Tổng Bí thư Trường Chinh với việc chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám năm 1945

Khôi phục tổ chức, xây dựng và chỉnh đốn Đảng

Năm 1939, chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Ở Đông Dương, thực dân Pháp thẳng tay đàn áp các lực lượng yêu nước. Đầu năm 1940, hầu hết Ủy viên Trung ương Đảng, trong đó có những lãnh đạo chủ chốt như Nguyễn Văn Cừ, Lê Duẩn, Lê Hồng Phong, Võ Văn Tần... đều bị địch bắt. Trước yêu cầu khôi phục và phát triển cách mạng, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ Bảy tại Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh đã cử ra Ban Chấp hành Trung ương lâm thời, đồng chí Trường Chinh được chỉ định làm Quyền Tổng Bí thư.

Dưới sự chủ trì của đồng chí Trường Chinh, Hội nghị khẳng định sự đúng đắn của việc chuyển hướng chiến lược, nêu cao nhiệm vụ giải phóng dân tộc, tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất của Hội nghị lần thứ Sáu và quyết định duy trì, củng cố đội du kích Bắc Sơn; thành lập căn cứ du kích lấy Bắc Sơn - Võ Nhai làm trung tâm do Trung ương Đảng trực tiếp chỉ đạo.

Năm 1941, Nguyễn Ái Quốc về nước, trực tiếp lãnh đạo sự nghiệp đấu tranh giành độc lập của nhân dân Việt Nam. Dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị Trung ương lần thứ Tám diễn ra từ ngày 10 - 19/5/1941 tại rừng Khuổi Nậm, Pắc Bó, Hà Quảng, Cao Bằng, xác định nhiệm vụ trước mắt của cách mạng, chuẩn bị lực lượng đợi thời cơ giải phóng dân tộc. Hội nghị chính thức bầu ra Ban Chấp hành Trung ương do đồng chí Trường Chinh làm Tổng Bí thư.

“Đề cương về văn hóa Việt Nam” do Đảng Cộng sản Đông Dương phát hành năm 1943, được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Sau Hội nghị Trung ương lần thứ Tám, với cương vị là Tổng Bí thư, đồng chí Trường Chinh đã nêu một số việc cần làm để thi hành Nghị quyết Trung ương; trong đó vấn đề quan tâm hàng đầu là xây dựng Đảng. Tổng Bí thư nhấn mạnh công tác đào tạo cán bộ để có người đủ năng lực thi hành đường lối của Đảng, kiên quyết tẩy trừ bệnh “tả khuynh”, cô độc, hẹp hòi, làm cho Đảng xa rời quần chúng, đồng thời phải chống bệnh “hữu khuynh”. Với bút danh Thiết Tâm, Tổng Bí thư Trường Chinh đã viết nhiều bài đăng trên báo Giải phóng, kêu gọi các cấp bộ “trừ diệt các bệnh quan liêu và bao biện” trong bộ máy Đảng, chấn chỉnh sinh hoạt cho “đều đặn và nghiêm túc”…

Trên mặt trận văn hóa - tư tưởng, Tổng Bí thư Trường Chinh chỉ đạo các tờ báo như Việt Nam độc lập, Cờ giải phóng, Cứu quốc vạch trần âm mưu, thủ đoạn tàn bạo, xảo quyệt của kẻ địch, tuyên truyền đường lối cứu nước của Đảng tới quần chúng nhân dân, lôi cuốn nhân dân vào các hoạt động cách mạng, tham gia Việt Minh.

Đặc biệt, thấy rõ tầm quan trọng của công tác "vận động văn hóa" trong việc "chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang", Tổng Bí thư Trường Chinh đã soạn thảo Đề cương về văn hóa Việt Nam tháng 2/1943. Bản đề cương nêu rõ, văn hóa (cùng với chính trị và kinh tế) là một trong ba mặt trận cách mạng của Đảng và xác định rõ nhiệm vụ của Đảng, của các nhà văn hóa yêu nước trên lĩnh vực này; đồng thời trang bị cho Đảng, cho cán bộ hoạt động trên lĩnh vực văn hóa - tư tưởng lý luận cơ bản để chống lại luồng văn hóa thực dân, phong kiến, phát xít, phi vô sản để xây dựng một nền văn hóa dân chủ dựa trên 3 tính chất: Dân chủ - Đại chúng - Khoa học.

"Sửa soạn khởi nghĩa"

Bước sang năm 1944, thời cơ cách mạng đến gần. Ngày 7/5/1944, lấy danh nghĩa Tổng bộ Việt Minh, Tổng Bí thư Trường Chinh viết “Chỉ thị về sửa soạn khởi nghĩa", nhấn mạnh thời cơ hết sức thuận lợi cho nhân dân Đông Dương giành chính quyền, "song thời cơ không phải tự nó đến, một phần lớn do ta sửa soạn nó, thúc đẩy nó".

Tiếp đó, ngày 10/8/1944, Tổng bộ Việt Minh ra Lời kêu gọi "Sắm sửa vũ khí! đuổi quân thù chung" với khẩu hiệu: "Sắm võ khí đánh đuổi Nhật - Pháp! Tinh thần tích cực sửa soạn khởi nghĩa muôn năm". Đồng chí yêu cầu các địa phương ra sức phát triển thêm các đội tự vệ, tổ chức bộ đội chiến đấu, huấn luyện cán bộ, mua sắm vũ khí..., làm cho chiến thuật khởi nghĩa phổ biến trong các tổ chức cách mạng và trong các tầng lớp nhân dân.

Tổng Bí thư Trường Chinh phụ trách Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc năm 1945. Ảnh tư liệu

Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương. Nắm cơ hội đó, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng họp tại Từ Sơn (Bắc Ninh) từ ngày 9 - 12/3/1945 bàn kế hoạch chuẩn bị khởi nghĩa. Nội dung cuộc họp này được thể hiện đầy đủ trong bản chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” do Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo và hoàn chỉnh.

Để đẩy mạnh hơn nữa nhiệm vụ chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa vũ trang, từ ngày 15 - 20/4/1945, Tổng Bí thư Trường Chinh triệu tập và chủ trì Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ, tại Hiệp Hòa, Bắc Giang (nay là Bắc Ninh), chỉ rõ “phải tích cực phát triển chiến tranh du kích, gây dựng căn cứ địa kháng Nhật, để chuẩn bị cuộc Tổng khởi nghĩa cho kịp thời cơ”.

Cùng với việc quyết định thống nhất Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân và Việt Nam Cứu quốc quân thành Việt Nam Giải phóng quân, Hội nghị cũng quyết định thành lập 7 chiến khu gồm: Chiến khu Lê Lợi, Hoàng Hoa Thám, Quang Trung, Trần Hưng Đạo (Bắc Kỳ), Chiến khu Phan Đình Phùng, Trưng Trắc (Trung Kỳ), Chiến khu Nguyễn Tri Phương (Nam Kỳ).

Tháng 8/1945, tình hình thế giới chuyển biến mau lẹ. Sau khi biết tin Nhật hoàng chấp nhận đầu hàng Đồng minh, tối 12/8/1945, lãnh tụ Hồ Chí Minh cùng Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã họp quyết định lập tức phát động Tổng khởi nghĩa trên toàn quốc. Cũng trong đêm 12/8, Ủy ban chỉ huy lâm thời Khu giải phóng phát lệnh khởi nghĩa giành chính quyền tại địa bàn Khu.

Ngày 13/8/1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh quyết định thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc do Tổng Bí thư Trường Chinh trực tiếp phụ trách. 23 giờ cùng ngày, Ủy ban khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1, hạ lệnh Tổng khởi nghĩa trong cả nước.

Ngày 14 - 15/8/1945, thực hiện chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Trường Chinh và Ban Thường vụ triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng tại Tân Trào. Sau khi xác định điều kiện khởi nghĩa đã chín muồi, Hội nghị nhất trí kịp thời phát động và lãnh đạo toàn dân tổng khởi nghĩa giành chính quyền và bàn việc thành lập chính quyền cách mạng trong cả nước. Hội nghị xác định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành quyền độc lập dân tộc đã tới”, và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương...

Dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng, Tổng Bí thư Trường Chinh đã có những cống hiến to lớn cho cách mạng, cho dân tộc, ở vào những thời điểm vô cùng quan trọng, góp phần xuất sắc đưa Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 tới thắng lợi hoàn toàn.

Hương Sen lược ghi