Thực hành dinh dưỡng tại chỗ: Giải pháp đảm bảo dưỡng chất cho trẻ miền núi

Đối với trẻ em miền núi và vùng dân tộc thiểu số, việc tiếp cận thực phẩm đa dạng và các sản phẩm công nghiệp tăng cường vi chất thường gặp nhiều hạn chế. Chính vì vậy, cách tiếp cận "dinh dưỡng tại chỗ" – tức là tận dụng nguồn thực phẩm sẵn có trong gia đình, cộng đồng – được coi là giải pháp bền vững và phù hợp để bảo đảm dưỡng chất cho trẻ.

Khai thác nguồn thực phẩm địa phương

Tài liệu hướng dẫn quốc gia về dinh dưỡng nhấn mạnh, người dân miền núi hoàn toàn có thể tận dụng nguồn thực phẩm quanh nhà để cải thiện bữa ăn cho trẻ. Ngô, khoai, sắn là nguồn tinh bột chủ lực; kết hợp cùng cá suối, cua, ốc, tép nhỏ, đậu đỗ và các loại trứng gà, trứng vịt sẽ giúp bữa ăn giàu đạm hơn. Rau rừng, măng non, bí đỏ, chuối xanh, đu đủ hay chuối chín là nguồn vitamin và khoáng chất quý.

Thực hành dinh dưỡng tại chỗ: Giải pháp đảm bảo dưỡng chất cho trẻ miền núi.

Điểm quan trọng là hướng dẫn bà mẹ biết cách kết hợp đa dạng các loại thực phẩm này để tạo nên bữa ăn cân bằng. Ví dụ: nấu cháo ngô cùng trứng và rau rừng thái nhỏ, hay làm bột khoai nghiền với sữa mẹ và dầu ăn. Sự kết hợp như vậy vừa tận dụng được nguồn sẵn có, vừa tăng giá trị dinh dưỡng của bữa ăn bổ sung.

Một thách thức ở vùng cao là nhiều bà mẹ chưa quen cách chế biến thực phẩm phù hợp cho trẻ nhỏ. Tài liệu khuyến nghị cần tổ chức các buổi hướng dẫn thực hành nấu ăn ngay tại cộng đồng. Các món ăn được chuẩn bị trực tiếp từ nguyên liệu địa phương, vừa dễ làm, vừa gần gũi.

Ví dụ: cá suối có thể ninh nhừ, gỡ xương, trộn vào cháo cho trẻ; rau rừng non được băm nhỏ, nấu cùng bí đỏ và đậu xanh; dầu ăn hoặc mỡ lợn thêm trực tiếp vào bát cháo để tăng năng lượng. Những thực hành này giúp trẻ dễ ăn, dễ hấp thu và hạn chế tình trạng thiếu năng lượng, thiếu vi chất.

Vai trò của cộng đồng, đặc biệt là các buổi bữa ăn mẫu do trạm y tế xã hoặc hội phụ nữ phối hợp tổ chức rất quan trọng. Tại đây, các bà mẹ không chỉ học cách nấu mà còn được trực tiếp nhìn, nếm và cho con thử ăn. Mô hình này mang lại hiệu quả cao vì vừa mang tính trực quan, vừa phù hợp với điều kiện thực tế của từng bản làng.

Ngoài ra, sự tham gia của già làng, trưởng bản, những người có uy tín trong cộng đồng cũng rất quan trọng. Khi họ trực tiếp khuyên bảo, vận động, việc thay đổi tập quán ăn uống sẽ dễ dàng được chấp nhận hơn.

Phát triển mô hình hộ gia đình gắn với dinh dưỡng

Một trong những cách thực hành hiệu quả được tài liệu khuyến nghị là mô hình vườn – ao – chuồng nhỏ. Mỗi hộ gia đình có thể trồng thêm rau xanh, nuôi vài con gà, vịt hoặc đào ao nuôi cá. Nguồn thực phẩm tự túc này không chỉ cải thiện bữa ăn của trẻ, mà còn góp phần bảo đảm an ninh lương thực cho cả gia đình, đặc biệt trong mùa giáp hạt.

Thực hành dinh dưỡng tại chỗ còn bao gồm những thói quen nhỏ nhưng mang lại lợi ích lớn: cho trẻ ăn ngay sau khi chế biến, không để thức ăn qua đêm, giữ vệ sinh tay trước khi nấu và cho trẻ ăn, tập cho trẻ ăn nhiều loại thực phẩm để hình thành khẩu vị đa dạng. Đây là nền tảng giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và hạn chế nguy cơ suy dinh dưỡng kéo dài.

Dinh dưỡng tại chỗ không đòi hỏi nguồn lực lớn, mà quan trọng là thay đổi nhận thức và cách làm. Khi bà mẹ và cộng đồng biết tận dụng thực phẩm quanh mình, chế biến đúng cách và duy trì thói quen ăn uống hợp vệ sinh, trẻ em miền núi hoàn toàn có thể được bảo đảm dưỡng chất cần thiết. Đây là hướng đi vừa thực tế, vừa bền vững để cải thiện sức khỏe cho trẻ em vùng dân tộc thiểu số.

Một số món ăn mẫu cho trẻ em miền núi

Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về chăm sóc dinh dưỡng nhấn mạnh rằng, trẻ trong giai đoạn ăn bổ sung cần được sử dụng thực phẩm địa phương, chế biến phù hợp với lứa tuổi. Dưới đây là những công thức gợi ý đơn giản, tận dụng tối đa nguồn thực phẩm sẵn có ở vùng núi:

Cháo ngô nấu với trứng và rau xanh

Nguyên liệu: bột ngô xay nhuyễn hoặc ngô tươi giã nhỏ, trứng gà hoặc trứng vịt, một ít rau rừng non băm nhỏ, dầu ăn hoặc mỡ lợn. Cách làm: ngô ninh nhừ, cho trứng đánh tan vào khuấy đều, thêm rau xanh băm nhỏ, nêm dầu ăn. Món cháo mềm, thơm, dễ ăn, cung cấp tinh bột, đạm, vitamin và năng lượng cho trẻ.

Cháo cá suối bí đỏ

Nguyên liệu: cá suối nhỏ, bí đỏ, gạo tẻ, dầu ăn. Cách làm: cá ninh nhừ, gỡ bỏ xương, nghiền nhuyễn. Bí đỏ thái nhỏ nấu cùng cháo. Khi cháo chín, cho cá và dầu ăn vào khuấy đều. Đây là món ăn giàu đạm, vitamin A, phù hợp với trẻ trên 8 tháng tuổi.

Bột khoai nghiền với sữa mẹ

Nguyên liệu: khoai lang hoặc khoai sọ, sữa mẹ vắt ra, một thìa dầu lạc hoặc mỡ lợn.

Cách làm: khoai luộc chín, nghiền nhuyễn, trộn với sữa mẹ và dầu ăn. Món ăn này vừa mềm, dễ tiêu, vừa cung cấp năng lượng và vitamin.

Cháo gà đậu xanh

Nguyên liệu: thịt gà nạc, đậu xanh bỏ vỏ, gạo tẻ, rau thơm (hành, mùi). Cách làm: ninh gà với đậu xanh và gạo cho nhừ, nghiền nhỏ thịt gà, thêm dầu ăn. Món cháo này giàu đạm, sắt, kẽm, thích hợp cho trẻ từ 9 tháng tuổi.

Cháo đậu đỏ rau rừng

Nguyên liệu: đậu đỏ, gạo tẻ, rau rừng non, dầu ăn. Cách làm: đậu đỏ ninh mềm, cho gạo vào nấu cháo. Khi cháo chín, thêm rau rừng thái nhỏ, nêm dầu ăn. Đây là món bổ sung sắt, chất xơ và vitamin.

PV