Tiêm vắc-xin chủ động giúp ngăn ngừa não mô cầu đang lan nhanh

Chỉ với vài triệu chứng ban đầu tưởng chừng nhẹ như sốt, mệt mỏi hay đau đầu, người bệnh có thể nhanh chóng rơi vào tình trạng suy đa tạng hoặc tử vong trong thời gian rất ngắn. Chính vì mức độ nguy hiểm này, việc chủ động phòng ngừa bệnh não mô cầu cần được coi là ưu tiên hàng đầu trong công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Thực tế cho thấy số ca mắc bệnh não mô cầu tại Việt Nam đang có xu hướng gia tăng rõ rệt. Theo báo cáo của Bộ Y tế, trong khoảng thời gian từ ngày 18/10 đến ngày 17/11/2025, cả nước ghi nhận 11 ca viêm màng não do não mô cầu.

Trước đó, giai đoạn từ ngày 18/8 đến 17/9 chỉ ghi nhận 3 ca, còn giai đoạn từ ngày 18/9 đến 17/10 ghi nhận 2 ca, trong đó có 1 trường hợp tử vong.

Ảnh minh họa.

Theo bác sỹ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống Tiêm chủng VNVC, bệnh não mô cầu nằm trong nhóm 10 bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam. Đây là bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm B, có khả năng lây lan mạnh và diễn tiến rất nhanh.

Vi khuẩn não mô cầu có thể gây ra hai thể bệnh chính là viêm màng não, chiếm hơn 50% số ca xâm lấn, và nhiễm trùng huyết tối cấp, chiếm từ 5 đến 20% số ca.

Trong nhiều trường hợp, hai thể bệnh này có thể xuất hiện đồng thời. Ngoài ra, bệnh còn có thể biểu hiện dưới các thể ít gặp hơn như viêm phổi, viêm kết mạc, viêm tai giữa, viêm thanh môn, viêm khớp, viêm niệu đạo hoặc viêm màng ngoài tim.

Ngay cả khi được chẩn đoán sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong do bệnh não mô cầu vẫn dao động từ 10 đến 20%. Nếu việc điều trị bị chậm trễ, nguy cơ tử vong có thể tăng lên đến 50%, riêng thể nhiễm khuẩn huyết có thể lên tới 40%.

Đối với những trường hợp sống sót, người bệnh vẫn phải đối mặt với nguy cơ cao gặp các di chứng nặng nề như hoại tử phải cắt đoạn chi, suy thận cần chạy thận nhân tạo, động kinh, giảm thính lực, rối loạn thần kinh hoặc suy giảm trí nhớ kéo dài.

Trong các biểu hiện lâm sàng, tử ban được coi là dấu hiệu đặc trưng nhất. Khi các nốt ban lan rộng và chuyển thành từng mảng hoại tử, đây thường là dấu hiệu cho thấy người bệnh đã rơi vào tình trạng nhiễm độc nặng, nhiễm khuẩn huyết hoặc suy đa tạng, cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Vi khuẩn não mô cầu lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp và đặc biệt dễ bùng phát trong môi trường kín, đông người.

Vi khuẩn có thể tồn tại trên bề mặt đồ vật trong khoảng 1 đến 2 giờ, sau đó lây truyền gián tiếp qua hành vi đưa tay lên mắt, mũi hoặc miệng. Trong cộng đồng, có khoảng 10 đến 20% người lành mang vi khuẩn mà không có biểu hiện bệnh. Trong giai đoạn bùng phát dịch, tỷ lệ này có thể tăng lên đến 50%, khiến việc kiểm soát nguồn lây trở nên khó khăn.

Nhiều nghiên cứu cho thấy thanh thiếu niên là nhóm có tỷ lệ mang mầm bệnh cao nhất, gấp khoảng 2 lần so với dân số chung. Phân tích từ 89 nghiên cứu tại 28 quốc gia cho thấy tỷ lệ mang trùng đạt đỉnh ở độ tuổi 19, với gần 1/4 số người mang vi khuẩn mà không hề hay biết.

Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi, thanh thiếu niên từ 15 đến 24 tuổi, người cao tuổi, người suy giảm miễn dịch, người đã cắt lách, người nhiễm HIV hoặc đang sử dụng thuốc ức chế bổ thể. Những người sinh hoạt thường xuyên trong môi trường tập thể như nhà trẻ, ký túc xá hay doanh trại cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Trước tốc độ lây lan nhanh và tỷ lệ tử vong cao của bệnh, Tổ chức Y tế Thế giới khẳng định tiêm chủng là biện pháp phòng ngừa hiệu quả và bền vững nhất đối với bệnh não mô cầu.

Vi khuẩn này có nhiều nhóm huyết thanh khác nhau, trong đó 6 nhóm thường gây bệnh là A, B, C, Y, W135 và X. Do không có miễn dịch chéo giữa các nhóm huyết thanh, việc tiêm đầy đủ các loại vắc-xin phù hợp theo độ tuổi và mức nguy cơ phơi nhiễm là điều kiện quan trọng để đạt được sự bảo vệ toàn diện.

Tại Việt Nam hiện nay đã có đầy đủ các loại vắc-xin phòng 5 nhóm huyết thanh não mô cầu thường gặp, bao gồm các vắc-xin phòng nhóm A, C, Y, W và các vắc-xin phòng nhóm B cũng như B C. Các vắc-xin này có thể sử dụng cho mọi lứa tuổi, từ trẻ nhũ nhi đến người trưởng thành và người cao tuổi.

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh tiêm chủng giúp giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh, giảm nguy cơ tử vong và hạn chế tình trạng người lành mang trùng, qua đó góp phần kiểm soát dịch bệnh trong cộng đồng.

Theo bác sỹ Bạch Thị Chính, lịch tiêm vắc-xin phòng não mô cầu cần được cá nhân hóa dựa trên độ tuổi, tình hình dịch tễ, tiền sử tiêm chủng và nhu cầu bảo vệ của từng người.

Bên cạnh tiêm chủng đầy đủ, việc duy trì các thói quen lành mạnh như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, ngủ đủ giấc, ăn uống khoa học, vận động hợp lý và tránh khói thuốc lá cũng góp phần nâng cao sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc bệnh.

Trong bối cảnh số ca mắc bệnh não mô cầu đang gia tăng, tiêm chủng không chỉ là biện pháp bảo vệ cá nhân mà còn là trách nhiệm đối với cộng đồng.

Mỗi người được bảo vệ sẽ góp phần tạo nên một lá chắn chung, giúp hạn chế sự lây lan của căn bệnh nguy hiểm từng được ví như sát thủ trong vòng 24 giờ.

Chủ động phòng bệnh bằng vắc-xin, kết hợp với lối sống lành mạnh và ý thức vệ sinh phòng dịch chính là giải pháp thiết thực nhất để giảm thiểu những mất mát đáng tiếc và xây dựng một môi trường sống an toàn hơn cho toàn xã hội.

D.Ngân