặc yêu cầu Văn phòng THADS tổ chức thi hành. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, nội dung này thực chất là khôi phục lại quy định về “trả đơn yêu cầu thi hành án” đã bị bãi bỏ năm 2014. Do đó, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo thuyết minh, làm rõ hơn lý do và sự cần thiết bổ sung quy định này.

Minh Hòa