Tính độc lập của kiểm toán viên: Chủ động kiểm soát và xử phạt rõ ràng

Các công ty kiểm toán và KTV phải hiểu rõ tính độc lập là trách nhiệm của tất cả các bên. Ảnh: ISCA

Tầm quan trọng của tính độc lập và xu hướng kiểm soát

Tính độc lập của KTV luôn là một chủ đề quan trọng không chỉ đối với các công ty kiểm toán, hiệp hội hành nghề, mà còn đối với các nhà đầu tư. Thực tế, các nhà đầu tư mong đợi cuộc kiểm toán được thực hiện bởi các KTV chuyên nghiệp, có khả năng phán đoán khách quan và duy trì sự độc lập đối với các công ty đại chúng hoặc các công ty môi giới mà họ kiểm toán. Do đó, việc tuân thủ các tiêu chuẩn và quy tắc độc lập, cũng như quy trình nội bộ của công ty là điều cơ bản nhưng rất quan trọng đối với niềm tin của nhà đầu tư, cũng như để xây dựng văn hóa về tính chính trực, nâng cao chất lượng kiểm toán.

Năm 2023, PCAOB cải thiện các báo cáo thanh tra của mình bằng việc bổ sung một phần mới về tính độc lập của KTV và một loạt các cải tiến khác giúp tăng tính minh bạch thông qua việc công khai nhiều thông tin tin cậy và hữu ích hơn cho các nhà đầu tư và bên liên quan. PCAOB cũng đã nêu rõ trong báo cáo thanh tra về các trường hợp vi phạm tính độc lập được phát hiện thông qua quá trình thanh tra, cũng như các trường hợp khác do chính công ty kiểm toán tự xác định. Ngoài ra, năm 2023, PCAOB cũng bắt đầu thực hiện các thủ tục để xem xét việc tuân thủ tính độc lập đối với các công ty kiểm toán và tất cả các hợp đồng mà công ty kiểm toán thực hiện.

Trong các năm từ 2021-2023, PCAOB đã quan sát thấy, các công ty kiểm toán và KTV ngày càng gia tăng các vi phạm về tính độc lập, bao gồm: Các quy tắc chung, tiêu chuẩn quốc tế và quy tắc của PCAOB. Đặc biệt, trong năm 2023, các trường hợp vi phạm tăng đáng kể sau khi PCAOB tập trung nhiều hơn vào tính độc lập và kiểm tra sát sao hơn. Các lĩnh vực trọng tâm PCAOB thực hiện để đánh giá việc tuân thủ tính độc lập bao gồm: Ủy ban kiểm toán phê duyệt trước các dịch vụ kiểm toán và phi kiểm toán do công ty kiểm toán cung cấp cho khách hàng; Thảo luận với các ủy ban kiểm toán về các vấn đề được cho là có liên quan đến tính độc lập của KTV; Yêu cầu luân chuyển KTV tham gia và người đánh giá chất lượng kiểm toán; Các tuyên bố về tính độc lập của các KTV tham gia kiểm toán và những người liên quan khác đối với khách hàng kiểm toán.

Bên cạnh đó, PCAOB cũng đánh giá mức độ hiệu quả của hệ thống kiểm soát chất lượng mà công ty kiểm toán đang triển khai trong việc cung cấp sự đảm bảo hợp lý rằng KTV duy trì tính độc lập, bao gồm: Giám sát các mối quan hệ kinh doanh của công ty; Quy trình đánh giá về tính độc lập để xác nhận tính độc lập của KTV trước khi bắt đầu kiểm toán; Quy trình tham vấn về tính độc lập trong công ty kiểm toán; Giám sát các mối quan hệ tài chính của KTV và nhân viên công ty kiểm toán; Xác định và đánh giá các hành vi vi phạm tính độc lập.

Các thông lệ tốt đảm bảo tính độc lập của kiểm toán viên

Để đảm bảo tính độc lập, các công ty kiểm toán không chỉ cần các quy định, quy trình, hoặc phương pháp luận toàn diện mà còn phải thiết kế quy trình kiểm soát phù hợp với quy mô, mức độ hoạt động của công ty kiểm toán. Theo đó, các chuyên gia PCAOB khuyến nghị và rút ra một số thực hành tốt mà họ đã quan sát được khi kiểm tra các công ty kiểm toán.

Trước tiên, các công ty kiểm toán cần tăng cường sử dụng các công cụ dựa trên công nghệ để thúc đẩy phát hiện sớm các hành vi vi phạm tính độc lập. Cụ thể, một số công ty kiểm toán đã triển khai các công cụ để thường xuyên đối chiếu giữa thời gian và các khoản tài chính tương ứng của KTV nhằm xác định sớm các hành vi vi phạm; sử dụng công cụ phân tích nhằm gửi thông tin cho nhân viên để nhắc nhở họ về các khoản tài chính không chính xác hoặc chưa được báo cáo/cần cập nhật thông tin. Một số công ty kiểm toán tiến hành theo dõi hệ thống báo cáo tính độc lập và gửi email nhắc nhở nhân viên bổ sung thông tin còn trống, không truy cập hệ thống giám sát trong vòng 3 tháng qua hoặc có thông tin trong hệ thống giám sát để trống, không khai báo…

Bên cạnh đó, các công ty kiểm toán cần tăng tần suất báo cáo về tính độc lập của KTV lên hằng quý thay vì nửa năm hoặc một năm/lần. Ngoài ra, để tăng cường quy trình, một số công ty kiểm toán đã điều chỉnh các tuyên bố dựa trên lợi ích tài chính của nhân viên và/hoặc các dịch vụ cung cấp cho khách hàng kiểm toán. Nhiều công ty đã áp dụng một quy trình nâng cao, bao gồm: Các cuộc họp bắt buộc với KTV về vấn đề độc lập, hướng dẫn việc tiết lộ thông tin tài chính của KTV và thông tin của các thành viên trong gia đình nhằm minh bạch tất cả các khoản tài chính đang nắm giữ. Trong quá trình này, các khoản tài chính có thể được đối chiếu với nhiều tài liệu để xác minh (tài khoản ngân hàng, hồ sơ khai thuế).

Một hành động cần thiết được triển khai trong quy trình kiểm soát tính độc lập là ban hành các chính sách và thủ tục cụ thể để xử phạt hành vi vi phạm. Các quy định kỷ luật có thể bao gồm: Trừng phạt tài chính, hoãn thăng chức, đào tạo bắt buộc, loại khỏi cuộc kiểm toán, thực hiện đánh giá độc lập bắt buộc trong nhiều năm tiếp theo.

PCAOB nhấn mạnh rằng, các công ty kiểm toán và KTV phải hiểu rõ tính độc lập là trách nhiệm của tất cả các bên, không phải chỉ riêng KTV. Do đó, mỗi cá nhân cần nhận thức được tất cả các mối quan hệ tài chính và kinh doanh của họ, bao gồm cả các mối quan hệ trong gia đình. Các công ty kiểm toán cũng cần lưu ý đến các mối quan hệ trước khi cung cấp dịch vụ kiểm toán và báo cáo kịp thời các mối quan hệ đó cho hệ thống giám sát của công ty. Đồng thời, trao đổi liên tục với khách hàng kiểm toán về các kế hoạch tương lai, thực hiện cách tiếp cận chủ động đối với tính độc lập thay vì có vi phạm rồi mới phản ứng.

Các ủy ban kiểm toán phải xem xét tất cả các dịch vụ do công ty kiểm toán cung cấp và đảm bảo không có dịch vụ nào có thể làm suy yếu tính độc lập của công ty kiểm toán. Ủy ban kiểm toán không nên chấp thuận các hợp đồng trả thù lao cho KTV trên cơ sở lợi nhuận hay “hoa hồng”, vì thù lao như vậy được coi là yếu tố tác động làm suy yếu tính độc lập của KTV. Ủy ban kiểm toán cũng có trách nhiệm đánh giá mối quan hệ giữa công ty kiểm toán, KTV với các thành viên trong hội đồng quản trị, cổ đông lớn của công ty được kiểm toán./.

THÙY LÊ