Thúc đẩy chuyển dịch năng lượng sạch - yêu cầu cấp bách của đô thị Việt Nam

Quang cảnh hội thảo

Áp lực chuyển dịch năng lượng trong đô thị

Ngày 7/11, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Cục Môi trường và Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức Diễn đàn “Năng lượng xanh - Thành phố sạch”.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành khẳng định, phát triển xanh và chuyển dịch năng lượng sạch đã trở thành xu thế toàn cầu và Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc.

Trong những năm gần đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành hàng loạt chiến lược và quy hoạch mang tính nền tảng như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu hướng tới phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, cùng kế hoạch hành động quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính. Những chính sách này không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ, mà còn đặt nền móng cho mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và kinh tế các-bon thấp - ba trụ cột định hình giai đoạn phát triển mới.

“Phát triển năng lượng xanh chính là chìa khóa để giảm phát thải khí nhà kính, bảo đảm an ninh năng lượng, góp phần quan trọng vào tiến trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam đi nhanh hơn, xa hơn và bền vững hơn”, ông Thành nhấn mạnh.

Ở cấp độ đô thị, áp lực ngày càng lớn. Theo TS. Nguyễn Hùng Dũng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Dầu khí Việt Nam, khu vực đô thị tiêu thụ tới 70% tổng nhu cầu năng lượng toàn cầu, tốc độ tăng trung bình 7-10% mỗi năm. Riêng tại Việt Nam, Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng hay Đà Nẵng đều đang đối mặt với áp lực “kép” giữa phát triển - ô nhiễm.

Giao thông và công nghiệp được xác định là hai nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp đáng kể vào lượng bụi mịn PM2.5 và CO₂. Chỉ riêng năm 2024, tổng phát thải CO₂ từ giao thông đường bộ đã ước đạt 10,8 triệu tấn, trong đó phương tiện cá nhân chiếm gần 50%.

Ông Lê Văn Đạt - Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng) dẫn chứng: “Tại Hà Nội, nồng độ PM2.5 trung bình năm 2023 đạt 40-50 µg/m³, cao gấp 2-3 lần khuyến nghị của WHO; còn TP. Hồ Chí Minh từng ghi nhận chỉ số AQI 194, ở mức ‘không lành mạnh’”.

Những con số đó phản ánh rõ vòng luẩn quẩn giữa đô thị hóa, giao thông cá nhân, tiêu thụ năng lượng hóa thạch và ô nhiễm không khí - một thách thức không chỉ cho ngành môi trường, mà còn cho toàn bộ nền kinh tế đô thị.

Hướng đi chiến lược cho thành phố xanh

Điểm nổi bật của Diễn đàn “Năng lượng xanh - Thành phố sạch” là sự hội tụ của nhiều góc nhìn – từ chính sách, khoa học công nghệ đến mô hình đầu tư. Các chuyên gia thống nhất rằng: để chuyển từ nhận thức sang hành động, Việt Nam cần một chiến lược năng lượng xanh đô thị mang tính hệ thống.

Trước hết, về đầu tư hạ tầng, ông Lê Văn Đạt đề xuất linh hoạt các mô hình hợp tác công - tư (PPP) như BOT, BOO, BLT hay hợp đồng dịch vụ trong phát triển hệ thống đường sắt đô thị, xe buýt năng lượng xanh và trạm sạc điện. Ông cho rằng, trạm sạc cho xe buýt nên được coi là một phần của kết cấu hạ tầng giao thông, được bố trí tại điểm đầu - cuối tuyến và đi kèm cơ chế đấu thầu, đặt hàng minh bạch, thời hạn hợp đồng tương ứng niên hạn phương tiện.

Về chính sách khí thải, ông Trương Mạnh Tuấn - Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường) chia sẻ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải cho xe mô tô, xe gắn máy. Lộ trình này sẽ được triển khai sớm tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh từ ngày 1/7/2027, sau đó mở rộng ra các đô thị lớn khác như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế vào năm 2028, và toàn quốc vào năm 2030.

Bình luận về điều này, nhiều chuyên gia cho rằng việc siết khí thải là cần thiết, song phải song hành với cơ chế hỗ trợ đổi mới phương tiện và ưu đãi tín dụng cho người dân. Nếu không, các quy định sẽ khó khả thi trong thực tế, nhất là với nhóm thu nhập trung bình, vốn phụ thuộc nhiều vào xe máy trong sinh hoạt hàng ngày.

Cũng tại diễn đàn, TS. Nguyễn Hùng Dũng nhấn mạnh vai trò của nhiên liệu chuyển tiếp như LNG (khí thiên nhiên hóa lỏng) và CNG (khí nén thiên nhiên). Đây là “bước đệm” quan trọng giúp Việt Nam giảm dần phụ thuộc vào than và nhiên liệu hóa thạch truyền thống, đồng thời mở đường cho hydrogen và nhiên liệu sinh học.

Ông Dũng kiến nghị ban hành cơ chế giá linh hoạt, ưu đãi thuế và tín dụng xanh cho doanh nghiệp đầu tư hạ tầng LNG, cùng với chứng chỉ carbon để khuyến khích các dự án giảm phát thải.

Theo ông Dũng, nếu các ngân hàng và quỹ đầu tư có thể thiết lập cam kết vốn dài hạn, ổn định cho các dự án năng lượng sạch, sẽ tạo ra “cú hích” thực sự cho chuyển đổi năng lượng – một lĩnh vực vốn đang thiếu vốn trung và dài hạn.

Không chỉ dừng ở năng lượng, xu hướng “thành phố sạch” còn gắn với quy hoạch đô thị thông minh. Việc tích hợp cảm biến, dữ liệu lớn và mô hình “digital twin” trong quy hoạch và vận hành đô thị sẽ giúp theo dõi chất lượng không khí, quản lý giao thông, tối ưu hóa năng lượng. Đây cũng là hướng đi đang được nhiều quốc gia tiên tiến triển khai, và Việt Nam đã bắt đầu thử nghiệm tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh.

Ngoài ra, việc phát triển điện mặt trời mái nhà, điện gió ngoài khơi và cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cũng được xem là công cụ quan trọng để tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung quốc gia. Những cơ chế này nếu được thực thi hiệu quả, có thể giúp Việt Nam rút ngắn hành trình tiến tới nền kinh tế cacbon thấp.

Hải Yến