Tìm thuốc điều trị bệnh Covid-19: Chặng đua khó hơn

Một viên thuốc điều trị Covid-19 thử nghiệm, mang tên molnupiravir, do Merck và Ridgeback Biotherapeutics phát triển. Ảnh: Reuters.

Trong khi cuộc đua phát triển vaccine ngừa Covid-19 đã có nhiều đối thủ thắng cuộc, một số loại vaccine hiệu quả cao và được đưa vào tiêm phòng diện rộng trên toàn thế giới, thì việc tìm kiếm một loại thuốc điều trị Covid-19 hiệu quả, có thể giúp người nhiễm khỏi bệnh trong vài ngày uống, như viên thuốc trị cúm Tamiflu, lại là một cuộc đua khó khăn hơn.

"Cuộc đua" không nhận được sự hỗ trợ của chính phủ

Vào đầu năm 2020, khi chủng virus corona mới chết người mới bắt đầu lây lan khắp thế giới, Pfizer đã tập hợp “nhóm SWAT” gồm các nhà khoa học và nhà hóa học để tìm phương pháp điều trị tiềm năng nhằm chống lại Covid-19.

Gã khổng lồ dược phẩm của Mỹ này đã sáng chế ra loại vaccine ngừa Covid-19 đầu tiên được cấp phép ở Mỹ vào tháng 12 năm ngoái, và còn tham vọng sản xuất thêm một loại thuốc có thể ngăn chặn sự lây nhiễm tiến triển, tương tự như cách thuốc Tamiflu được sử dụng rộng rãi để chống lại bệnh cúm. Nhóm nghiên cứu đã lùng sục thư viện phân tử của Pfizer tìm kiếm các hợp chất không sử dụng để thúc đẩy quá trình và đã nhanh chóng xác định được một ứng cử viên cho thuốc điều trị Covid-19 đầy triển vọng.

Nhưng hơn một năm sau, Pfizer vẫn chưa bắt tay vào thử nghiệm quy mô lớn trên người đối với phương pháp điều trị Covid-19 qua đường uống. Họ hy vọng sẽ bắt đầu thử nghiệm vào tháng 7 tới.

Pfizer và các đối thủ như hãng dược Merck có trụ sở tại Mỹ và công ty dược phẩm Thụy Sĩ Roche Holding AG đang chạy đua để sản xuất viên thuốc kháng virus SARS-CoV-2 đầu tiên để người bệnh có thể uống khi có dấu hiệu sớm của bệnh. Mục tiêu chung của họ là lấp đầy lỗ hổng điều trị quan trọng bằng cách giúp những người mới bị nhiễm virus SARS-CoV-2 tránh bị bệnh nặng và phải nhập viện.

Dù cuộc đua tìm kiếm vaccine đã có nhiều ứng cử viên về đích, một số loại vaccine Covid-19 đạt hiệu quả, nhưng sau gần 18 tháng xảy ra đại dịch, vẫn chưa có phương pháp điều trị đơn giản nào được chứng minh là có hiệu quả chống lại Covid-19, căn bệnh do virus SARS-CoV-2 gây ra.

Đại diện Pfizer nhấn mạnh những thách thức mà các nhà sản xuất thuốc phải đối mặt trong việc phát triển phương pháp điều trị cho virus qua đường uống. Không giống như vaccine chỉ cần kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể, thuốc kháng virus hiệu quả phải ngăn chặn virus lây lan khắp cơ thể, đồng thời đủ chọn lọc để tránh can thiệp vào các tế bào khỏe mạnh.

Giám đốc điều hành của Pfizer, ông Albert Bourla cho biết, việc thử nghiệm thuốc kháng virus cũng rất khó khăn. Một loại thuốc cần được sớm đưa vào điều trị trong quá trình nhiễm bệnh, có nghĩa là phải tìm những người tham gia thử nghiệm mới nhiễm Covid-19. Nhiều người bị nhiễm virus chỉ phát triển các triệu chứng nhẹ, nhưng các nghiên cứu cần chứng minh rằng một loại thuốc có tác động đáng kể đến sức khỏe bệnh nhân.

Ông Bourla cho cho rằng Pfizer có thể xin cấp phép khẩn cấp tại Mỹ cho một loại thuốc Covid-19 sớm nhất là vào cuối năm nay.

"Hiện tại, chúng tôi có lý do chính đáng để tin rằng chúng tôi có thể thành công", ông Bourla phát biểu tại một diễn đàn kinh tế trực tuyến ở Hy Lạp vào tuần trước.

Pfizer và các đối thủ cho biết quá trình phát triển đã nhanh hơn nhiều so với quy trình vài năm mà công ty thường cần để sản xuất một loại thuốc có thể dùng dưới dạng viên uống.

Hai hãng dược phẩm Merck và Roche gần đây đã bắt đầu thử nghiệm giai đoạn cuối trên người và cũng cho biết thuốc của họ có thể sẵn sàng vào cuối năm nay. Merck đang hợp tác phát triển loại thuốc của mình với công ty công nghệ sinh học Ridgeback Biotherapeutics LP và Roche đang làm việc với Atea Pharmaceuticals.

Nhưng có một điều là, trong khi các chính phủ trên khắp thế giới đã đổ hàng tỷ USD vào việc phát triển vaccine, thì cả Pfizer, Merck và Roche đều nói rằng họ không nhận được tài trợ của chính phủ để phát triển thuốc kháng virus đường uống cho căn bệnh này.

“Săn tìm một loại Tamiflu tiếp theo”

Các nhà khoa học đang ước ao bào chế được loại thuốc uống điều trị Covid-19 như viên uống trị cúm Tamiflu.

Trong khi tỷ lệ nhiễm Covid-19 mới hiện đang giảm ở một số quốc gia, những quốc gia khác vẫn tiếp tục vật lộn với sự lây lan nhanh chóng của virus. Và với nguồn cung vaccine thiếu hụt ở nhiều quốc gia, phần lớn thế giới sẽ không được tiêm chủng trong vài năm tới. Nhiều người cũng không muốn dùng vaccine.

Các nhà khoa học dự báo đại dịch Covid-19 đã giết chết hơn 3,5 triệu người trên toàn cầu, có thể trở thành một căn bệnh theo mùa tương tự như bệnh cúm.

Giáo sư, Tiến sĩ Rajesh Gandhi, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trường Y Harvard cho biết: “Chúng ta cần một loại thuốc có thể giúp mọi người không phải đến bệnh viện”.

Hiện nay, các bác sĩ đã thử một số loại thuốc uống để chống lại Covid-19, nhưng chưa loại thuốc nào thành công trong quá trình thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt.

Phương pháp điều trị duy nhất được chứng minh là giúp bệnh nhân Covid-19 tránh nhập viện là các loại thuốc kháng thể yêu cầu truyền tĩnh mạch kéo dài và kém hiệu quả hơn đối với các biến thể của virus SARS-CoV-2.

Pfizer và các đối thủ cho rằng, các ứng cử viên thuốc kháng virus đường uống của họ có thể có hiệu quả chống lại một loạt các biến thể virus SARS-CoV-2, nhưng không có dữ liệu liên quan nào được công khai.

Đối với những bệnh nhân Covid-19 đã nhập viện, việc điều trị thường bao gồm thuốc steroid hoặc thuốc chống viêm để kiểm soát các triệu chứng của nhiễm trùng, nhưng những loại thuốc này không nhắm vào chính virus. Thuốc kháng virus duy nhất được chấp thuận ở Mỹ để điều trị Covid-19 là remdesivir của Công ty công nghệ sinh học Gilead, được truyền qua đường tĩnh mạch và chỉ được sử dụng cho bệnh nhân nhập viện.

Gilead hiện đang thử nghiệm một dạng remdesivir hít và đang khám phá các hợp chất khác để có thể bào chế thuốc uống hiệu quả.

Tiến sĩ, bác sĩ Merdad Parsey, Giám đốc Y tế của Gilead cho biết: “Tất cả chúng tôi đang săn lùng Tamiflu tiếp theo”. Tamiflu được khuyên dùng cho những người bị cúm không quá hai ngày và đã được chứng minh là có thể rút ngắn thời gian của các triệu chứng cúm.

“Kiệt tác hóa học”

Bà Charlotte Allerton, trưởng bộ phận bào chế thuốc của Pfizer.

Từ tháng 1 năm ngoái, các nhà khoa học và nhà hóa học của Pfizer bắt đầu tìm kiếm một phương pháp điều trị kháng virus. Bà Charlotte Allerton, trưởng bộ phận bào chế thuốc của Pfizer, cho biết, họ nhanh chóng bắt đầu nghiên cứu một hợp chất từ năm 2003, khi công ty tìm kiếm phương pháp điều trị cho đại dịch SARS toàn cầu đầu tiên.

Hợp chất này là một nhóm chất ức chế protease, được thiết kế để ngăn chặn một loại enzyme quan trọng, cần thiết cho khả năng nhân lên của virus SARS-CoV-2. Các loại thuốc tương tự được sử dụng để điều trị các bệnh nhiễm virus khác như HIV và viêm gan C, cả hai loại thuốc này tự điều trị và kết hợp với các thuốc kháng virus khác.

Các nhà khoa học của Pfizer đã sớm gặp phải một trở ngại. Thử nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy ứng cử viên thuốc đã hoạt động chống lại loại virus corona mới, được gọi là SARS-CoV-2, nhưng nồng độ không đủ mạnh để chống lại virus ở người, bà Allerton cho biết.

Pfizer tiếp tục làm việc với thành phần hoạt tính của hợp chất đó để tạo ra một loại thuốc có thể được tiêm tĩnh mạch. Nhưng thuốc kháng virus hữu ích nhất nếu bạn phát hiện bệnh sớm, và theo bà Allerton, “điều đó không dễ dàng với thuốc tiêm tĩnh mạch”.

Theo bà Allerton, vào tháng 3-2020, các nhà khoa học của Pfizer cũng bắt đầu chế tạo một hợp chất mới có thể hấp thụ qua dạ dày và dùng dưới dạng thuốc viên.

Tiến sĩ, bác sĩ Mikael Dolsten, Giám đốc khoa học của Pfizer, cho biết, việc phát hiện ra một chất ức chế protease có thể được cung cấp qua đường uống là "một kiệt tác hóa học".

Thuốc kháng virus phát triển phức tạp hơn vaccine vì chúng phải nhắm mục tiêu vào virus sau khi nó đã nhân lên bên trong tế bào người, mà không làm tổn hại đến các tế bào khỏe mạnh. Vaccine ngừa Covid-19 thường dạy cho hệ thống miễn dịch của con người nhận biết và tấn công một phần của gai protein đặc trưng cho virus corona.

Thuốc điều trị Covid-19 có thể chỉ được uống trong vài ngày, nhưng các nhà sản xuất thuốc đã phải đi từng bước cẩn trọng để bảo đảm an toàn.

Những bước thử nghiệm dè dặt

Các ứng cử viên thuốc điều trị của Pfizer, Merck và Roche sử dụng các cơ chế khác nhau để phá vỡ bộ máy nhân bản của virus. Nhưng các công ty đã chia sẻ những thách thức tương tự trong thử nghiệm.

Một là bảo đảm bệnh nhân nhận được thuốc ngay sau khi nhiễm Covid-19. Tiến sĩ Dolsten của Pfizer cho biết: “Tất cả chỉ nhằm điều trị càng sớm càng tốt trong quá trình bị bệnh, khi virus đang phát triển”.

Và với tỷ lệ tiêm chủng cao ở một số khu vực, các thử nghiệm phải được thực hiện ở các quốc gia nơi Covid-19 vẫn đang gia tăng.

Vào tháng 3 năm nay, Pfizer đã bắt đầu thử nghiệm giai đoạn đầu trên người ở Mỹ về phương pháp điều trị Covid-19 đường uống thử nghiệm, được gọi là PF-07321332. Đây là bước tiếp theo sau một thử nghiệm riêng biệt của công ty về thuốc tiêm tĩnh mạch bắt đầu vào mùa thu năm ngoái.

Ứng cử viên thuốc kháng virus của Merck, mang tên molnupiravir, gần đây đã có một bước thụt lùi. Vào tháng trước, công ty cho biết sẽ không tiếp tục sử dụng nó cho bệnh nhân nằm viện. Nhưng Merck cho biết họ đang chuyển loại thuốc này vào các thử nghiệm giai đoạn cuối trên một nhóm hẹp bệnh nhân không nhập viện - cụ thể là những người có các triệu chứng không quá 5 ngày và có ít nhất một yếu tố nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng, hạn như tuổi cao, béo phì hoặc tiểu đường. Merck cho biết họ có thể có dữ liệu cuối cùng vào tháng 9 hoặc tháng 10 tới.

Roche và đối tác Atea cũng đang hạn chế tham gia vào thử nghiệm giai đoạn cuối mới bắt đầu gần đây đối với loại thuốc AT-527 cho những bệnh nhân Covid-19 có các triệu chứng dưới 5 ngày. Atea cho biết dự kiến sẽ có kết quả thử nghiệm cuối cùng trong năm nay.

HOÀNG DƯƠNG (Theo Reuters)