Tìm lại bầu trời xanh: Cần vào cuộc đồng bộ, giám sát ô nhiễm bằng 'mắt thần'

Quan trắc môi trường bằng thiết bị cảm biến, ứng dụng thiết bị bay không người lái. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Trong bối cảnh tình trạng ô nhiễm không khí vẫn đang tiếp diễn phức tạp, đặc biệt là tại các đô thị lớn, bên cạnh giải pháp chuyển đổi phát triển giao thông xanh, thời gian tới, cơ quan chuyên môn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với Hà Nội và một số địa phương triển khai quan trắc môi trường bằng thiết bị cảm biến, ứng dụng thiết bị bay không người lái để phát hiện các nguồn phát thải, trên cơ sở đó kịp thời có hướng xử lý.

Dùng máy bay không người lái giám sát ô nhiễm

Đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết trong những năm gần đây (đặc biệt từ khoảng tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau), tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại các đô thị lớn, đã trở thành vấn đề “nóng,” ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

Các nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí, được Cục Môi trường nhận diện chủ yếu là do hoạt động giao thông vận tải, hoạt động sản xuất công nghiệp, hoạt động xây dựng và đốt mở. Đặc biệt, vào những tháng cuối năm, khi các hoạt động xây dựng, sản xuất và giao thương tăng tốc, các nguồn phát thải này đồng loạt gia tăng cường độ, kết hợp với điều kiện thời tiết bất lợi, đã tạo ra những đợt ô nhiễm không khí nghiêm trọng.

Trước thực trạng trên, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc triển khai thực hiện các giải pháp giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí, tập trung cho khu vực thành phố Hà Nội vào các tháng cuối năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã giao các đơn vị chuyên môn triển khai các giải pháp, trong đó nổi bật là giám sát ô nhiễm bằng thiết bị cảm biến.

Cụ thể, Cục Môi trường đang phối hợp với Cục Viễn thám quốc gia triển khai sử dụng các thiết bị phù hợp như thiết bị bay không người lái (drone) nhằm theo dõi, phát hiện tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp và bụi phát sinh từ các công trường xây dựng lớn và đưa thông tin lên truyền thông.

Đến nay, Cục Viễn thám quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã được trang bị thêm nhiều thiết bị giám sát hiện đại, bao gồm hệ thống máy bay không người lái M300 RTK với hai ống kính quang học và công nghệ Lidar.

Theo kế hoạch, Cục Viễn thám quốc gia xin giấy phép bay và dự kiến sử dụng hai máy bay không người lái giám sát điểm phát thải trọng điểm về đốt rơm rạ, xây dựng, giao thông, công nghiệp trong tháng 9-10/2025.

Các điểm giám sát ô nhiễm không khí cụ thể sẽ được cơ quan chuyên môn công bố, đồng thời kết quả giám sát sẽ được chuyển ngay cho chính quyền địa phương để xử lý và công bố trên phương tiện thông tin đại chúng.

Cùng với việc dùng máy bay không người lái giám sát điểm gây ô nhiễm không khí, Cục Môi trường cũng phối hợp với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và ủy ban nhân dân các tỉnh lân cận xác định ít nhất khoảng 100 vị trí để lắp đặt các hệ thống cảm biến đo nhanh chất lượng không khí.

Theo Cục Môi trường, giải pháp trên nhằm cung cấp dữ liệu chính xác cho công tác giám sát, dự báo, cảnh báo sớm về ô nhiễm, trong đó ưu tiên gần nguồn ô nhiễm, khu dân cư đông đúc, bệnh viện, trường học.

Bên cạnh đó, để đảm bảo giải quyết ô nhiễm, công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm cũng sẽ được tăng cường nhằm siết chặt quản lý, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương để kiểm soát ô nhiễm một cách toàn diện.

Ngoài các giải pháp trên, một trong các giải pháp quan trọng khác đang được định hướng thực hiện là kiểm soát khí thải phương tiện giao thông.

Cần tăng cường hệ thống quan trắc và dữ liệu môi trường không khí. (Nguồn: Vietnam+)

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương, Phó Cục trưởng Cục Môi trường cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn 2045; gấp rút hoàn thiện lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với phương tiện giao thông, trước mắt tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Cần “bắt tay trách nhiệm,” lan tỏa lối sống xanh

Khẳng định các giải pháp trên là cấp thiết, song đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng lưu ý để giải quyết ô nhiễm hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, đa dạng hóa nguồn lực triển khai; nhất là sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp và các bạn trẻ trong việc ứng dụng công nghệ, phát triển kinh tế xanh và lan tỏa lối sống bền vững.

Tiến sỹ Trần Văn Miều - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cũng kiến nghị các địa phương cần thực hiện các giải pháp đồng bộ, trong đó, truyền thông-giáo dục-nâng cao nhận thức cho cộng đồng là giải pháp quan trọng, hàng đầu.

“Phải làm cho mọi người, cộng đồng hiểu về sự cần thiết phải quản lý chất lượng môi trường không khí,” ông Miều nói.

Ông Miều cũng cho rằng cần phải nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan, đơn vị về công tác quản lý chất lượng môi trường không khí ở cấp quốc gia, địa phương và ngành; phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể; cải thiện giao thông đô thị và giảm phát thải từ phương tiện.

Ngoài ra, trong thời gian tới, các địa phương cần tăng cường hệ thống quan trắc và dữ liệu môi trường không khí. Trong đó ưu tiên đầu tư, mở rộng mạng lưới trạm quan trắc không khí tự động, liên tục; triển khai chương trình kiểm kê phát thải khí ô nhiễm theo vùng, ngành và loại hình đô thị để xác định các điểm nóng và nguồn ưu tiên kiểm soát; tăng cường kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong xả thải.

Kinh nghiệm từ các nước cũng cho thấy vấn đề ô nhiễm không thể giải quyết đơn lẻ mà cần quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của toàn xã hội. Đơn cử như tại thành phố Bắc Kinh (Trung Quốc) đã phải mất nhiều năm với khoản đầu tư hàng chục tỷ USD để trả lại màu xanh cho bầu trời. Vấn đề ô nhiễm cũng không thể giải quyết trong thời gian ngắn mà cần thời gian để thay đổi từ gốc của vấn đề, từ nguồn phát thải và nhận thức cộng đồng.

Na Uy cũng là ví dụ điển hình về việc giải quyết ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu trong một chiến lược thống nhất. Theo bà Hilde Solbakken, Đại sứ Na Uy tại Việt Nam, ô nhiễm không khí thường xuất phát từ các nguồn giao thông, quy trình công nghiệp, quản lý chất thải và quy hoạch đô thị.

Trước thực trạng đó, Na Uy đã tập trung vào 3 lĩnh vực chính để giải quyết là giao thông xanh, quy hoạch đô thị bền vững và quản lý chất thải hiệu quả.

“Chuyển đổi sang xe điện là trọng tâm chính sách giao thông, chiếm khoảng một phần ba tổng lượng khí thải. Na Uy đã áp dụng nhiều biện pháp khuyến khích thông minh như giảm thuế, giảm/miễn phí cầu đường, phà miễn phí, đỗ xe miễn phí và làn đường dành riêng cho xe điện. Từ năm 2022, đấu thầu công đã bắt buộc mua phương tiện không phát thải,” bà Solbakken cho biết.

Ngoài ra, các khoản đầu tư công lớn vào hạ tầng sạc điện cũng được thực hiện rộng khắp. Na Uy áp thuế CO2 từ năm 1991 đã khiến việc sử dụng xe điện trở nên rẻ hơn đáng kể. Nhờ đó, tới thời điểm tháng 7/2025, khoảng 97% số xe bán ra mới tại Na Uy là xe điện. Điều đáng chú ý là phương tiện này được hỗ trợ bởi nguồn điện sạch gần như toàn bộ từ thủy điện của Na Uy./.

(Vietnam+)