Thực phẩm chức năng có thể giúp bạn khỏe mạnh hay chỉ là sự cường điệu?

Hiện nay, người ta thường tăng cường men vi sinh, chất xơ, thực vật và các chất bổ sung khác vào nhiều loại thực phẩm hay đồ uống với hy vọng sản phẩm hấp dẫn hơn đối với nhiều người tiêu dùng. Đặc biệt sau đại dịch COVID-19 càng làm tăng thêm sự quan tâm đến những sản phẩm được giới thiệu là hỗ trợ miễn dịch hoặc giảm căng thẳng.

Nhu cầu về các chất phụ gia thực phẩm tăng cường dinh dưỡng và tăng cường vi chất dinh dưỡng ngày càng tăng, theo một báo cáo, thị trường thực phẩm chức năng của Hoa Kỳ dự kiến sẽ tăng gần 9% từ năm 2022 đến năm 2030, trong đó chất xơ và vitamin là những thành phần phổ biến nhất.

Nhưng hiệu quả của thực phẩm chức năng như thế nào, những sản phẩm thường có giá cao này có thực sự mang lại lợi thế so với vitamin tổng hợp hoặc chất bổ sung thông thường không?

1. Thực phẩm chức năng là gì?

Khái niệm về thực phẩm chức năng đã xuất hiện từ lâu nhưng Nhật Bản là quốc gia đầu tiên công nhận và quy định chúng như một loại thực phẩm riêng biệt vào đầu những năm 1990. Mặc dù vẫn chưa có định nghĩa chung, nhưng Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) của Liên hợp quốc gọi chúng là "một loại thực phẩm mang lại lợi ích cho sức khỏe ngoài dinh dưỡng cơ bản, thể hiện các lợi ích cụ thể về sức khỏe hoặc y tế, bao gồm cả việc ngăn ngừa và điều trị bệnh."

Viện Công nghệ Thực phẩm (IFT) cho biết các nhà khoa học thực phẩm đã phát triển các loại thực phẩm tăng cường, làm giàu hoặc tăng cường như nước cam giàu canxi, sữa bổ sung vitamin D và ngũ cốc có bổ sung chất xơ cũng được coi là thực phẩm chức năng.

Tuy nhiên, theo IFT, thực phẩm chức năng ngày càng nghiêng theo định nghĩa là thực phẩm thông thường mà các nhà sản xuất đã thêm một hợp chất (được gọi là dược phẩm dinh dưỡng, theo một bài báo năm 2017 trên Tạp chí Dược lâm sàng Anh) nhằm mang lại lợi ích sức khỏe bổ sung cho người ăn hoặc uống nó.

Thực phẩm chức năng được định nghĩa là thực phẩm thông thường mà các nhà sản xuất đã bổ sung thêm một vài hợp chất.

2. Một số lợi ích tiềm năng của thực phẩm chức năng

Một số chuyên gia dinh dưỡng cho biết việc bổ sung một số thực phẩm chức năng và đồ uống vào chế độ ăn uống có thể giúp bạn có được các hợp chất có lợi như vitamin D ở mức không dễ dàng có được từ thực phẩm thông thường. Chúng cũng có thể giúp thu hẹp lỗ hổng trong chế độ ăn uống, đặc biệt là khi các thành phần trong thực phẩm chức năng không giống với những thành phần bạn có thể tìm thấy trong một loại vitamin tổng hợp thông thường.

Ví dụ: tiêu thụ 2 đến 3 gam axit béo omega-3 mỗi ngày từ các nguồn thực phẩm có liên quan đến việc giảm huyết áp rõ rệt, theo một nghiên cứu được công bố vào tháng 6 năm 2022 trên Tạp chí của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ. Nếu bạn không ăn nhiều cá chứa omega-3 như cá hồi và cá thu hoặc các loại thực phẩm giàu axit béo có lợi khác - khi đó một loại thực phẩm chức năng có bổ sung omega-3 có thể giúp bạn đạt được mức liều lượng được chứng minh là có lợi ích điều trị.

Nếu chế độ ăn uống của bạn thiếu các thực phẩm lên men như sữa chua và kim chi, thì một loại ngũ cốc hoặc thanh protein được bổ sung men vi sinh có thể đưa các vi sinh vật này vào chế độ ăn uống của bạn và theo lý thuyết, có thể hỗ trợ cải thiện sức khỏe đường ruột và hệ miễn dịch, theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Gut in (Tháng 5 năm 2022). Đáp ứng nhu cầu chất xơ hàng ngày, từ 25 đến 28 g ngày đối với phụ nữ và 31 đến 34 g đối với nam giới chắc chắn sẽ dễ dàng hơn nếu thanh protein cho bữa chiều được bổ sung thêm vài gam chất xơ…

Bơ đậu phộng cho làn da tươi trẻ và ngũ cốc giúp ngủ ngon là thông tin tuyên bố trên bao bì sản phẩm thực phẩm chức năng này.

3. Các vấn đề tiềm ẩn với thực phẩm chức năng

Mặc dù Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) điều chỉnh nhiều thông số trên bao bì thực phẩm và đồ uống, bao gồm "ít natri" và "ít chất béo", nhưng điều đó không ngăn các công ty sử dụng các thuật ngữ không có định nghĩa chính thức được FDA chấp thuận, chẳng hạn như từ "tự nhiên", thuật ngữ "net carbs" - hoặc "thực phẩm chức năng".

Nhiều loại thực phẩm chức năng thậm chí chưa được nghiên cứu nghiêm ngặt ở người, vì vậy không có đủ dữ liệu chắc chắn để đảm bảo cho các tuyên bố về sức khỏe.

Ví dụ, tác động của cây cơm cháy đối với hệ thống miễn dịch chưa được chứng minh đầy đủ trong các tài liệu nghiên cứu và để nói chắc chắn rằng một loại nấm dược liệu hỗ trợ chức năng não là quá sớm. Nghiên cứu về các chất thích nghi còn hạn chế - và các kết luận đã đạt được không nhất thiết phải có ý nghĩa.

Một yếu tố khác thường bị bỏ qua là trong nhiều trường hợp, lượng dược phẩm dinh dưỡng như nghệ được thêm vào thức ăn hoặc đồ uống ít hơn nhiều so với lượng đã được nghiên cứu. Các nghiên cứu thường sử dụng nồng độ cao hoặc dạng của một thành phần mà bạn sẽ không tìm thấy trong thực phẩm như thanh protein hoặc bơ đậu phộng - nhưng bạn có nhiều khả năng tìm thấy ở dạng bổ sung.

Trong các trường hợp khác, nếu bạn tiêu thụ nhiều loại thực phẩm chức năng trong chế độ ăn uống của mình, cần lưu ý rằng bạn không tiêu thụ quá nhiều một thành phần nhất định. Ví dụ, các chất xơ như inulin hoặc rau diếp xoăn thường được thêm vào mọi thứ từ bánh mì đến bột protein, nhưng ăn quá nhiều có thể gây ra các vấn đề về dạ dày bao gồm đầy hơi và đầy hơi nếu bạn không cẩn thận về lượng tích lũy trong chế độ ăn uống của mình.

Vì vậy, việc tìm hiểu về những gì sản phẩm cung cấp phù hợp với nhu cầu cụ thể của mỗi người cũng rất quan trọng. Nếu bạn đã tiêu thụ nhiều protein, thì nên cân nhắc khi mua một sản phẩm bổ sung protein. Một loại thực phẩm hoặc đồ uống có thể trông hấp dẫn hơn vì nó có chứa một loại men vi sinh bổ sung, nhưng có khả năng chủng vi sinh vật trong sản phẩm không phải là loại vi sinh vật cụ thể mà bạn cần.

Tìm hiểu về những gì sản phẩm cung cấp phù hợp với nhu cầu cụ thể của mỗi người cũng rất quan trọng.

Thực tế, không có lượng thảo mộc ashwagandha hoặc theanine bổ sung nào có thể mang lại sự bình tĩnh nhất định cho cuộc sống của bạn nếu các yếu tố gây căng thẳng chính của bạn không được giải quyết thỏa đáng. Sẽ không cần thiết phải sử dụng bơ thực vật có bổ sung phytosterol (hợp chất được chứng minh là làm giảm cholesterol) nếu xét nghiệm máu của bạn cho thấy số lượng cholesterol của bạn nằm trong phạm vi lành mạnh.

Việc ăn bất cứ thứ gì có bổ sung melatonin không tốt cho cơ thể lắm nếu bạn đã ngủ đủ giấc hoặc nếu việc bạn trằn trọc vào ban đêm chỉ là do thói quen vệ sinh giấc ngủ kém.

Về bản chất, thực phẩm chức năng có xu hướng được chế biến, điều này làm tăng khả năng chúng chứa các chất phụ gia khác không tốt cho bạn. Thực phẩm siêu chế biến, bao gồm soda, ngũ cốc có đường, đồ nướng và đồ ăn nhẹ đóng gói có liên quan đến bệnh béo phì, huyết áp cao, cholesterol cao và một số bệnh ung thư.

Ngoài ra còn có rủi ro là việc phụ thuộc vào thực phẩm chức năng và đồ uống để lấp đầy khoảng trống trong chế độ ăn uống của bạn có thể khiến bạn ít có xu hướng ăn uống theo cách cân bằng dinh dưỡng. Hầu hết các chuyên gia sức khỏe đều cho rằng, mặc dù thực phẩm chức năng cũng có thể phù hợp với chế độ ăn uống cân bằng, nhưng chúng không phải là thuốc chữa bách bệnh và sẽ không bù đắp cho thói quen sức khỏe kém hoặc tình trạng sức khỏe hiện tại.

Hoàng Nam