Thương mãi bữa cơm nhà

Thời bao cấp những gian bếp thanh bạch được thu xếp khéo léo dưới gầm cầu thang, ngoài hành lang, góc ban công của biết bao khu nhà tập thể, của những hộ dân cư chen chúc, ám mùi mắm muối, mùi đồ ăn quá lửa, mùi ẩm mốc lẫn mùi khói dầu, khói than tổ ong…

Bếp dầu/ Bếp than/ Bếp điện may xo gắn với từng câu chuyện đặc trưng: xếp hàng đong dầu, khêu bấc, thay bấc cho đến nhóm, quạt bếp than, khều than, đun trộm điện...

NSND Công Lý.

Các khách mời của Quán thanh xuân sẽ chia sẻ về cái chạn bếp của mình. Như NSND Công Lý với câu chuyện bếp nằm cạnh chuồng lợn, hàng ngày đi xin nước gạo để nuôi lợn, lợn ốm thì cả nhà nhường mỳ chính cho vào cám lợn ăn nhanh khỏi ốm. Cái chạn bếp cũ, được buộc chằng chịt dây đồng, buộc đằng trước thì nó chui vào đằng sau, phải lấy gậy chọc, thế là mỡ, mắm lại sóng sánh hết ra...

Nhà báo Vũ Thị Tuyết Nhung với kỷ niệm, cán bộ mới có bếp dầu, gia đình bình thường đun bằng mùn cưa, quét lá rụng về đun, sau đó mới có than quả bàng. Vì gia đình không có tiêu chuẩn bếp dầu nên mẹ cô khéo léo “chê” là bếp dầu hôi…

Chỉ có bà đẻ hoặc đến Tết mới được ăn nước mắm loại tốt, còn thường sẽ là loại 2, mùi nồng nặc. Các mẹ phải cho lên đun nước mắm, hòa nước và muối vào để bớt mùi. Mỗi lần có nhà nào đun nước mắm thì cả khu khổ... Gạo mốc, phải vo 2- 3 giá: giá 1 để nhặt thóc, cỏ lồng vực, giá 2 để nhặt sạn. Bát cơm gạo trắng là mơ ước của cả một thời.

Đạo diễn Nguyễn Hữu Phần.

Hay NSND Nguyễn Hữu Phần nói về tiêu chuẩn gạo ngày ấy. Đạo diễn được 13,5 kg/ tháng vì “các ông chỉ ngồi chỉ đạo, có làm gì đâu”. Tổ đạo diễn bất bình quá, mời mấy ông lương thực xuống trải nghiệm cho biết, thế là thấy vất vả quá sức, thế là được nâng tiêu chuẩn lên 17,5 kg/ tháng. Còn quay phim thì thi nhau xin làm "công nhân quay phim" vì công nhân được tiêu chuẩn 21 kg/ tháng, "thuốc lá sáng tác" được tiêu chuẩn 10 bao.

Vì gian khó mà đã nảy sinh vô vàn sáng kiến để xoay sở bữa cơm gia đình. Từ những việc đòi hỏi một sự can đảm nhất định như buôn tem phiếu đến những tiểu tiết như: Quấn vải sạch vào đầu đũa, nhúng một lớp mỡ bôi mỏng khắp chảo để xào rán, lấy lá chuối lót lên chảo để rán đậu không sát, không cháy trong điều kiện không có mỡ...

Bên cạnh đó, tại chương trình đại diện cho thời bao cấp với tem phiếu, gạo mậu dịch là các món cơm độn: Cơm độn khoai, độn sắn, độn mì sợi, hạt bo bo. Rất nhiều người thuộc câu hát chế về thời bao cấp “bo bo độn mì, tiền lương mỗi tháng 5 hào”.

Ở đó, nhà báo Ngô Thiên Chương sẽ kể về món da heo kho nước mắm: Thời đó mỗi lần cầm phiếu xếp hàng nhận thực phẩm ở hợp tác xã, xách về cục thịt toàn mỡ, ba tôi gọi đó là áo thun quần xà lỏn (bởi phần mỡ nhiều hơn phần thịt), hay mảnh da heo là chuyện rất thường. Mẹ tôi cắt da thành miếng nhỏ, ướp nước mắm mang đi kho. Vậy lúc nào tôi cũng tự hào khoe với hàng xóm, mẹ tôi kho da heo ngon nhất thế giới.

Cũng từ đó, hình thành những thói quen đến tận bây giờ dù đã đủ đầy: ăn cơm với nước dưa, phở ăn kèm với cơm nguội. Những đặc sản chỉ có ở thời bao cấp: bánh bao nhân su hào xào, bánh trôi nhân đường phên mật mía, bột mỳ luộc, bánh nắp hầm, hành mỡ phi thơm lừng, rồi cho muối vào rang thành món ăn…

Có lẽ thành ngữ nhịn miệng đãi khách cũng xuất phát từ những gian khó thời bao cấp này chăng? Xem chương trình "Thương mãi bữa cơm nhà" để gặp lại thanh xuân của mình. Điều gì khiến căn bếp là nơi giữ lửa cho gia đình, bữa cơm là hồn cốt riêng của mỗi nhà?

Như nhà báo Ngô Thiên Chương chia sẻ, ngày nay khi nhìn mâm tiệc nhiều thức ăn ngon, tôi nghĩ ngay đến ngày đó. Khúc lạp xưởng cắt nhỏ ăn mấy tô cơm. Khúc bầu non vừa kho vừa luộc. Thời ốm trơ xương vì thiếu ăn. Tôi nhớ mãi ba tôi khổ cực trên đồng án, trưa ăn cơm ngập đầy nước mưa, miếng đậu hũ nở phình. Tôi nhớ mẹ bầm trái dưa leo để cho buổi trưa thịnh soạn thay vì ăn cơm thì ăn bún với nước tương. Tôi nhớ em trai tôi nhớ đến ứa nước mắt cảnh giành nhau củ khoai, tô nước cơm. Tôi nhớ cả những đòn roi mà bây giờ nhắc lại mẹ vẫn khóc, khi tôi lỡ làm khét nồi cơm trong khi nhà thiếu gạo.

Mỗi con người, hầu như ai cũng có ký ức về căn bếp, những bữa cơm gia đình như một phần kỷ niệm mãi khắc sâu và theo suốt những năm tháng trưởng thành. Bếp là nơi chốn ấm cúng của đời người, là mối bền chặt của sợi dây gia đình. Cùng nhau ôn lại những ký ức bếp xưa cũng chính là để một lần nữa nhắc nhớ về giá trị của tình thân, của gia đình.

Bên cạnh những chia sẻ của các khách mời, chương trình còn sự tham gia trình diễn của các ca sĩ như Đinh Mạnh Ninh, Mai Hoa, Vũ Thắng Lợi, Lan Anh, Tạ Quang Thắng.

Hoàng Minh