Tia UV và nguy cơ gây ung thư da

Đôi nét về tia tử ngoại

Tia cực tím hay tia tử ngoại, tia UV (Ultraviolet) là sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn ánh sáng nhìn thấy nhưng dài hơn tia X. Mặt trời tỏa ra tia cực tím UVA, UVB và UVC, nhưng bởi vì sự hấp thụ của tầng ozone, 99% tia cực tím đến được mặt đất là thuộc dạng UVA. Bản thân tầng ozone được tạo ra nhờ phản ứng hóa học có sự tham gia của tia UVC.

Khám, điều trị cho bệnh nhân da liễu tại Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Tia cực tím có thể gây tai biến về mắt khi không đeo kính bảo hộ. Tác hại cấp tính có thể xảy ra trong chỉ một lúc khi ra ngoài trời đang nắng gắt.

Tương tự như khi da bị cháy nắng, các tế bào bao bọc mắt có thể bị hủy do tia nắng, nhất là khi phản chiếu dội lên từ mặt tuyết, xi-măng, cát hay nước. Thông thường tiến triển tốt và trong khoảng 8 giờ thì khỏi, nhưng cũng có những thể nặng kéo dài vì kèm theo nhiễm khuẩn. Ngoài ra tia cực tím cũng là tác nhân gây say nắng.

Những hậu quả nghiêm trong như khi ra nắng nhiều lần trong thời gian dài, tia cực tím có khả năng gây các chứng bệnh mắt trầm trọng hơn, như suy hoại võng mạc và cườm mắt - làm lòa hay mù mắt.

Có ba loại bức xạ tử ngoại cơ bản:

UVA (tia cực tím sóng dài): Hay tia cực tím A có thể xuyên qua kính, tạo ra một số dạng màu da. Trước đây từng được coi là vô hại nhưng giờ đây được cho là có hại về lâu dài, và ổn định trong suốt cả ngày

UVB (tia cực tím cháy nắng hay bức xạ gây cháy nắng), một số bị tầng ozon lọc ra trong khí quyển. Không xuyên qua kính, nguy cơ gây cháy nắng, sạm da, nhăn da, lão hóa da và ung thư da. Cường độ cao nhất vào lúc giữa trưa.

UVC (UV sóng ngắn) được tầng ozon lọc bỏ trong khí quyển trước khi đến trái đất. Đây là nguồn nhân tạo dùng để diệt vi khuẩn. Thủ phạm gây cháy da và gây ung thư da.

Tại Mỹ, hội nghị các nhà vệ sinh công nghiệp quy định đối với UVA (315 - 400nm), mức độ tiếp xúc với mắt không được vượt quá 1,0 mW/cm2 trong khoảng thời gian lớn hơn 1.000 giây.

Ánh nắng ảnh hưởng đến làn da như thế nào?

Khi bức xạ tia cực tím tiếp xúc da, một số bức xạ sẽ bị phản xạ ra khỏi bề mặt. Các bức xạ còn lại được phân tán vào các mô ngay dưới bề mặt da.

Một phần của bức xạ này được hấp thụ bởi các tế bào sống của da. Bức xạ tia cực tím được hấp thụ bởi các tế bào sống làm hỏng các chất nhạy cảm, ảnh hưởng đến sự phát triển và xuất hiện bình thường của da. Thiệt hại có thể dẫn đến như cháy nắng, tăng tốc độ lão hóa của da, ung thư da...

Cháy nắng ảnh hưởng tức thì và quen thuộc nhất của bức xạ tia cực tím lên da. Đây là tình trạng viêm do sự gia tăng lưu lượng máu bên dưới da. Thông thường, phản ứng này không diễn ra ngay lập tức mà đạt được màu đỏ tươi trong vòng 15 - 20 giờ.

Tình trạng này có thể gây đau và đôi khi gây bong tróc da. Tiếp xúc với cường độ cao trong thời gian ngắn có thể gây cháy nắng nghiêm trọng ở những người không quen với ánh nắng mạnh. Có bằng chứng cho thấy kiểu phơi nhiễm này, cũng như phơi nhiễm lâu dài, có thể liên quan đến các dạng ung thư da nghiêm trọng vào cuối đời.

Tiếp xúc nhiều lần với bức xạ tia cực tím mặt trời sẽ gây ra tổn thương da tương tự như quá trình lão hóa. Các mảng da trở nên mỏng và kém đàn hồi, và xuất hiện các vết nám, tàn nhang do ánh nắng mặt trời và nếp nhăn. Những thay đổi này có thể mất nhiều năm tiếp xúc nhưng khi chúng xảy ra, thiệt hại là không thể phục hồi.

Nếu tiếp tục tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong vài năm, da bị tổn thương sẽ có nguy cơ phát triển một trong các dạng ung thư da, tăng nguy cơ phát triển các bệnh ung thư. Có ba loại ung thư da liên quan đến việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, gồm ung thư tế bào đáy, ung thư tế bào vảy, khối u ác tính.

Giải pháp phòng tránh ung thư da

Người lao động nên tự do thoa kem chống nắng bảo vệ trên vùng da tiếp xúc 20 phút trước khi làm việc dưới ánh nắng mặt trời, sau đó thoa lại trong thời gian họ ở dưới ánh nắng mặt trời, theo hướng dẫn của nhà sản xuất (thường 2 giờ/lần).

Hầu hết các loại kem chống nắng đều không màu, không nhìn thấy được và có thể chấp nhận được về mặt thẩm mỹ miễn là chúng không làm ố quần áo hoặc tạo ra các phản ứng có hại cho da. Có rất nhiều loại kem chống nắng.

Tất cả chúng đều chứa các thành phần hóa học làm suy yếu tác động của bức xạ tia cực tím. Các hóa chất bảo vệ được sử dụng rộng rãi nhất là PABA (axit para-aminobenzoic) và các hóa chất liên quan chặt chẽ như cinnamates, salicylat, benzophenones hoặc anthranilates.

Những người làm việc dưới ánh nắng mặt trời nên kiểm tra da thường xuyên xem có thay đổi bất thường nào không.

Các dấu hiệu nguy hiểm bao gồm bất kỳ vết thương, vết loét hoặc mảng da nào không lành hoặc liên tục đóng vảy; đồng thời kiểm tra xem có cục u nào đang phát triển không, đặc biệt nếu có màu nâu hoặc hơi xanh.

Điều quan trọng là phải được chăm sóc y tế cho bất kỳ điều gì có vẻ đáng ngờ hơn là đợi cho đến khi vấn đề trở nên không thể điều trị được. Với các trường hợp nặng hơn, cảm giác đau đớn, khó chịu, bệnh nhân cần thăm khám bác sĩ để được chỉ định các thuốc chống viêm và giảm đau.

TS.BS Lê Huy Hòa