'Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời'

Nhạc phẩm Tình ca nồng nàn tình yêu tiếng Việt, tình yêu đất nước của nhạc sĩ Phạm Duy. Nguồn: INTERNET

“Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi!”. Lời hát quặn lòng con cháu Tiên Rồng, nhất là khi xa xứ, và góp phần tôn vinh vẻ đẹp tiếng mẹ sinh thành.

Như mọi ngôn ngữ khác, tiếng Việt vận động và phát triển không ngừng. Khi tiếng Việt được chọn làm ngoại ngữ cũng là cơ hội để đưa văn học ra nước ngoài. Và cơ hội ấy không chỉ đối với văn học mà là toàn bộ lịch sử đời sống văn hóa tinh thần lẫn vật chất, để bạn bè hiểu sâu rộng hơn dân tộc, đất nước Việt Nam...

“Tiếng nước tôi”

Những ngày tháng 3/2020, một trong những tin tức văn nghệ đáng chú ý là tin ca sĩ Thái Thanh qua đời. Đêm đêm nằm nghe lại giọng hát của danh ca thể hiện những tình khúc của nhạc sĩ Phạm Duy càng thấy trân trọng hai tài năng thiên phú, đặc biệt là bản Tình ca đầy xúc động tự hào về tiếng mẹ sinh thành, với đoạn mở đầu:

“Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi!

Mẹ hiền ru những câu xa vời

À à ơi, tiếng ru muôn đời.

Tiếng nước tôi, bốn ngàn năm ròng rã buồn vui

Khóc cười theo mệnh nước nổi trôi, nước ơi

Tiếng nước tôi, tiếng mẹ sinh từ lúc nằm nôi

Thoắt ngàn năm thành tiếng lòng tôi, nước ơi”.

Liên quan đến “tiếng nước tôi”, cũng vào thời điểm này, từ lóng “toang” xuất hiện khắp thế giới mạng liên quan tới đại dịch COVID-19. “Ôi toang, thế là toang hết!”. “Toang, Cô Vy đã đến Thủ đô!”… Được biết, chữ “toang” vốn gắn liền với câu thoại gây sốt trên mạng “Toang rồi ông giáo ạ!” của nhóm 1977 Vlog trong một clip. Một câu thoại ngộ nghĩnh nhại lời lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao: “Con Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!”. Theo Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng 2017), chữ “toang” có 3 nghĩa: “1. [kng] có độ mở, độ hở rộng hết cỡ, trông như banh cả ra (VD: cửa mở toang, quần áo rách toang…); 2. bị tan ra từng mảnh, không còn nguyên vẹn (VD: nổ toang, cái lọ rơi xuống đất vỡ toang…); 3. [id] như toáng (VD: la toang lên, chuyện gì cũng toang ra hết…)”. Vậy xét theo cách hiểu bình thường như hiện nay trên mạng xã hội thì có lẽ các nhà từ điển học phải bổ sung nghĩa mới cho chữ “toang”!

Cách diễn đạt sai về tiếng Việt còn thể hiện trên các phương tiện truyền thông đại chúng, nhất là các biên tập viên, phát thanh viên truyền hình hàng ngày đang bị dư luận phê phán. Nhà báo Như Hạnh còn chỉ ra việc lạm dụng tiếng Anh trong một ấn phẩm dành cho lứa tuổi học trò có tới 12 tiêu đề bài viết dùng chữ teen như: Chuyện phiêu lưu của các “Kịch gia teen”; Teen Hà Nội sắp phải đi học sớm; Bộ trưởng Bộ GD-ĐT quên mất teen trong bài phát biểu; Bảo tàng ơi, hãy “teen hóa”; Những bà mẹ tuổi teen; Teen lên sân tập “swing”; Bắc Giang: Sập lan can trường, 7 teen gặp nạn; Quảng Bình: Teen lớp 8 đâm bị thương hai bạn…”. Đó chỉ mới dừng ở tiêu đề, “loạn teen” còn phổ biến trong nội dung các bài viết, thể hiện sự nghèo nàn và phá hỏng tiếng Việt.

Khi tiếng Việt được chọn làm ngoại ngữ

Giữa sự lo lắng đáng buồn ấy thì tin vui lại đến khi gần đây tiếng Việt trở thành 1 trong 5 ngoại ngữ bắt buộc ở Úc để học sinh các cấp phổ thông chọn học. Chính phủ Úc còn sẵn sàng hỗ trợ kinh phí khuyến khích việc dạy và học tiếng Việt trong nhà trường, cũng như thành lập các trung tâm Việt ngữ. Người gốc Việt ở Úc ngày càng đông, các công ty ở nước này làm ăn với Việt Nam ngày càng nhiều, mối bang giao giữa hai quốc gia ngày càng rộng mở, khắng khít.

Trước đó tại Hàn Quốc, ngoài tiếng Anh là môn ngoại ngữ thứ nhất, bắt đầu từ kỳ thi tuyển sinh đại học 2013, Bộ Giáo dục quốc gia này cũng đã đưa môn tiếng Việt vào danh sách các ngoại ngữ thứ hai để học sinh có thể chọn học, cùng với các thứ tiếng: Trung, Nga, Nhật, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Ả Rập.

Hiện nay, nhiều trường đại học ở Hàn Quốc đã có khoa Tiếng Việt. Ở bậc phổ thông, Trường THPT Ngoại ngữ Chungnam thuộc TP Cheonan gần thủ đô Seoul tiên phong mở bộ môn Tiếng Việt từ năm 2015. Những sinh viên biết tiếng Việt sau khi tốt nghiệp đại học dễ dàng kiếm việc làm trong nhiều công ty kinh doanh của Hàn Quốc có đầu tư ở Việt Nam. Tiếng Việt phổ biến giúp cho người gốc Việt các thế hệ ở Hàn Quốc không chỉ giữ được tiếng mẹ đẻ mà còn giao tiếp thuận lợi với người bản xứ, nhất là những người có trình độ văn hóa thấp.

Có thể nói trên đây là những tin tốt lành mang lại hy vọng tiếng Việt sẽ có cơ hội nhanh chóng được tiếp nhận gần gũi với bạn bè năm châu, mở rộng phổ biến thêm ở nhiều nước trên thế giới. Bởi ngôn ngữ là nền tảng quan trọng của văn hóa, tiếp nhận ngôn ngữ là con đường nhanh nhất, ngắn nhất để tiếp cận và tiếp nhận nền văn hóa của một dân tộc hay một quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi cho quan hệ ngoại giao, đầu tư, kinh doanh…

Ngoài Hàn Quốc và Úc, từ lâu tiếng Việt đã được sử dụng và ngày càng phổ biến ở nhiều nước, nhất là tại những nước có cộng đồng đông đảo người Việt sinh sống, học tập, làm việc như Lào, Campuchia, Thái Lan, Pháp, Nga, Ukraine, Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ba Lan, Czech… và lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc). Nhờ đó, người Việt các thế hệ sau sinh ra ở nước ngoài nói được tiếng Việt, giữ được nguồn gốc văn hóa tổ tiên. Đồng thời, bà con Việt kiều qua ngôn ngữ mẹ đẻ cũng đã làm cầu nối bang giao, góp phần giúp Việt Nam năng động hội nhập mạnh mẽ, sâu rộng hơn với thế giới về mọi mặt.

Tiếng Việt là một ngôn ngữ vốn bị kêu ca là khó học. Ngay cả nhiều học sinh, sinh viên trong nước cũng yếu kém tiếng Việt, mà nguyên nhân chủ yếu là do quan điểm và phương pháp giảng dạy lạc hậu, xa rời bản chất của tiếng Việt. Điều này từ lâu nhà ngôn ngữ học hàng đầu thế giới Cao Xuân Hạo đã cảnh báo và ông cũng đã dày công nghiên cứu, đưa ra quan điểm, phương pháp mới gần gũi với tiếng Việt, người Việt, văn hóa Việt được giới ngôn ngữ đánh giá cao nhưng không phải ai cũng tiếp nhận.

Một nhà văn vui mừng nói với tôi rằng, tiếng Việt được chọn làm ngoại ngữ cũng là cơ hội để đưa văn học ra nước ngoài. Điều ấy hoàn toàn đúng. Cơ hội ấy không chỉ đối với văn học mà là toàn bộ lịch sử đời sống văn hóa tinh thần lẫn vật chất, để bạn bè hiểu sâu rộng hơn dân tộc, đất nước Việt Nam. Vấn đề là chúng ta nắm bắt và thực thi cơ hội ấy ra sao cho hiệu quả để “Tiếng nước tôi, tiếng mẹ sinh từ lúc nằm nôi” mãi âm vọng và lan xa!

PHAN HOÀNG