Thương mại điện tử xuyên biên giới mở lối xuất khẩu số

Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT nhanh nhất thế giới. Ảnh minh họa.

Động lực tăng trưởng mạnh mẽ của kinh tế số

Phát biểu tại Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025 (Vietnam Online Import Export Forum – VOIEF), Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) Lại Việt Anh nhấn mạnh: trong nhiều năm qua, thương mại điện tử (TMĐT) luôn là một trong những động lực quan trọng, thậm chí là động lực mạnh nhất của kinh tế số Việt Nam. Bất chấp bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất ổn, năm 2025, TMĐT Việt Nam vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng trên 25%, đưa quy mô thị trường bán lẻ trực tuyến đạt khoảng 30 tỷ USD, chiếm 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Với kết quả này, Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT nhanh nhất thế giới, đồng thời giữ vị trí là một trong ba thị trường TMĐT tử lớn nhất khu vực Đông Nam Á. Đáng chú ý, đà tăng trưởng không chỉ giới hạn ở thị trường nội địa mà còn lan tỏa mạnh sang lĩnh vực xuất nhập khẩu trực tuyến.

Theo Báo cáo xuất nhập khẩu 2024, tổng giá trị xuất nhập khẩu qua TMĐT của Việt Nam đạt 4,1 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 1,7 tỷ USD. Sang năm 2025, xuất khẩu qua kênh này được dự báo tăng 18%, đạt khoảng 2 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu qua TMĐT lên 4,45 tỷ USD.

Những con số này cho thấy TMĐT xuyên biên giới đã vượt ra khỏi giai đoạn thử nghiệm hay phong trào, để trở thành một cấu phần thực chất trong hoạt động xuất nhập khẩu. Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), Bùi Trung Kiên, trong giai đoạn phát triển mới, xuất khẩu trực tuyến cần được xác định là trụ cột tăng trưởng, góp phần nâng cao giá trị hàng hóa Việt Nam, mở rộng thị trường và tăng khả năng chống chịu của doanh nghiệp trước những biến động toàn cầu.

Thực tiễn cho thấy, TMĐT tử xuyên biên giới đang mở ra “cánh cửa” chưa từng có cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thông qua các nền tảng số, doanh nghiệp có thể tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng quốc tế, rút ngắn chuỗi trung gian, giảm chi phí và nhanh chóng thử nghiệm sản phẩm tại nhiều thị trường khác nhau.

Không chỉ dừng ở mô hình B2B, xuất khẩu trực tuyến đang dần mở rộng sang D2C, đặc biệt với các sản phẩm tiêu dùng, thời trang, mỹ phẩm, đồ gia dụng và những mặt hàng có tính cá nhân hóa cao. Trên phạm vi toàn cầu TMĐT xuyên biên giới được dự báo đạt quy mô khoảng 800 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng 25–30% mỗi năm, tập trung mạnh tại khu vực châu Á.

Ở góc độ tổng thể, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển dịch quan trọng trong tư duy phát triển xuất nhập khẩu. Năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu ước đạt mức cao kỷ lục khoảng 920 tỷ USD.

Tuy nhiên, theo ông Hải, chiến lược xuất nhập khẩu không thể chỉ nhìn vào quy mô, mà phải hướng tới tính bền vững, cân đối thị trường và khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài. Đây cũng là tinh thần xuyên suốt của Chiến lược phát triển xuất nhập khẩu hàng hóa đến năm 2030.

Một trong những yêu cầu then chốt là giảm phụ thuộc vào một vài thị trường lớn. Hiện Hoa Kỳ chiếm khoảng 1/3 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, trong khi 40% kim ngạch nhập khẩu đến từ Trung Quốc. Sự phụ thuộc này mang lại lợi ích ngắn hạn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro trong bối cảnh địa chính trị và chính sách thương mại toàn cầu biến động khó lường.

Từ gia công sang xây dựng thương hiệu Việt

Chiến lược đến năm 2030 cũng đặt mục tiêu chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu theo chiều sâu, nâng cao giá trị gia tăng. Dù nhóm hàng công nghiệp chiếm tới 82% kim ngạch xuất khẩu, tỷ lệ nội địa hóa vẫn còn thấp. Với nông, lâm, thủy sản, những mặt hàng thế mạnh như gạo, cà phê, hồ tiêu, rau quả, xuất khẩu vẫn chủ yếu ở dạng thô hoặc sơ chế.

Trong bối cảnh đó, TMĐT xuyên biên giới được xem là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp chuyển từ gia công sang bán hàng trực tiếp, từ OEM sang D2C, từng bước xây dựng và khẳng định thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

Dù cơ hội rộng mở, các diễn giả tại diễn đàn cũng chỉ ra nhiều thách thức. Rào cản pháp lý, thủ tục biên giới, thuế, thanh toán, bảo mật thông tin và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế vẫn là những “nút thắt” cần tháo gỡ.

Đặc biệt, logistics được xem là mắt xích then chốt. Hàng hóa TMĐT xuyên biên giới thường nhỏ lẻ nhưng số lượng đơn hàng lớn, đòi hỏi quy trình thông quan nhanh, chi phí hợp lý và sự phối hợp nhịp nhàng giữa các khâu first mile – middle mile – last mile. Bên cạnh đó, logistics ngược (đổi trả, thu hồi, tái chế) ngày càng trở thành yêu cầu bắt buộc, nhất là tại các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản hay Úc, nơi yếu tố xanh và bền vững được coi là hàng rào kỹ thuật quan trọng.

Để xuất khẩu trực tuyến thực sự trở thành điểm sáng, theo ông Bùi Trung Kiên, cần sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo chính sách và hành lang pháp lý; hiệp hội là cầu nối thông tin, đào tạo và xúc tiến; còn doanh nghiệp là chủ thể trung tâm, trực tiếp đổi mới mô hình kinh doanh và chinh phục thị trường.

Bà Lại Việt Anh cũng cho biết, năm 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng về thể chế khi Bộ Công Thương hoàn thiện Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT giai đoạn 2026–2030 và đặc biệt là Luật Thương mại điện tử được Quốc hội thông qua ngày 10/12. Hai văn bản này tạo nền móng chính sách và pháp lý vững chắc cho TMĐT phát triển lành mạnh, an toàn, trong đó xác định rõ vai trò chiến lược của thương mại điện tử xuyên biên giới.

Trong bức tranh kinh tế số đang hình thành, TMĐT xuyên biên giới không chỉ là một kênh bán hàng mới, mà đang trở thành con đường chiến lược để hàng hóa Việt Nam đi xa hơn, bền vững hơn, từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu bằng sức mạnh của công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nguyễn Đăng