Tổ chức Hợp tác Thượng Hải: Lực đẩy mới thách thức trật tự phương Tây

Hội nghị thượng đỉnh lịch sử SCO quy tụ Trung Quốc, Ấn Độ, Nga… gửi thông điệp mạnh mẽ về sự chuyển dịch quyền lực toàn cầu (trong ảnh: Toàn cảnh Hội nghị thượng đỉnh SCO tại Thiên Tân, Trung Quốc, ngày 1/9/2025). Ảnh: THX/TTXVN

Theo Tiến sĩ khoa học chính trị Moses Becker, nhà bình luận đặc biệt về các vấn đề chính trị của cổng phân tích tin tức News.az (Azerbaijan), "Gió Đông sẽ thắng gió Tây" - câu nói nổi tiếng của Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông trước đây dường như đang trở thành hiện thực, không phải qua đối đầu quân sự, mà qua sự dịch chuyển kinh tế và địa chính trị. Thế giới đang chứng kiến một sự chuyển dịch quyền lực mạnh mẽ, khi các quốc gia phương Nam trỗi dậy, thách thức sự thống trị của các cường quốc phương Tây truyền thống. Trọng tâm của sự chuyển đổi này là Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), một khối có tiềm năng định hình lại cán cân quyền lực toàn cầu.

Tiến sĩ Becker lưu ý, SCO không còn là một liên minh khu vực mang tính biểu tượng. Ngày nay, tổ chức này đại diện cho gần 40% dân số thế giới và gần 30% GDP toàn cầu. 10 thành viên chính thức- Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, Pakistan, Iran, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan và Belarus - cùng với 16 quốc gia quan sát viên và đối tác đối thoại, tạo nên một nền tảng đa dạng và ngày càng có ảnh hưởng. Hội nghị thượng đỉnh năm nay, được tổ chức từ ngày 31/8 đến 1/9 vừa qua, tại Thiên Tân, Trung Quốc, được xem là sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử của tổ chức này.

Đây không chỉ là một cuộc gặp gỡ ngoại giao đơn thuần mà còn là một tuyên bố về ý định. Sự hiện diện của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tại Trung Quốc lần đầu tiên sau 7 năm tự thân nó đã là một tín hiệu địa chính trị. Ông Modi ngồi cùng bàn với Thủ tướng Pakistan Shehbaz Sharif, một hình ảnh hiếm hoi xét đến cuộc đối đầu lịch sử giữa hai nước. Như hãng tin Reuters đã nhận định, "Trung Quốc đã sử dụng cuộc họp của các nhà lãnh đạo SCO để thể hiện sự đoàn kết giữa các nước Nam bán cầu trong kỷ nguyên Donald Trump". Với hội nghị thượng đỉnh này, Bắc Kinh đã gửi đi một thông điệp: tương lai sẽ không chỉ do Washington quyết định.

Những con số sau đây kể một câu chuyện hấp dẫn về sự trỗi dậy của phương Đông. Trong khi Mỹ vẫn là nền kinh tế lớn nhất thế giới với GDP đạt khoảng 28 nghìn tỷ USD, thì tổng GDP của các thành viên SCO cũng rất đáng chú ý: Trung Quốc (18,53 nghìn tỷ USD), Ấn Độ (3,94 nghìn tỷ USD) và Nga (2,5 nghìn tỷ USD). Hơn nữa, trong khi các nền kinh tế phương Tây đã phát triển, khối SCO vẫn còn dư địa cho sự tăng trưởng bùng nổ. Điều này được thúc đẩy bởi sự tăng tốc đổi mới công nghệ và mở rộng công nghiệp ở châu Á.

Điều khiến hội nghị thượng đỉnh năm nay đặc biệt đáng chú ý là sự liên kết ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và Ấn Độ - hai cường quốc có lịch sử lâu dài về ngờ vực và thậm chí xung đột vũ trang. Mối quan hệ giữa hai nước đã xuống mức thấp nhất vào năm 2020 với các cuộc đụng độ biên giới bạo lực. Tuy nhiên, tại hội nghị thượng đỉnh BRICS năm ngoái ở Nga, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Modi đã có những bước đi thăm dò đầu tiên hướng tới hòa giải.

Năm nay, bối cảnh còn đáng chú ý hơn: mối quan hệ giữa Washington với cả Bắc Kinh và New Delhi đang xấu đi. Ngay trong ngày Thủ tướng Modi tuyên bố tham dự hội nghị thượng đỉnh SCO, Mỹ đã tăng thuế đối với hàng hóa Ấn Độ, một động thái chỉ càng đẩy nhanh việc Ấn Độ chuyển hướng sang các nước láng giềng châu Á.

Thực tế kinh tế đang thúc đẩy sự tan băng trong quan hệ giữa các quốc gia thành viên. Theo chuyên gia Hu Shisheng thuộc Viện Quan hệ Quốc tế Đương đại Trung Quốc đã lưu ý, Trung Quốc cung cấp cho Ấn Độ 80% linh kiện điện tử nhập khẩu, 70% nguyên liệu hóa chất thô và 90% kim loại đất hiếm. Trong một thế giới được định hình bởi cạnh tranh chuỗi cung ứng và sự tách rời công nghệ, những sự phụ thuộc này không thể bị bỏ qua. Những nỗ lực cô lập Bắc Kinh của Washington đang vô tình đẩy Ấn Độ và Trung Quốc lại gần nhau hơn.

Mặc dù vậy, SCO vẫn phải đối mặt với những thách thức nội bộ nhất định. Tổ chức này vẫn chưa thể sánh được với sự gắn kết quân sự và thống nhất chính trị của NATO. Những bất đồng lâu đời - đặc biệt là giữa Ấn Độ và Pakistan - vẫn chưa được giải quyết. Jeremy Chan, cựu nhà ngoại giao Mỹ và hiện là nhà phân tích cấp cao tại Eurasia Group, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg: "Kinh nghiệm những năm gần đây cho thấy khi xảy ra khủng hoảng liên quan đến một thành viên hoặc nước láng giềng của SCO, tổ chức này vẫn thụ động". Điểm yếu về mặt thể chế này thể hiện rõ tại Thiên Tân, nơi Ấn Độ đã chặn nỗ lực xin gia nhập chính thức của Azerbaijan, trong khi Pakistan phản ứng bằng cách phủ quyết Armenia.

Tuy nhiên, bất chấp những căng thẳng này, vẫn có những thành tựu rõ rệt. SCO đã công bố thành lập Ngân hàng Phát triển nhằm tăng cường hợp tác kinh tế giữa các thành viên. Hơn nữa, Trung Quốc và Nga đã ký kết các thỏa thuận được mong đợi từ lâu để thúc đẩy dự án đường ống dẫn khí đốt "Power of Siberia-2", một thỏa thuận có tác động lớn đến thị trường năng lượng toàn cầu. Những bước đi này cho thấy mặc dù SCO có thể chưa thể sánh ngang với NATO, nhưng tổ chức này đang vững vàng xây dựng nền tảng cho một trật tự toàn cầu thay thế.

Thông điệp từ Thiên Tân rất rõ ràng: Nam bán cầu không còn bằng lòng với việc đóng vai trò hỗ trợ trong một trật tự thế giới do phương Tây thiết kế. Như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã phát biểu: "Thế giới đang hướng tới sự chuyển đổi. Trung Quốc và Ấn Độ là hai nền văn minh lâu đời nhất... Điều quan trọng là chúng ta phải là bạn bè, láng giềng tốt, và phải đoàn kết".

Tiến sĩ Becker kết luận, đối với phương Tây, đây có thể là một hồi chuông cảnh tỉnh. SCO vẫn chưa phải là một đối trọng hoàn hảo với NATO, nhưng tổ chức này đang phát triển nhanh chóng. Các quốc gia thành viên đang xây dựng quan hệ đối tác dựa trên lợi ích chung hơn là hệ tư tưởng. Nếu đà phát triển này tiếp tục, làn gió phương Đông thực sự có thể bắt đầu định hình lại bối cảnh toàn cầu - không chỉ thông qua đối đầu, mà còn thông qua quá trình xây dựng chậm rãi, vững chắc của một thế giới mới và đa cực.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc