Tính hai mặt của quảng cáo: Tác động đến người tiêu dùng

Nhiều quảng cáo trực tiếp hoặc gián tiếp dẫn dụ thanh, thiếu niên thay đổi thói quen, suy nghĩ, lối sống, cách ăn mặc, cách hành xử theo hướng tiêu cực. (Nguồn: Viettel EduPortal).

Mặt trái quảng cáo trực tuyến

Theo các nghiên cứu cho thấy, các nội dung quảng cáo trên môi trường số thực sự có tác động rất lớn tới nhận thức và hành vi của người dùng. Sự tác động này luôn luôn có hai mặt, tích cực và tiêu cực.

Thực tế đã cho thấy, nhiều mẫu quảng cáo trực tuyến độc hại có thể lôi kéo, nài ép, dụ dỗ người tiêu dùng ràng buộc với sản phẩm của nhà sản xuất bằng những thủ thuật quảng cáo rất tinh vi, dẫn dắt người tiêu dùng đến các quyết định lựa chọn mà lẽ ra họ không thực hiện nếu không có quảng cáo. Nhiều quảng cáo có khả năng “thao túng tâm lý” người tiêu dùng, dẫn dụ họ mua sắm sản phẩm trái với ý muốn. Đó là chưa kể đến câu chuyện quảng cáo láo, quảng cáo sai lệch, phóng đại, “thổi phồng” sản phẩm, lừa đảo người tiêu dùng.

Hiện nay, quảng cáo không chỉ đơn giản là tiếp thị một sản phẩm, dịch vụ, mà ngay cả thương hiệu cá nhân, các văn hóa phẩm... tất tần tật mọi khía cạnh có thể thu về lợi ích đều có thể trở thành đối tượng được quảng cáo. Trong thời đại của lưu lượng lên ngôi, rất nhiều người sẵn sàng đem những thông tin phản cảm, mang mầm độc vào mẫu quảng cáo, những mong có thể “câu view”, thu hút sự chú ý của người dùng nhằm tìm kiếm lợi nhuận tối ưu.

Là một người dùng mạng xã hội lâu năm, đồng thời cũng là người trực tiếp công tác trong ngành Giáo dục, anh Nguyễn Anh Minh, giáo viên một trường quốc tế tại TP Hồ Chí Minh cho biết, anh cảm thấy các quảng cáo trực tuyến hiện nay đang có dấu hiệu xâm phạm quyền và lợi ích của người tiêu dùng một cách trực diện hoặc âm thầm, lặng lẽ.

“Một ví dụ, tôi vừa đến một địa phương, ngay lập tức mạng xã hội sẽ hiển thị hàng loạt thông tin liên quan đến nhà hàng, quán ăn, điểm du lịch của địa phương đó. Tương tự, tôi chỉ mới tìm kiếm sơ thông tin về một sản phẩm, thì những ngày sau, lập tức thông tin về sản phẩm ấy tràn ngập trên toàn bộ các nền tảng mạng xã hội mà tôi đang sử dụng. Điều này khiến tôi cảm thấy sự riêng tư của cá nhân bị xâm phạm, cũng như thông tin của tôi trên mạng xã hội không được bảo mật. Cạnh đó, rất nhiều quảng cáo tạo ra những hiệu ứng xã hội không tốt, cổ súy hành vi độc hại, kích động thói quen tiêu dùng vô tội vạ... đặc biệt là đối với thanh, thiếu niên”.

Theo anh Minh, trong quá trình hướng dẫn, dạy dỗ học sinh, anh nhận thấy, học sinh bị tác động bởi quảng cáo trực tuyến là rất lớn. Nhiều quảng cáo trực tiếp hoặc gián tiếp dẫn dụ thanh, thiếu niên thay đổi thói quen, suy nghĩ, lối sống, cách ăn mặc, cách hành xử theo hướng tiêu cực. Nhiều trào lưu xấu, độc hại trên mạng xã hội cũng xuất phát từ những mẫu quảng cáo trực tuyến.

Một nghiên cứu năm 2023 có sự tham gia của hơn 40 chuyên gia Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy, mỗi ngày, hàng trăm quảng cáo trên smartphone tấn công trẻ em cùng thanh, thiếu niên toàn cầu và các nhà quảng cáo bí mật đánh cắp dữ liệu cùng thông tin cá nhân. Những mẫu quảng cáo độc hại - nước uống có gas, thức ăn nhanh, thuốc lá, rượu, game và bài bạc trực tuyến - khuyến khích trẻ em, thanh, thiếu niên dùng những sản phẩm đe dọa sự phát triển và sức khỏe tràn lan trên mạng xã hội. Nhóm nghiên cứu đã đưa ra lời kêu gọi chính phủ khắp thế giới tăng cường biện pháp quản lý nhằm bảo vệ trẻ em và thanh, thiếu niên trước những mẫu quảng cáo độc hại và nguy cơ bị trộm thông tin cá nhân.

Có thể thấy, mặt trái của quảng cáo trực tuyến không chỉ đem đến những tác động tiêu cực ở khía cạnh kinh tế - thị trường, gây thiệt hại vật chất cho người tiêu dùng, mà rộng lớn hơn, ở khía cạnh xã hội, nó có nguy cơ đem đến nhiều hệ lụy tiêu cực, nhiều tác động xấu đến sức khỏe, suy nghĩ, nhận thức, thói quen của nhiều thế hệ, mà nguy hại nhất là tác động đến thế hệ thanh, thiếu niên, tương lai của nhân loại.

Nhiều lợi ích về kinh tế - xã hội

Tại nhiều quốc gia, công cụ quảng cáo trực tuyến đã được dùng một cách hiệu quả trong tuyên truyền các vấn đề về xã hội, dân sinh, các vấn đề toàn cầu như bảo vệ môi trường... (Nguồn: Network).

Mặc dù tồn tại nhiều mặt trái, nhưng không thể phủ nhận, quảng cáo trực tuyến phát triển ngày càng mạnh mẽ không phải là không có nguyên do, trong đó có rất nhiều mặt tích cực mà nó mang đến cho đời sống con người.

Với không gian không giới hạn, lợi thế đo được hiệu quả cụ thể bằng các thông số như: lượt người xem, lượt người kích chuột truy cập, lượt người tương tác... quảng cáo trực tuyến đã tạo ra những lợi ích lớn, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với người tiêu dùng hơn.

Về mặt kinh tế - xã hội quảng cáo trực tuyến không chỉ là một công cụ quan trọng trong việc quảng bá sản phẩm và dịch vụ mà còn mang lại nhiều lợi ích đối với cả người tiêu dùng và doanh nghiệp, đóng góp vào sự phát triển và nâng cao chất lượng đời sống.

Quảng cáo trực tuyến cho phép người tiêu dùng truy cập và tìm kiếm thông tin về sản phẩm và dịch vụ mọi lúc, mọi nơi thông qua các thiết bị kết nối internet như máy tính, điện thoại di động và máy tính bảng. Kỉ nguyên của quảng cáo trực tuyến cũng giúp người tiêu dùng dễ dàng tìm kiếm và so sánh giữa các sản phẩm và dịch vụ từ nhiều nhà cung cấp khác nhau, giúp họ có thể chọn lựa một cách tự do và thoải mái hơn so với quảng cáo truyền thống trước kia.

So với quảng cáo truyền thống, quảng cáo trực tuyến tạo ra sự tương tác và kết nối tốt hơn giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng, thông qua các phản hồi, bình luận và chia sẻ trên mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác. Đối với các doanh nghiệp, quảng cáo trực tuyến mở ra cơ hội tiếp cận rộng vô biên với một lượng lớn khách hàng tiềm năng khổng lồ, giúp họ tăng doanh số bán hàng và mở rộng thị trường. Thực tế là ở thời đại của mạng xã hội, đã có không ít doanh nghiệp khởi nghiệp, bứt phá, làm giàu nhờ tận dụng công cụ này tiếp cận người tiêu dùng. Có thể khẳng định, quảng cáo trực tuyến đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế số, tạo ra cơ hội việc làm và tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, lợi ích của quảng cáo trực tuyến không chỉ hạn chế ở những khía cạnh nói trên. Mạng xã hội và các công cụ quảng cáo trực tuyến là những nền tảng tuyệt vời để lan tỏa những vấn đề tích cực, nhân văn, các vấn đề xã hội, chính sách, pháp luật. Đây cũng là một trong những công cụ hữu hiệu để đưa thông tin đến người dùng, tạo ra sự nhận thức và thúc đẩy hành động tích cực từ cộng đồng. Tại nhiều quốc gia, công cụ quảng cáo trực tuyến đã được dùng một cách hiệu quả trong tuyên truyền các vấn đề về xã hội, dân sinh, các vấn đề toàn cầu như bảo vệ môi trường...

Chia sẻ với báo chí, ông Nguyễn Trường Sơn - Chủ tịch Hiệp hội Quảng cáo Việt Nam cho biết, quảng cáo theo tài liệu thống nhất chính là chuyển tải thông điệp để mọi người nhận biết, cảm nhận, tiếp thu; thông điệp này có thể đến từ một cá nhân, một nhóm người hay tổ chức dùng linh hoạt các hình thức phương tiện khác nhau để chuyển tải đến mọi ngóc ngách của cuộc sống và gần gũi đời thường.

Quảng cáo chia thành hai mảng: Quảng cáo thương mại và phi thương mại. Ranh giới giữa hai loại hình trên đôi khi rất mong manh, mảng này hỗ trợ mảng kia; có sự hỗ trợ qua lại, tác động đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và ảnh hưởng vô cùng lớn trong tạo xu thế tích cực cho xã hội.

Ông Nguyễn Trường Sơn cũng cho biết, trên thế giới, lịch sử quảng cáo đã có hàng trăm năm được coi là ngành kinh tế khi mang lại những lợi ích kinh tế vô cùng to lớn cho mỗi quốc gia. Quảng cáo Việt Nam thực sự phát triển từ năm 1990 và cho đến nay quảng cáo đã có những bước tiến vượt bậc, trở thành một ngành nghề chính thức, tạo sự lan tỏa toàn xã hội trong việc tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, quảng bá hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam cũng như thể hiện vai trò cầu nối giữa sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng, cung cấp thông tin giúp người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm hàng hóa phù hợp, thúc đẩy phát triển kinh tế, trở thành một trong những ngành công nghiệp quan trọng của đất nước.

Quảng cáo trực tuyến, nói cho cùng cũng chỉ là công cụ. Và công cụ ấy được sử dụng tích cực hay tiêu cực, tốt hay xấu, đem lại nhiều tác hại hay lợi ích, tất cả là do ý chí của những người sử dụng và quản lý công cụ ấy.

Trân trân