Tổng Bí thư: Giáo dục cần chuyển từ cải cách 'chỉnh sửa' sang tư duy kiến tạo

Sáng 5/9, tại Lễ khai giảng năm học 2025-2026 do Bộ GD-ĐT tổ chức tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội), Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: giáo dục phải không chỉ truyền thụ tri thức mà còn nuôi dưỡng nhân cách, thể chất, tâm hồn để hình thành lớp người “giỏi giang, nhân ái, kiên cường”, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Tổng Bí thư đánh giá trong suốt 80 năm qua, giáo dục cách mạng Việt Nam luôn ở tuyến đầu: tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quyết định vào thắng lợi của sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và phát triển.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại Lễ khai giảng năm học 2025-2026. Ảnh: Phạm Hải

Tuy nhiên, cần nghiêm túc nhìn nhận rằng chất lượng giáo dục còn chưa đồng đều, chênh lệch vùng miền còn lớn. Đổi mới căn bản, toàn diện có khâu chưa đồng bộ, còn lúng túng cả trong nhận thức và hành động. Giáo dục đại học đổi mới chậm, liên kết đào tạo - nghiên cứu - thị trường lao động chưa chặt chẽ. Phương pháp dạy học ở nhiều nơi chưa khuyến khích sáng tạo và năng lực tự học. Cơ sở vật chất, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế còn hạn chế, bất cập. Có giai đoạn giáo dục chưa phát huy đầy đủ vai trò động lực cho phát triển. Đây là những vấn đề đòi hỏi chúng ta phải kiên quyết khắc phục.

Đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước công nghiệp hiện đại, và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Vừa qua Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Để nhanh chóng đưa Nghị quyết vào cuộc sống, Tổng Bí thư đề nghị:

Toàn Đảng phải đổi mới mạnh mẽ tư duy lãnh đạo đối với giáo dục, không áp đặt những chuẩn mực cũ cho một nền giáo dục hiện đại, mà cần chỉ đạo sát sao, thực chất, tổ chức thực hiện quyết liệt, hiệu quả, nhất quán coi giáo dục là quốc sách hàng đầu.

Quốc hội cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo hành lang pháp lý thông suốt, ổn định và tiên tiến cho sự nghiệp đổi mới giáo dục và đào tạo.

Chính phủ tăng cường đầu tư, bảo đảm nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, đội ngũ; đồng thời kiên quyết tháo gỡ điểm nghẽn về cơ chế, chính sách để khơi thông và huy động tối đa mọi nguồn lực xã hội cho giáo dục.

Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, các tổ chức xã hội cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết, khuyến khích và lan tỏa phong trào toàn dân chăm lo cho sự nghiệp trồng người.

Bà Lê Hoàng Việt Nga, Trường Tiểu học Tân Lập 1 (áo dài đỏ) dẫn học sinh lớp 1 vào trường. Ảnh: Xuân Ngọc

Ngành giáo dục cần tiên phong trong đổi mới tư duy, phương pháp, quản trị; xây dựng đội ngũ nhà giáo vừa có tri thức, vừa có đạo đức và khát vọng cống hiến. Các thầy cô giáo phải là tấm gương sáng, là nguồn cảm hứng cho học trò. Học sinh, sinh viên phải nuôi dưỡng chí lớn, khát vọng lớn, học tập và rèn luyện để trở thành công dân toàn cầu, từng bước hội nhập chuẩn mực quốc tế nhưng luôn giữ vững bản sắc và tâm hồn Việt Nam.

Tổng Bí thư nhấn mạnh một số định hướng lớn:

Thứ nhất, đổi mới mạnh mẽ tư duy và hành động. Chuyển từ cải cách “chỉnh sửa” sang tư duy kiến tạo – dẫn dắt phát triển quốc gia bằng giáo dục; lấy chất lượng - công bằng - hội nhập - hiệu quả làm thước đo; siết chặt kỷ luật thực thi.

Thứ hai, bảo đảm tiếp cận bình đẳng trong giáo dục, nâng cao mặt bằng dân trí. Không để bất kỳ trẻ em nào bị bỏ lại phía sau; ưu tiên vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng khó khăn; tăng đầu tư trường lớp - dinh dưỡng học đường - đội ngũ thầy cô - hạ tầng số. Vừa qua chúng ta đã thực hiện miễn học phí cho toàn bộ học sinh từ mầm non tới hết trung học phổ thông; một số địa phương đã hỗ trợ cung cấp bữa ăn trưa miễn phí cho các cháu học 2 buổi. Bộ Chính trị cũng đã có kết luận về chủ trương đầu tư xây dựng các trường phổ thông nội trú liên cấp tại 248 xã biên giới đất liền. Trước mắt, thí điểm đầu tư hoàn thành xây mới hoặc cải tạo 100 trường trong năm 2025, hoàn thành chậm nhất là đến thời điểm khai giảng năm học sau.

Thứ ba, đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng toàn diện. Không chỉ truyền thụ tri thức, mà còn nuôi dưỡng nhân cách – rèn luyện thể chất – bồi dưỡng tâm hồn, khơi dậy tinh thần công dân, ý thức kỷ luật và trách nhiệm xã hội; hình thành lớp người “vừa giỏi giang, vừa nhân ái, vừa kiên cường”.

Thứ tư, tạo đột phá trong giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp. Đại học phải trở thành trung tâm sản sinh tri thức, công nghệ, là hạt nhân đổi mới sáng tạo - khởi nghiệp; gắn chặt đào tạo - nghiên cứu - chuyển giao với nhu cầu phát triển đất nước. Cần hình thành những đại học lớn có tầm vóc khu vực và quốc tế, những cơ sở đào tạo nghề hiện đại, để đào tạo ra đội ngũ nhân lực chất lượng cao, góp phần đưa đất nước bứt phá trong khoa học – công nghệ, công nghiệp hóa và chuyển đổi số.

Tổng Bí thư Tô Lâm đánh trống khai giảng năm học mới. Ảnh: Phạm Hải

Thứ năm, đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong giáo dục. Hội nhập để học hỏi tinh hoa, thu hẹp khoảng cách, lan tỏa chuẩn mực; khuyến khích đồng đào tạo, liên kết chương trình, công nhận tín chỉ, trao đổi giảng viên – sinh viên, thu hút học giả quốc tế; qua đó nâng cao vị thế giáo dục Việt Nam.

Thứ sáu, chăm lo xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Thầy cô là linh hồn của giáo dục, là nhân tố quyết định sự thành bại của đổi mới. Thầy cô không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn gieo mầm khát vọng, hun đúc nhân cách, thắp sáng niềm tin cho học trò. Bởi vậy, bản thân các thầy cô cũng phải không ngừng học tập, sáng tạo, nêu gương mẫu mực. Luật Nhà giáo đã được Quốc hội thông qua là nền tảng để bảo đảm nâng cao đời sống vật chất, quyền, lợi ích hợp pháp, đồng thời nâng cao chuẩn nghề nghiệp, đạo đức, trách nhiệm và vị thế xã hội của nhà giáo.

Thứ bảy, thúc đẩy chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục. Biến công nghệ thành cú hích cho đổi mới căn bản, toàn diện: dạy và học linh hoạt, học liệu mở, nền tảng số an toàn, nhân văn; nâng cao năng lực số cho giáo viên – học sinh; bảo đảm an ninh, an toàn dữ liệu.

Thứ tám, ưu tiên đầu tư cho giáo dục. Đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho tương lai dân tộc. Quy hoạch tổng thể, sắp xếp hệ thống (nhất là đại học công lập) để hình thành trung tâm đào tạo – nghiên cứu – đổi mới sáng tạo ngang tầm khu vực, vươn tầm quốc tế; sử dụng chi tiêu công hiệu quả, không dàn trải; tăng cường hợp tác công - tư, huy động mạnh mẽ các nguồn lực xã hội cùng chung tay cho sự nghiệp trồng người.

Thứ chín, xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời. Trong thời đại Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tri thức thay đổi từng ngày, từng giờ; điều hôm nay tiên tiến, ngày mai có thể đã lạc hậu. Vì vậy, học tập không chỉ là nhu cầu cá nhân, mà trước hết phải được nhìn nhận như một trách nhiệm chính trị, một hành động cách mạng thường trực của mỗi người dân. Ở bất kỳ độ tuổi, lĩnh vực hay nghề nghiệp nào, chúng ta đều phải học để không bị tụt hậu, học để làm chủ tri thức và công nghệ, học để phát triển bản thân và góp phần xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng.

Xây dựng xã hội học tập, khuyến khích học tập suốt đời chính là nền tảng vững chắc nhất cho một dân tộc tự cường. Đó không chỉ là hành trang của mỗi cá nhân, mà còn là giá trị cốt lõi của quốc gia, bảo đảm cho dân tộc ta tiến cùng thời đại, khẳng định bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam trên trường quốc tế.

Với học sinh, sinh viên, Tổng Bí thư căn dặn: Thế hệ cha ông đã làm nên chiến thắng bằng máu xương, hôm nay, trong hòa bình, hội nhập và khát vọng vươn lên, trách nhiệm của thế hệ các cháu là phải làm nên chiến thắng mới bằng tri thức - bản lĩnh - sáng tạo. Ông mong thế hệ trẻ đặt mục tiêu rõ ràng; rèn luyện kỷ luật tự học; nuôi dưỡng đam mê khám phá; Nâng cao năng lực, làm chủ công nghệ số và trí tuệ nhân tạo một cách thông minh, an toàn và nhân văn; Biết yêu thương, sẻ chia, sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng.

"Học sinh nhỏ tuổi hãy thực hiện thật tốt 5 điều Bác Hồ dạy; học sinh trung học cần trau dồi nhân cách, ý thức công dân, bồi đắp tri thức và nuôi dưỡng khát vọng; sinh viên hãy nuôi chí lớn, dám nghĩ, dám làm, đi đầu trong khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh và hội nhập quốc tế, hãy học tập và rèn luyện để trở thành người lao động hữu ích cho gia đình và xã hội", Tổng Bí thư nói.

Với các thầy cô giáo, Tổng Bí thư đánh giá là đội ngũ lặng thầm mà bền bỉ, hy sinh, cống hiến vô cùng to lớn cho sự nghiệp "trồng người". Ông bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và tri ân chân thành tới các thế hệ thầy cô. Trong giai đoạn mới, Tổng Bí thư mong các thầy cô tiếp tục nêu gương, đổi mới phương pháp, dẫn dắt học trò trên con đường tri thức và nhân cách; Tiên phong chuyển đổi số, hướng dẫn học sinh, sinh viên sử dụng công nghệ (nhất là trí tuệ nhân tạo) một cách sáng tạo, hiệu quả, an toàn và nhân văn; Tích cực tham gia đóng góp chính sách, nâng cao chất lượng và công bằng trong giáo dục.

Kết thúc phát biểu, Tổng Bí thư Tô Lâm đánh trống khai giảng, chính thức mở đầu năm học mới.

Tại buổi lễ, sinh viên Kiều Tuấn Định (Đại học Bách khoa Hà Nội) thay mặt học sinh, sinh viên cả nước bày tỏ quyết tâm học tập, rèn luyện để góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Nhân dịp này, để ghi nhận những thành tích xuất sắc của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong công tác quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, Chủ tịch nước đã quyết định trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất cho Bộ GD-ĐT.

Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn điểm lại hành trình 80 năm của ngành, từ tỷ lệ mù chữ gần 95% năm 1945 đến phổ cập giáo dục, mở rộng mạng lưới trường học và đạt nhiều thành tích quốc tế. Ông gọi chặng đường 80 năm ấy là “một kỳ tích, một phép màu”.

Thay mặt Bộ GD-ĐT và toàn ngành, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn phát biểu đáp từ, tiếp thu, lĩnh hội đầy đủ các chỉ đạo, định hướng, yêu cầu của Tổng Bí thư. Đặc biệt là chỉ đạo về việc đổi mới tư duy, chuyển từ cải cách, chỉnh sửa sang kiến tạo, phát triển. Và chủ đích, phấn đấu để tiến hành giáo dục phổ cập bậc trung học phổ thông và tương đương cùng nhiều chỉ đạo khác.

Bộ và ngành sẽ triển khai ngay các chỉ đạo của Tổng Bí thư, đồng thời với việc triển khai Nghị quyết 71 ngay từ đầu năm học này.

Trong phát biểu tại lễ khai giảng, lãnh đạo ngành giáo dục cũng bày tỏ sự xúc động trước tình cảm và sự quan tâm đặc biệt của Tổng Bí thư Tô Lâm đối với sự nghiệp trồng người. Trước thềm năm học mới, khi nhiều trường học ở các tỉnh bị ảnh hưởng bởi bão số 5, số 6 và mưa lũ, Tổng Bí thư đã chỉ đạo phải khắc phục ngay thiệt hại, tập trung cao nhất để không có trường nào không thể khai giảng; đồng thời yêu cầu Bộ GD-ĐT báo cáo tình hình hằng ngày. Ngành giáo dục khẳng định sẽ nỗ lực làm tốt hơn nữa để đáp lại niềm tin và kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Lễ khai giảng năm nay, lần đầu tiên, 26 triệu học sinh, sinh viên cả nước cùng thực hiện nghi thức chào cờ khai giảng vào một thời điểm, qua hệ thống truyền hình trực tiếp.

Hoàng Linh