Thức với sông Hồng

Trạm trưởng TVMT Hà Nội Hoàng Ngọc Vệ đo lưu lượng nước tại chân cầu Long Biên.

“Gác cổng thủy thần”

Trạm Thủy văn Môi trường (TVMT) Hà Nội (quận Long Biên) và Trạm Thủy văn Sơn Tây (TX Sơn Tây) nằm trong mạng lưới trạm khí tượng thủy văn (KTTV) Quốc gia do Tổng cục Khí tượng Thủy văn (Bộ TN&MT) quản lý. Hai trạm này có nhiệm vụ quan trắc, đo đạc các yếu tố mực nước, nhiệt độ nước, lượng mưa, môi trường nước… sông Hồng.

Ông Hoàng Đức Cường, Tổng Cục phó Tổng cục KTTV, cho biết sông Hồng có vai trò đặc biệt quan trọng, chi phối vùng Đồng bằng sông Hồng, nhất là với Hà Nội. Đặt Trạm Thủy văn Sơn Tây, Trạm TVMT Hà Nội ở những vị trí rất quan trọng trên sông Hồng, tương ứng cửa ngõ Thủ đô và trung tâm Thủ đô; vai trò quan trọng hàng đầu với công tác dự báo, cảnh báo KTTV; phòng chống thiên tai, điều tra đánh giá chất lượng môi trường nước...

Tại Trạm Thủy văn Sơn Tây, những ngày cuối năm, trong cuộc họp giao ban trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, Trạm trưởng Nguyễn Siêu Hậu như thường lệ công bố lịch trực chuyên môn, trực bảo vệ, chuẩn bị các tình huống thời tiết thủy văn đặc biệt. Đã theo nghề thủy văn, phải chấp nhận có thể không có ngày nghỉ, ngày lễ Tết.

“Nghề thủy văn rất đặc thù, làm việc đơn lẻ nhưng tính kỷ luật rất cao. Mỗi ca trực, đúng giờ là phải cập nhật số liệu, nếu chậm là lỡ bản tin. Mọi bộ phận, từ thu thập tổng hợp dữ liệu, điều hành, đều phải phối hợp nhịp nhàng để có bản tin định kỳ phục vụ nhân dân, bất kể ngày đêm, nắng mưa, giông bão, lễ Tết”, anh Hậu cho biết.

Công việc của một quan trắc viên thủy văn gắn liền với sông nước, lặp đi lặp lại, ở cơ quan trực nhiều hơn ở nhà. Trạm trưởng Trạm Thủy Văn Sơn Tây, anh Nguyễn Siêu Hậu khẳng định: “Phải có tình yêu rất lớn với nghề, với sông nước, mây, mưa, gió, trời… thì mới gắn bó được với nghề”.

Kết thúc cuộc họp cũng đến giờ chị Trần Thị Hồng Hạnh, quan trắc viên Trạm Thủy văn Sơn Tây mang dụng cụ đi “ốp” (thuật ngữ trong ngành KTTV nói về các ca trực - NV). Trước khi đi “ốp”, quan trắc viên phải chuẩn bị thiết bị đo đạc, sổ ghi chép, có mặt sớm 2 phút so với giờ quy định tại nơi quan trắc. Đo mực nước bằng dụng cụ thủy chí, đo nhiệt độ nước bằng nhiệt kế cầm tay…

Men theo con đường sau Trạm, di chuyển về phía bờ sông, chị Hạnh cho hay mỗi ca trực, quan trắc viên phải vừa đọc vừa ghi chép, sau đó di chuyển nhanh về Trạm để truyền số liệu. Bất kể thời tiết, thời gian; dù đêm đông lạnh buốt, gió từ sông ào ạt hắt lên cắt thịt cắt da, triền sông vắng lặng như tờ, ánh sáng từ ngọn đèn mang theo như bị bóng tối nuốt chửng. Rồi có những “ốp” gặp xác người chết trôi dạt vào bờ, lần nào gặp cũng bủn rủn tay chân, nhưng phải vượt qua nỗi sợ, để làm việc đúng quy trình, thời gian.

Đo mực nước sông Hồng trong đêm tại Trạm Thủy văn Sơn Tây.

Những ngày giáp Tết Ất Tỵ, sau khi tính toán dao động mực nước trên sông Hồng, Trạm xác định mỗi ngày quan trắc viên sẽ đi 8 “ốp” vào 1h, 4h, 7h, 10h, 13h, 16h, 19h và 22h. Nếu điều kiện thời tiết thay đổi như bão, lũ, mực nước lên nhanh, hay theo yêu cầu của cấp trên, thì không cố định một ngày bao nhiêu “ốp”. Như trong cơn bão số 3 (Yagi) năm 2024, Trạm thực hiện 30 phút/“ốp”, nghĩa là 48 “ốp”/ngày. Tất cả quan trắc viên bám trụ tại trạm, cả tuần chỉ ăn mì tôm úp, bánh mì.

Trăm năm cần mẫn “bắt mạch” dòng sông

Ví von như vị trí trong một đội bóng, cùng mục tiêu không để sông Hồng gây hại cho Thủ đô, nếu Trạm Thủy văn Sơn Tây là hậu vệ, thì Trạm TVMT Hà Nội chính là thủ môn canh giữ khung thành.

Tháng 10/2024, Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) đã công nhận Trạm TVMT Hà Nội có lịch sử quan trắc hơn 100 năm, ghi dấu chặng đường dài xây dựng phát triển, những đóng góp của Trạm vào công tác dự báo, giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai gây ra.

Trạm trưởng Hoàng Ngọc Vệ cho biết, đặc thù của Trạm có vị trí quan trắc khá phức tạp. Tuyến đo mực nước ở trụ số 17 cầu Long Biên, tuyến đo lưu lượng ở bến Chương Dương Độ.

Cách trụ sở trạm gần 3km, con đường đến điểm đo lưu lượng quanh co, vòng vèo theo những ngõ nhỏ phường Phúc Tân (quận Hoàn Kiếm). Đến bến sông, quan trắc viên lên tàu quan trắc, đi từ bờ sông bên này sang bờ sông bên kia theo mặt cắt đã quy định.

Trạm phó Phạm Thị Lan cho biết, công việc phải làm mỗi “ốp” là đọc mực nước, quan sát hiện trạng mặt sông, bờ sông ghi nhận bất thường. Những năm gần đây, trạm đã được đầu tư máy đo hiện đại hơn. Sau khi thả xuống nước, máy gửi số liệu quan trắc về máy tính trên thuyền, thời gian đo rút ngắn còn khoảng 15 phút thay vì 120 phút như trước đây.

Nếu như ở Trạm Thủy văn Sơn Tây, nỗi e ngại lớn nhất là sự cô đơn; thì ở Trạm KTTV Hà Nội, là thay đổi thời tiết và công việc tiềm ẩn nguy hiểm. Công việc đo lưu lượng đòi hỏi thực hiện đúng thời gian, bất kể thời tiết hay tác động sóng lớn do mưa bão, tàu thuyền lớn chạy trên sông gây ra.

Những ngày lũ lớn như tháng 9/2024, việc đo lưu lượng được thực hiện hàng ngày trong điều kiện nước xiết cuồn cuộn, nhưng 100% quan trắc viên mỗi người một vị trí ứng trực, đo đạc ngày đêm, phục vụ dự báo, cảnh báo thiên tai.

Sau khi quan trắc, chị Hạnh đưa dữ liệu lên hệ thống của Tổng Cục KTTV.

Bâng khuâng “ốp” đêm giao thừa

Tết Ất Tỵ này, theo lịch, ca trực đêm giao thừa ở Trạm KTTV Hà Nội do quan trắc viên Nguyễn Ngọc Ánh đảm nhiệm. Chị Ánh đã có 17 năm công tác trong ngành, đã trải qua nhiều ca trực vào dịp Tết, nhưng đêm giao thừa nào đi “ốp” vẫn không tránh khỏi những bồi hồi. Giây phút chuyển giao từ năm cũ sang năm mới, trước mặt là mặt sông Hồng hiền hòa, sau lưng là Hà Nội thân yêu lung linh ánh đèn, rực rỡ pháo hoa, chị thêm yêu công việc.

“Nhìn những bản tin dự báo, cảnh báo phát định kỳ phục vụ nhân dân, chúng tôi âm thầm tự hào. Dù công việc lặng lẽ, nhưng những số liệu quan trắc thủy văn đóng vai trò hết sức quan trọng trong cuộc sống hàng ngày. Mỗi giao thừa, mỗi ca trực, tôi và các đồng nghiệp luôn cầu mong mưa thuận gió hòa, để đất nước ngày càng phát triển, để bà con yên tâm sản xuất, để chúng tôi có thêm động lực, yên tâm cống hiến”, chị Ánh tâm sự.

Những ngày quan sát công việc của những quan trắc viên, tôi lại nhớ đến truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” mà nhà văn Nguyễn Thành Long viết vào năm 1970, về một nhân viên KTTV tình nguyện lên núi cao cần mẫn với công việc, thi thoảng xuống đường chặn xe chỉ để nói chuyện vài phút cho bớt cô đơn. Đất nước dù có phát triển đến tầm cao nào, nhưng “ai cũng chọn việc nhẹ nhàng, thì gian khổ biết dành phần ai?”, những người làm công tác KTTV vẫn thầm lặng ngày đêm cống hiến cho quê hương, đất nước.

Chia sẻ, thấu hiểu với những khó khăn, đặc thù của nghề nghiệp, ông Hoàng Đức Cường, Tổng Cục phó Tổng cục KTTV gửi gắm đến đồng nghiệp: “Xuân mới Ất Tỵ 2025, trước ngưỡng cửa Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, lãnh đạo Tổng Cục mong muốn mỗi quan trắc viên chúng ta sẽ là những chiến sĩ tiên phong trong tiếp cận chuyển đổi số, bảo đảm các quy trình quy phạm của ngành, hành động “Thống nhất - Chính xác - Tin cậy - Liên tục - Kịp thời” để ngành KTTV Việt Nam luôn là tuyến đầu kích hoạt hệ thống dự báo, cảnh báo sớm, phục vụ hiệu quả phòng chống và giảm nhẹ thiên tai”.

Ngọc Nga