Tiến sĩ/Nhà phê bình Điện ảnh Hà Thanh Vân: Phim Việt đang lạm dụng quá mức yếu tố marketing

PV: Bốn bộ phim Việt cạnh tranh quyết liệt tại phòng vé Tết năm nay gồm “Bộ tứ báo thủ”, “Nụ hôn bạc tỷ”, “Yêu nhầm bạn thân” và “Đèn Âm hồn”. Chị thấy điều gì qua đó?

TS HÀ THANH VÂN: Việc có 4 phim Việt Nam cạnh tranh quyết liệt tại phòng vé Tết năm nay cho thấy một số xu hướng quan trọng của điện ảnh Việt: Sự phát triển mạnh mẽ của phim Việt trong mùa Tết vì Tết luôn là thời điểm vàng của phim Việt. Khán giả có thói quen ra rạp dịp Tết. Đây là mùa lễ hội, mọi người có nhiều thời gian rảnh và nhu cầu giải trí cao. Phim Việt ra rạp dịp này cũng có lợi thế sân nhà. Các bộ phim Hollywood có thể hạn chế ra rạp vào dịp này, giúp phim Việt chiếm lĩnh thị trường. Cho thấy có sự cạnh tranh sòng phẳng. Số lượng phim Việt ngày càng nhiều, chứng tỏ các nhà làm phim tin rằng họ có thể thu hút khán giả mà không sợ bị lép vế trước phim ngoại. Đây là tín hiệu tốt cho điện ảnh Việt, chứng tỏ thị trường phim nội địa đang phát triển và được khán giả quan tâm.

Xu hướng phim Tết vẫn chuộng hài hước, tình cảm, kinh dị. Nhìn vào 4 phim ra rạp, có thể thấy: “Bộ tứ báo thủ”: Hài, hành động. “Nụ hôn bạc tỷ”: Tình cảm, hài. “Yêu nhầm bạn thân”: Tình cảm, hài. “Đèn âm hồn”: Kinh dị. Như vậy thể loại chủ đạo vẫn là hài, tình cảm và kinh dị, vì đây là những thể loại dễ xem, phù hợp với không khí Tết. Điều này cho thấy các nhà sản xuất vẫn ưu tiên chiều theo thị hiếu khán giả đại chúng hơn là thử nghiệm những nội dung mới lạ. Và như thế Phim Tết Việt Nam vẫn đi theo công thức an toàn, chưa có nhiều đột phá về thể loại hay cách kể chuyện.

Có sự cạnh tranh khốc liệt. Không phải phim nào cũng thắng lớn dịp Tết. Khán giả sẽ chọn phim theo tên tuổi đạo diễn, diễn viên với hiệu ứng truyền miệng. Phim nào có chiến lược marketing tốt hơn sẽ chiếm lợi thế. Nhưng sự cạnh tranh càng cao, phim Việt càng phải đầu tư nghiêm túc vào chất lượng thay vì chỉ chạy theo số lượng.

Chất lượng phim Tết vẫn gây tranh cãi. Một số phim bị chê kịch bản hời hợt, lạm dụng yếu tố giải trí rẻ tiền. Một số phim có kỹ xảo kém, diễn xuất chưa thuyết phục. Một số phim bị đánh giá là “ăn xổi”, làm nhanh để kịp ra rạp Tết mà không đầu tư đủ thời gian và công sức. Như vậy nếu chỉ tập trung vào doanh thu mà không cải thiện chất lượng, phim Việt sẽ mất dần niềm tin từ khán giả.

Mặc dù nhận cơn mưa lời chê, nhưng “Bộ tứ báo thủ” vẫn vươn lên dẫn đầu với doanh thu hơn 300 tỷ đồng. Theo chị, việc truyền thông qua các báo chí chính thống hay trên mạng xã hội có tác dụng ra sao?

Thị hiếu khán giả luôn thay đổi và khó đoán, vì nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố như xu hướng xã hội, tâm lý con người, và cách tiếp cận của truyền thông. Nếu các nhà làm phim không nghiên cứu kỹ thị hiếu khán giả, họ rất dễ rơi vào hai tình huống: Làm phim theo công thức cũ, an toàn nhưng dần mất sức hút (vì khán giả đã chán). Cố gắng sáng tạo nhưng không đúng nhu cầu, dẫn đến thất bại (vì không ai quan tâm).

Do đó cần khảo sát thị hiếu khán giả trước khi làm phim xem khán giả đang thích thể loại gì, có mong đợi gì ở nội dung bộ phim hay không. Nhà sản xuất nên tìm hiểu xem chủ đề nào đang được quan tâm, thể loại nào có tiềm năng thành công. Kịch bản phải đủ hấp dẫn và có chiều sâu. Không chỉ dựa vào diễn viên nổi tiếng hay hiệu ứng hình ảnh, một bộ phim hay cần có nội dung vững chắc. Tránh những kịch bản rập khuôn, cẩu thả. Đừng chạy theo trào lưu mà thiếu đầu tư vào nội dung, vì điều này có thể khiến phim nhanh chóng bị lãng quên.

Mặc dầu các bộ phim đều không đạt chất lượng như kỳ vọng của nhiều khán giả, vì sao bộ phim càng bị chê “dở” thì doanh thu lại càng cao, thưa chị?

Đây là một nghịch lý khá thú vị trong điện ảnh Việt (và cả thế giới): càng bị chê dở, doanh thu của một số phim lại càng cao. Hiện tượng này có thể được giải thích bởi nhiều yếu tố sau:

Tâm lý tò mò của khán giả "càng bị chê, càng muốn xem". Khi một bộ phim bị chê nhiều, đặc biệt là trên mạng xã hội, nó vô tình trở thành một đề tài nóng. Điều này tạo ra: Hiệu ứng FOMO (sợ bỏ lỡ). Khán giả tò mò muốn xem thử phim "dở" đến mức nào. Sự tranh cãi kích thích doanh thu. Khi có quá nhiều ý kiến trái chiều, khán giả muốn tự trải nghiệm để đưa ra đánh giá của riêng mình. Tạo trào lưu "xem cho vui". Một số người đến rạp không phải vì kỳ vọng phim hay, mà chỉ để "cười vào sự dở của nó" hoặc đi xem theo tâm lý đám đông.

Có chiến lược marketing mạnh, dù bị chê vẫn viral. Những phim có doanh thu cao nhưng bị chê thường có chiến lược marketing rất tốt nhờ vào quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội. Tận dụng những gương mặt nổi tiếng để kéo khán giả (dù nội dung không chất lượng). Tạo ra tranh cãi để thu hút sự chú ý, vì đôi khi “bị chê cũng là một cách quảng cáo”. Do vậy một số phim có kịch bản yếu nhưng nhờ chiến lược PR mạnh, trailer hoành tráng, vẫn có thể hút khán giả đến rạp.

Hiệu ứng "xem vì thần tượng" nên nhiều phim dù bị chê về nội dung nhưng vẫn có doanh thu cao nhờ vào sức hút của diễn viên nổi tiếng: Nếu phim có các ngôi sao như Trấn Thành, Trường Giang, Ngọc Trinh, Ninh Dương Lan Ngọc…, fan hâm mộ sẽ ra rạp ủng hộ. Một số khán giả không quan tâm đến chất lượng phim, họ chỉ muốn xem thần tượng của mình diễn. Phim “Nhà Bà Nữ” của Trấn Thành bị chê là cường điệu nhưng vẫn lập kỷ lục doanh thu vì có lượng fan đông đảo.

Phim hướng đến đối tượng khán giả đại chúng. Một số phim bị chê "dở" là do những khán giả khó tính hoặc giới phê bình đặt tiêu chuẩn cao. Nhưng đối tượng khán giả phổ thông lại có cách nhìn khác. Họ chỉ cần phim giải trí, dễ xem, dễ cười, không quá quan trọng nội dung sâu sắc hay nghệ thuật. Phim có yếu tố hài hước, lãng mạn, hành động thường hút khách dù nội dung có phần nhạt nhẽo. Những bộ phim có yếu tố gia đình, tình cảm dễ tạo sự đồng cảm và thu hút số đông. “Lật mặt” của Lý Hải không phải phim xuất sắc về nghệ thuật nhưng vẫn ăn khách nhờ nội dung dễ xem, phù hợp với đại chúng.

Thời điểm phát hành cũng ảnh hưởng đến doanh thu. Phim ra rạp dịp Tết, hè hoặc các kỳ nghỉ lễ có lợi thế lớn. Khán giả có quá ít quyền được lựa chọn phim, nên dù phim không quá hay, vẫn có nhiều người xem. Dịp lễ Tết, mọi người có tâm lý xem phim đơn giản để thư giãn, không quá khắt khe về chất lượng. Phim Tết Việt thường có doanh thu cao dù không phải phim hay, vì khán giả muốn có một lựa chọn giải trí nhẹ nhàng trong kỳ nghỉ.

Như vậy doanh thu không phải lúc nào cũng phản ánh chất lượng phim. Một bộ phim bị chê vẫn có thể thắng lớn. Nhưng nếu phim chỉ tập trung vào doanh thu mà không nâng cao chất lượng, khán giả sẽ dần mất niềm tin, và trong dài hạn, thị trường phim Việt có thể bị bão hòa.

Bạn có nghĩ rằng phim Việt đang lạm dụng quá mức yếu tố marketing mà bỏ qua chất lượng không?

Xin cảm ơn những chia sẻ của chị!

Thực hiện: VIỆT QUỲNH