Tiếp tục hoàn thiện thể chế về điều ước quốc tế, bảo đảm chủ động, linh hoạt và chặt chẽ

Quang cảnh phiên thảo luận tại Tổ 16 của Quốc hội (gồm các Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Đà Nẵng, tỉnh Tuyên Quang, tỉnh Cao Bằng) sáng 31/10/2025. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Bảo đảm tôn trọng nguyên tắc chủ quyền quốc gia

Sáng 31/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điều ước quốc tế.

Nhiều ý kiến đại biểu bày tỏ sự nhất trí cao với Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại, đồng thời đề xuất một số nội dung nhằm hoàn thiện quy định, bảo đảm tính khả thi, đồng bộ và phù hợp thực tiễn hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới.

Đại biểu Nguyễn Duy Minh (Đà Nẵng) đồng tình với định hướng sửa đổi luật theo hướng nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời thể hiện tinh thần đổi mới, cải cách hành chính trong lĩnh vực điều ước quốc tế.

Về thời hạn xử lý, đại biểu đề nghị cần thống nhất cách tính theo “ngày làm việc” tại tất cả các điều, khoản có quy định liên quan, tránh hiểu khác nhau khi áp dụng. Đồng thời, nên bổ sung chế tài hoặc hậu quả pháp lý trong trường hợp cơ quan được lấy ý kiến không phản hồi đúng hạn.

“Nếu quá thời hạn mà không có ý kiến thì coi như đồng ý, hoặc phải xác định rõ trách nhiệm và biện pháp xử lý đối với cơ quan, cá nhân chậm phản hồi. Quy định này sẽ tăng tính kỷ luật, minh bạch và hiệu quả phối hợp liên ngành”, đại biểu nêu.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Duy Minh (Đà Nẵng) phát biểu tại phiên thảo luận Tổ 16. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Đối với công tác thẩm định điều ước quốc tế, đại biểu tán thành việc rút ngắn thời gian thẩm định của Bộ Ngoại giao và Bộ Tư pháp, song cho rằng đối với các điều ước liên quan quyền con người, quyền công dân, hay có tác động đến nền tảng chế độ xã hội chủ nghĩa, cần xem xét bổ sung cơ chế thẩm định độc lập của Viện kiểm sát nhân dân tối cao để bảo đảm tính khách quan và đúng chức năng hiến định.

Về thủ tục đàm phán, ký kết rút gọn, đại biểu đề nghị chỉ áp dụng với các điều ước mang tính kỹ thuật, nguyên tắc hoặc phạm vi hẹp, không ảnh hưởng tới chính trị, quốc phòng, an ninh và quyền con người. Đối với các điều ước hình sự quốc tế như dẫn độ, chuyển giao người đang chấp hành án, cần thẩm định chặt chẽ và thực hiện đầy đủ quy trình.

Đại biểu Quốc hội Quản Minh Cường (Cao Bằng) điều hành nội dung phiên thảo luận Tổ 16. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Đại biểu cũng đề nghị bổ sung cụm từ “và Luật Bảo vệ bí mật nhà nước” vào Điều 58 nhằm làm rõ cơ sở pháp lý cho việc lưu trữ, phân loại, bảo mật hồ sơ điều ước quốc tế, bảo đảm vừa minh bạch, vừa giữ bí mật quốc gia.

Đồng thời, tại Điều 60, cần quy định cụ thể hơn các trường hợp ngoại lệ khi không đăng tải điều ước quốc tế, chỉ áp dụng với các điều ước có nội dung thuộc phạm vi bí mật nhà nước, liên quan quốc phòng, an ninh, an toàn đối ngoại hoặc lợi ích quốc gia cần bảo vệ.

Về điều khoản chuyển tiếp, đại biểu đề nghị quy định rõ cách xử lý đối với hồ sơ đang giải quyết dở dang, tránh gián đoạn hoặc phát sinh thủ tục mới. Theo đó, có thể cho phép cơ quan có thẩm quyền lựa chọn áp dụng luật mới hoặc luật cũ tùy tính phù hợp, bảo đảm tính liên tục và không gây ách tắc thủ tục, không làm phát sinh chi phí, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Tăng cường phân cấp, cắt giảm thủ tục, bảo đảm linh hoạt trong xử lý điều ước quốc tế

Liên quan thẩm quyền ủy quyền của Chủ tịch nước trong trường hợp đặc biệt, đại biểu Nguyễn Duy Minh tán thành quy định cho phép ủy quyền Thủ tướng để xử lý linh hoạt trong đối ngoại, song nhấn mạnh việc ủy quyền cần quy định thật chặt về phạm vi, điều kiện, thời hạn; đồng thời không áp dụng với các điều ước hình sự quốc tế vì liên quan trực tiếp đến chủ quyền tư pháp quốc gia và trách nhiệm quốc tế của Việt Nam.

Đại biểu Đoàn Thị Lê An (Cao Bằng) cho rằng, quy định này là cần thiết để tăng cường sự linh hoạt và khả năng ứng phó kịp thời của Chính phủ, đặc biệt trong các tình huống đối ngoại khẩn cấp, tương tự như việc ủy quyền thực hiện một số thẩm quyền lập pháp hoặc hành pháp trong tình huống đặc biệt theo quy định của Hiến pháp và Luật Tổ chức Quốc hội.

Đại biểu Đoàn Thị Lê An (Cao Bằng) phát biểu. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Tuy nhiên, nữ đại biểu cũng cho rằng, cần lưu ý việc bảo đảm nguyên tắc hiến định về thẩm quyền của Chủ tịch nước và giới hạn rõ ràng phạm vi, điều kiện áp dụng để tránh lạm dụng, đặc biệt là việc không áp dụng đối với các điều ước có liên quan chiến tranh, hòa bình, chủ quyền quốc gia, thành lập các tổ chức quốc tế.

Đồng thời, đại biểu đề xuất bổ sung quy định đoạn cuối của Điều 72a nội dung như sau: “Trong mọi trường hợp ủy quyền theo quy định tại điều này, Bộ Ngoại giao có trách nhiệm giám sát, báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện ủy quyền và đề xuất biện pháp xử lý đối với những nội dung phát sinh vượt thẩm quyền hoặc không còn phù hợp”.

Đại biểu Tạ Đình Thi (Đoàn thành phố Hà Nội) đánh giá, một điểm thay đổi quan trọng trong hồ sơ dự án luật là việc giao Thủ tướng Chính phủ thay Chính phủ trong việc trình Chủ tịch nước về đàm phán, phê chuẩn, gia nhập điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước.

Quy định này vừa phù hợp Hiến pháp, vừa phát huy rõ hơn vai trò, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu Chính phủ, giúp đẩy nhanh tiến độ nhưng vẫn bảo đảm tính thống nhất, hiệu lực trong quản lý nhà nước.

Đại biểu đánh giá cao việc dự thảo luật đã trao quyền chủ động nhiều hơn cho các bộ, cơ quan ngang bộ trong việc đề xuất và lấy ý kiến các bên liên quan, giúp linh hoạt, tránh máy móc trong các trường hợp điều ước mang tính kỹ thuật.

Bên cạnh đó, thời hạn xử lý hồ sơ được rút ngắn mạnh mẽ ở hầu hết các khâu: Từ lấy ý kiến, kiểm tra, thẩm định đến thông báo đối ngoại, phản ánh quyết tâm cắt giảm các rào cản hành chính, tạo sự chuyển biến rõ rệt về mặt tốc độ, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn công tác đối ngoại và hội nhập.

Đại biểu Tạ Đình Thi cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện cơ chế ủy quyền linh hoạt trong trường hợp đặc biệt, cho phép Chủ tịch nước có thể ủy quyền Thủ tướng Chính phủ thực hiện một số nhiệm vụ cấp bách về đối ngoại.

“Quy định này vừa bảo đảm tính nghiêm túc của pháp luật, vừa tạo cơ sở chủ động xử lý những tình huống thực tế phát sinh”, đại biểu nói.

Tuy nhiên, để việc áp dụng thống nhất và tránh lúng túng, đại biểu đề nghị quy định rõ tiêu chí xác định các khái niệm như “tính chất kỹ thuật”, “trường hợp cấp bách”, hay “điều ước quan trọng, phức tạp”.

Nếu không có hướng dẫn cụ thể, việc áp dụng các cơ chế đặc biệt có thể dẫn đến cách hiểu và thực hiện khác nhau giữa các cơ quan, ảnh hưởng đến tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Đại biểu cũng lưu ý, việc rút ngắn thời hạn xử lý sẽ tạo áp lực lớn cho các cơ quan như Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp. Do đó, cần đánh giá tác động về nguồn lực và tăng cường đầu tư hạ tầng số, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý điều ước quốc tế, hướng tới mô hình hồ sơ điện tử đồng bộ, xử lý trực tuyến.

TRUNG HƯNG