Thực hiện đề án lúa chất lượng cao, phát thải thấp nhìn từ một hợp tác xã ở ĐBSCL

Cánh đồng ST25 ở Cần Thơ - Ảnh: L.X.C

Tại Sóc Trăng, năm 2024, từ mô hình thí điểm vụ thứ nhất thuộc đề án được thực hiện thí điểm tại HTX Nông nghiệp Hưng Lợi, xã Long Đức, huyện Long Phú (nay là xã Đại Ngãi, TP.Cần Thơ) với quy mô 50ha. Kết quả của vụ lúa hè thu 2024 đã thực hiện rất khả quan về năng suất lúa, lợi nhuận và giảm phát thải CO2.

Ông Trương Văn Hùng, Giám đốc HTX Nông nghiệp Hưng Lợi, chia sẻ: “Khi được nghe triển khai đề án, nhiều nông dân tỏ ra e ngại, không muốn tham gia đề án. Nếu các xã viên không đồng thuận thì việc thực hiện sản xuất lúa theo đề án khó có kết quả. Bởi bà con cho rằng sẽ làm giảm năng suất lúa do giảm giống, giảm nước, giảm phân bón, giảm thuốc trừ sâu... Tuy nhiên, trải qua 1 vụ sản xuất lúa ban đầu cho hiệu quả, nhiều nông dân đã mạnh dạn xin tham gia thực hiện mô hình sản xuất lúa của HTX.

Theo ông Hùng, vụ hè thu 2024, HTX xuống giống lúa ST25 với chi phí sản xuất khoảng 20 triệu đồng/ha; sau khi thu hoạch, trừ chi phí, nông dân thu lợi nhuận từ 45 - 50 triệu đồng/ha. Ngoài ra, việc sản xuất lúa phát thải thấp đã bước đầu hình thành mối liên kết sản xuất bền vững, đảm bảo đầu ra ổn định cho nông dân khi có doanh nghiệp hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Tham gia đề án có 46 hộ nông dân với 50ha đất canh tác là thành viên của HTX. Các thành viên thực hiện nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật canh tác, từ khâu làm đất, xuống giống, phun thuốc... đến khi thu hoạch và sau thu hoạch (kể cả xử lý rơm rạ). Lợi ích rõ rệt nhất khi tham gia đề án là “chi phí giảm, lợi nhuận tăng”, nhất là đầu ra ổn định khi người tiêu dùng ưa chuộng gạo ST25 của HTX - được trồng trong mô hình thơm ngon hơn, rất ít dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Theo cách canh tác lúa truyền thống, mỗi ha gieo sạ từ 120 - 150kg lúa giống, còn theo đề án, mỗi ha chỉ còn 70kg/ha và nhờ kết hợp đồng bộ trong việc sạ thưa, giảm giống, bón vùi phân, đúng thời điểm khi cây lúa cần nên so với lúa canh tác ngoài mô hình đã giảm lượng phân bón khoảng 30%.
Bên cạnh đó, trong quá trình canh tác ruộng bị ngập nước lâu, khiến lượng khí metan sinh ra càng nhiều, do đó để giảm phát thải thông qua việc quản lý nước, ngành chuyên môn đã hỗ trợ lắp đặt thiết bị cảm biến môi trường trên cánh đồng lúa của HTX để đo đạc các chỉ số về mực nước tại ruộng cho thành viên HTX. Thiết bị cảm biến đã được cài đặt trên điện thoại thông minh của thành viên HTX, giúp thành viên biết mực nước trong ruộng lúa trong từng thời điểm đo đạc. Từ những dữ liệu của thiết bị cảm biến cung cấp, thành viên HTX đã kịp thời điều chỉnh mực nước ở ngưỡng thích hợp, giúp rễ lúa ăn sâu, cứng cây, giảm đổ ngã, sinh trưởng tốt và hạn chế thất thoát trong quá trình thu hoạch..

Hiệu quả kinh tế thực tế từ cánh đồng thực hiện theo đề án - Ảnh: L.X.C

Ông Nguyễn Văn Y, xã viên HTX cho rằng khi tham gia đề án, nông dân được tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật về quy trình canh tác, phương thức sử dụng phân bón, theo nguyên tắc quản lý dinh dưỡng cho vùng chuyên biệt và quản lý dịch hại theo nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng thời điểm, đúng cách).

Theo đánh giá của các nhà quản lý, đề án đã phát huy hiệu quả thiết thực với chi phí sản xuất thấp, lợi nhuận cao, nhà nông có lãi. Hiệu quả sản xuất của mô hình tăng 32,3% so với ngoài mô hình do chi phí sản xuất thấp hơn (20,1%) và lợi nhuận cao hơn (12,2%). Kết quả về đo đạc phát thải khí nhà kính trong vụ hè thu năm 2024 tại HTX Hưng Lợi cho thấy, lượng phát thải trong mô hình là 9.505kg CO2 tương đương/ha, giảm 3.996kg CO2 tương đương/ha/vụ (tương đương 29,6%) so với ruộng ngoài mô hình. Đây là bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho thấy hiệu quả của việc giảm phát thải khi điều chỉnh kỹ thuật canh tác phù hợp hơn. Giống lúa ST25 của HTX Hưng Lợi được bán với giá cao hơn ở ngoài mô hình khoảng 2.000 đồng/kg. Lợi nhuận trung bình 1ha canh tác từ 45 - 50 triệu đồng.

Cũng theo ông Trương Văn Hùng, ở quy mô một HTX, thì ý kiến, hành động phải thuyết phục và chứng minh được hiệu quả từ đề án nông dân mới tâm phục, khẩu phục mới tin theo mô hình sản xuất mới. Vì vậy, nhìn ra toàn cảnh ĐBSCL, muốn thực hiện theo đề án trước tiên phải vận động nông dân vào HTX, tham gia sản xuất với cánh đồng mẫu lớn, hội quán (ở Đồng Tháp)... Nếu không có những tổ chức như trên tập hợp nông dân thì việc thực hiện sản xuất theo đề án sẽ rất khó thực hiện.

Ông Trần Vĩnh Nghi, Phó chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật TP.Cần Thơ, cho biết: “Mô hình thí điểm đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao quy mô 50ha tại HTX đã được triển khai thực hiện qua 2 mùa vụ đều rất thành công. Năng suất lúa trong mô hình ước tính đạt bình quân từ 6,5 - 7 tấn/ha, đem về lợi nhuận cao cho nông dân nhờ giảm chi phí đầu tư mùa vụ. Lượng rơm tại ruộng cũng sẽ được thành viên tận dụng ủ làm phân hữu cơ, bón lại cho lúa, làm thức ăn cho trâu, bò hoặc trồng nấm... thay vì xử lý theo cách thức truyền thống trước kia là đốt bỏ làm tăng phát thải ra môi trường”.

Nông dân HTX đi thăm đồng - Ảnh: Lương Xuân Cao

Để nhân rộng mô hình sản xuất lúa theo đề án, tiến sĩ Trịnh Công Lý, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Sóc Trăng (cũ), đề xuất: “Cần tăng cường công tác tuyên truyền, vận động, phải có giải pháp tạo sự đồng thuận cao hơn đối với người nông dân khi tham gia dự án, phải giúp người nông dân, nhất là trong các HTX hiểu rõ nội dung, hiệu quả và lợi ích thiết thực của đề án. Phải giúp cho người nông dân thay đổi tập quán canh tác, hiểu được nội dung, mục tiêu cụ thể của đề án. Công tác khuyến nông cộng đồng phải thật sự đi vào chiều sâu, tránh hình thức. Đặc biệt, khâu cán bộ chuyên trách công tác khuyến nông là rất quan trọng, cần phải giỏi chuyên môn, có trách nhiệm cao và có uy tín với người nông dân, đồng thời phải có đủ điều kiện để thực hiện nhiệm vụ. Cần có nguồn vốn giúp người nông dân đầu tư cơ giới, giống, làm thủy lợi, ứng dụng công nghệ, khoa học - kỹ thuật, liên kết sản xuất trên cánh đồng mẫu lớn; thường xuyên hỗ trợ người nông dân trong quá trình tham gia đề án”.

Văn Kim Khanh - Lương Xuân Cao